درگذشت مهسا امینی چگونه فضای کشور را تحت الشعاع خود قرار داد؟

رویداد۲۴ سه‌شنبه این هفته ابتدا رسانه‌های فارسی‌زبان خارج کشور خبر دادند که دختری به نام مهسا امینی بعد از بازداشت توسط گشت ارشاد به کما رفته است. به مرور افراد موثقی در داخل کشور نیز این خبر را تایید کردند و بعد هم خانواده مهسا مصاحبه کردند و از دخترشان گفتند و بلایی که بر سر او آمده است. سرانجام روز جمعه اعلام شد که مهسا در بیمارستان جان سپرده است.

مهسا اولین چهره‌ای نیست که در زمان بازداشت موقت، جان خود را از دست می‌دهد. از ستار بهشتی و زهرا کاظمی که به خاطر فعالیت‌های سیاسی بازداشت شده بودند تا دکتر زهرا بنی یعقوب، از دیگر چهره‌هایی بودند که به دلایل مشابه جان باختند. این بار اما واکنش‌های اجتماعی به این ماجرا بسیار وسیع‌تر بود. از لحظه‌ای که وضعیت مهسا در بیمارستان بحرانی شد تا زمانی که خبر فوت او تایید شد، بسیاری از چهره‌های سیاسی، نسبت به این اتفاق واکنش نشان دادند. در این گزارش قصد برخی از مهمترین واکنش‌ها به مرگ مهسا را مرور می‌کنیم:

۱- مقامات سیاسی: پیگیری و گزارش سریع و انقلابی

رئیس جمهور که برای شرکت در اجلاس سران شانگهای در ازبکستان به سر می‌برد به وزیر کشور که مدت زیادی استبرای رسیدگی به مراسم اربعین در عراق است، دستور پیگیری و بررسی حادثه تلخ پیش آمده صادر کرد. احمد وحیدی هم که در عراق بود به معاون امنیتی خود دستور داد ماجرا پیگیری کند: «علت حادثه را با فوریت و دقت به صورت ویژه بررسی و نتیجه را به اینجانب گزارش کنید.»

همچنین قوه قضائیه هم به این اتفاق واکنش نشان داد. علی صالحی دادستان تهران ضمن اعلام ورود دادستانی به این پرونده از دستور تشکیل کارگروه ویژه برای بررسی ابعاد پزشکی پرونده خبر داد. گفته شده کارگروهی ویژه از پزشکی قانونی تشکیل شده تا شرایط جسمی مهسا امینی را از نظر پزشکی مورد معاینه و بررسی‌های دقیق تخصصی و کارشناسی قرار دهند. این کارگروه با دعوت از کادر درمان مهسا امینی و با حضور کارشناسان و متخصصان مجرب پزشکی قانونی فعالیت خود را آغاز و آخرین وضعیت جسمی وی را نیز مورد بررسی قرار داده‌اند. دادستان تهران تاکید کرده مشخص شود انتقال این خانم به مرکز پلیس از لحاظ پزشکی، چقدر در وقوع این حادثه موثر بوده است.»

رئیس قوه مقننه نیز که ظاهرا در سفر زیارتی در عراق به سر می‌برد، در این زمینه سکوت نکرد. سردار قالیباف نیز در این زمینه ضمن تاکید بر اینکه «فصل الخطاب همه برای موضوعات مختلف از جمله مسایل اجتماعی و فرهنگی باید عمل به قانون و رفتار قانون‌مندانه باشد،» گفت «به کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌ها ماموریت می‌دهم همه ابعاد این موضوع را با قید فوریت و دقت بررسی کرده و گزارش آن را به مجلس ارائه کند. در صورتی که در گزارش کوتاهی و تقصیری مشاهده شد، در گزارش ارائه شده، الزامات لازم برای جلوگیری از تکرار این قبیل موارد مورد توجه قرار گیرد.»

بیشتر بخوانید: همه حاشیه های اخیر گشت ارشاد/ از ضرب و شتم دختر جوان وسط پارک تا کما رفتن مهسا امینی

۲- واکنش احزاب اصلاح طلب و اصولگرا به فوت مهسا امینی

سه حزب اتحاد ملت و ندای ایرانیان و اعتماد ملی ، بیانیه‌هایی در محکومیت رفتار گشت ارشاد و برخورد‌های صورت گرفته با مهسا امینی منتشر کردند. حزب اتحاد در بیانیه خود نوشت «در قانون حجاب اجباری تجدید نظر شود و به حق انتخاب پوشش و اساسا به این که مردم ایران با سابقه غنی فرهنگی و دینی خود و بر اساس ارزش‌هایی که به آن باور دارند، بهتر می‌دانند که چه بپوشند و چه نپوشند احترام گذاشته شود.»

حزب ندای ایرانیان نیز در بیانیه خود نوشته است استعفای وزیر کشور و فرمانده نیروی انتظامی در راس خواسته‌های این حزب قرار دارد. مسائلی مثل تعطیلی کامل گشت ارشاد، دادگاه علنی و شفاف برای تمامی آمران و عاملان و عدم ایجاد محدودیت و تحت‌فشار قرار دادن خانواده امینی در بیانیه هر دو حزب مورد توجه قرار گرفته است. جبهه اصلاح طلبان نیز بیانیه مشابهی منتشر کرده است و احتمالا در روز‌های آینده سایر احزاب اصلاح طلب نیز بیانیه‌های خود را منتشر کنند.

حزب اعتماد ملی هم در بیانیه خود خواهان لغو قانون حجاب اجباری در ایران شد. این احزاب اصلاح طلب، رفتار غیر انسانی با مهسا امینی را که منجر به جان باختن او شد محکوم کرده و از مقامات بلندپایه خواستند «هر چه سریع‌تر به این ستم آشکار پایان دهند.» این حزب در بیانیه‌ای از مجلس شورای اسلامی خواسته «هر چه سریع‌تر قانون حجاب اجباری را لغو کند» و گفته « این قانون به ضد خودش تبدیل شده است. این حزب همچنین از ابراهیم رئیسی خواسته گشت ارشاد را از سطح شهرها جمع کند.

هیچ کدام از احزاب اصولگرا یا تشکل‌های همسو، بیانیه‌ای در این مورد منتشر نکرده‌اند و بعید است که در آینده هم اقدام به این کار کنند. البته استثنای بزرگ در این میان، بیانیه جمعی از چهره‌های مشهور به عدالتخواه است که در نامه‌ای با امضای افرادی مثل وحید اشتری، میلاد گودرزی، سلمان کدیور و ... از وزارت کشور (فرمانداری تهران) درخواست برگزاری تمجع اعتراضی کرده‌اند.

۳- نمایندگان مجلس و رویه انتقادی نمایندگان مستقل

معدودی از نمایندگان مجلس نیز در صفحات اجتماعی به این اتفاق واکنش نشان دادند. این واکنش‌ها از طرف نمایندگانی آغاز شد که در این دو سال، همسو با اکثریت مجلس رفتار نمی‌کردند. جلال رشیدی کوچی زمان کما رفتن مهسا امینی پس از انتقال به یک مقر انتظامی توسط گشت ارشاد گفت: «حتماً این موضوع را به صورت ویژه پیگیری خواهیم کرد و نتیجه‌اش را شفاف به مردم خواهم گفت. هیچ جای قانون ما این اجازه را نداده است که یک فرد را برای تذکر حجاب یا تنبیه مورد ضرب و شتم قرار دهند.»

جلیل رحیمی جهان‌آبادی هم در همان زمان قبل از مرگ مهسا امینی نوشته بود «مهمان عزیز سنندجی زنده بمان. مرگ سهم تو نیست. حق ما مسئولانی است که این گونه ارشاد و هدایت را میبینیم و ساکتیم! پاشو دختر ایران. ظلم ابدی نیست.»

شیوا قاسمی پور نماینده مریوان هم گفته «هفته آینده مجلس، نشستی برای بررسی این موضوع با حضور مسئولان ذیربط از جمله نیروی انتظامی برگزار خواهد کرد و تصاویر دوربین‌های مداربسته پلیس در این ارتباط بررسی خواهد شد.»

بعد از خبر وفات مهسا هم نمایندگان جریان اصلی به ابراز تاسف پرداختند. مثل فاطمه قاسم پور که در صفحه توییتر خود نوشت «آنچه درباره مهسا امینی رقم خورده، به هر علت قابل اغماض نیست. این اتفاقات حتی اگر به خاطر اشتباه موردی رخ داده باشد، نشان‌دهنده ضرورت بازبینی فرآیندهاست. وزارت کشور باید در این زمینه پاسخگو باشد. یکی دو نماینده دیگر هم در همین حد به این اتفاق واکنش نشان دادند. از جمله نماینده سقز که هنوز منتظر روشن شدن ابعاد ماجراست.»

۴- واکنش چهره‌های شاخص اصلاح طلب به درگذشت مهسا امینی

چهره‌های مشهور اصلاح طلب نیز با انتشار بیانیه‌های متعددی با خانواده مهسا ابراز همدردی کردند و از ضرورت توقف رفتار‌های مشابه سخن گفتند. از جمله زهرا رهنورد که متنی از او در این زمینه منتشر شد. سید محمد خاتمی هم در بیانیه‌ای نوشت «آیا این فاجعه و رویداد‌های پرتکرار مشابه آن کافی نیست که برای خدا، برای آبروی اسلام و رعایت انتظارات به‌حق مردم و حال بدی که در تنگنا‌های معیشتی و مواجهه با انواع فساد‌های ویرانگر و ناکارآمدی‌ها دارند از این شیوه و رفتار‌های خلاف‌قانون، منطق و شرع دست برداشته شود و بیش از این زمینه مشوه شدن چهره اسلام و نظام را فراهم نیاورند و با پدیدآورندگان این حوادث برخورد مناسب صورت گیرد؟»

سیدحسن خمینی نیز در همین زمینه نوشت «در آستانه اربعین سید مظلومان اباعبدالله الحسین (ع) خبر به کما رفتن خانم مهسا (ژینا) امینی پس از حضور در مجموعه نیروی انتظامی، احساسات جامعه ما را جریحه‌دار و اذهان را مشوش کرده است. بدون شک مسئولان نیروی انتظامی باید به صورت شفاف و دقیق نسبت به آنچه که به نام «توجیه و آموزش» بر این دختر ۲۲ ساله رفته است، پاسخگو باشند. قوه قضاییه نیز با توجه به مسئولیت ذاتی خود، و نیز رویکرد دوره جدید که مبتنی بر پیگیری حقوق عامه و پاسخگویی به افکار عمومی عنوان شده است، با مقصران این حادثه تلخ برخورد فوری و قاطع کند. عدم برخورد بهنگام و قانونی، و عدم توقف روند‌های معیوبی که هر از چندی موجب بروز حادثه می‌شود، بیم تکرار این قبیل فجایع را بالا می‌برد.»

به جز اینها، چهره‌هایی مثل اسحاق جهانگیری، شهیندخت مولاوردی، آذری جهرمی، علی مطهری (که خود از منتقدین جدی بد حجابی محسوب می‌شود) و صالحی امیری، محسن مهرعلیزاده و محمد شریعتمداری نیز با انتشار متن‌هایی در شبکه‌های اجتماعی به برخورد صورت گرفته با مهسا اعتراض کردند و تاثر خود را از این اتفاق بیان داشتند.

۵- چهره‌های شاخص اصولگرا: تشکیک در ماجرا

چهره‌های اصولگرا نیز به حمایت از عملکرد گشت ارشاد پرداختند. مدیرعامل همشهری که در دوره مسئولیت زاکانی در این مسئولیت قرار گرفته در صفحه اینستاگرام خود نوشته است: «ناجا قانون را اجرا کرده؛ هر کس در مسیر رسیدگی به خطایش دچار عارضه شد، مقصر نظام است؟ اراذلی که زنجیر پاره کردند کارانه سختی کار میگیرند. از اصلاح طلب جماعت هم همچنین. این‌ها نسل اکبر پونز هستند. [اشاره به سابقه اکبر گنجی که برخی می‌گویند در دهه اول انقلاب روی پیشانی زنان بی‌حجاب پونز می‌زده است] حالا نرخ تغییر کرده و رنگ روز گرفتند. اما ماندم از جماعت انقلابی همیشه در صحنه که فکر می‌کنند لگد به ناجا و نظام نزنند از بقیه جا می‌مانند. الان مقصر این ماجرا کیست؟ اسلام که گفت حجاب؟ یا نظام که حکم اسلام را قانون کرد؟ یا ناجا که قانون را اجرا می‌کند؟ یا چی؟»

خبرگزاری فارس هم در یادداشتی نوشته است که این مرگ نباید مانع ادامه کار گشت ارشاد شود: «عده‌ای تلاش می‌کنند با بهره‌برداری از این حادثه تلخ هرگونه مقابله با بدپوششی را ناموجه جلوه دهند. باید انگیزه این افراد را شناخت و به مردم معرفی کرد. این تحلیل‌ها می‌تواند سرآغاز بی‌قانونی و هرج و مرج در جامعه شود چرا که در همه تخلفات کوچک و بزرگ دیگر هم ممکن است فردی با سابقه بیماری زمینه‌ای یا حتی غیر آن دچار موارد مشابه شود. اگر قرار باشد پلیس صرفا به احتمال آنکه افراد ممکن است دچار حادثه‌ای از این جنس شوند اقدامی نکند و با این بهانه وظایفش را انجام ندهد، باب مقابله با قانون شکنی بسته می‌شود و عملا فلسفه وجودی پلیس و نیروی انتظامی بی‌معنا خواهد شد»

۶- ائمه جمعه: گویا خبری نیست!

ماجرای مهسا در نماز‌های جمعه هیچ بازتابی نداشت. امامان جمعه سراسر کشور این هفته به صورت هماهنگ و همزمان به تمجید از مهمان‌پذیری کشور عراق پرداختند. از جمله علم الهدی که خطاب به نمازگزاران مشهدی گفت مردم عراق به مشهدی‌ها فرهنگ میزبانی را آموختند.

۷- عصبانی هستم!

کاربران معمولی فارسی زبان در شبکه‌های اجتماعی، اما عصبانی هستند. کاربرانی که حتی در کامنت‌های خود، حتی به چهره‌های منتقد رحم نکردند و با ادبیات تندی نسبت به مسببین وضع موجود واکنش نشان دادند.