زمان تعیین تکلیف گشت ارشاد رسیده است
رویداد۲۴ سمیه متقی، دبیر گروه سیاسی روزنامه هم میهن نوشت: بررسی روندی که برخورد‌های پلیس با پوشش زنان را به نقطه امروز رساند... خبر، تلخ، جانسوز و جانگداز بود. مهسا (ژینا) امینی پس از بازداشت توسط نیرو‌های گشت ارشاد برای توجیه و آموزش به ساختمان وزرا برده شد؛ بنا بر تصاویر منتشرشده از صداوسیما، بعد از دقایقی به کما رفته و مرگ مغزی شده و در نهایت پس از چند روز در بیمارستان کسری درگذشته است. سیل همدردی، غم و عصبانیت و واکنش ها به این اتفاق فضای جامعه چه مجازی و چه حقیقی را در بر گرفت. التهاب ایجادشده در فضا، موجب تجمع خودجوش مردمی جلوی بیمارستان کسری و در دانشگاه ها شد. خاکسپاری مهسا در این التهاب و شلوغی برگزار شد؛ اما نگرانی و عصبانیت و دغدغه ها همچنان به قوت خود باقی است. اخباری مبنی بردستور پیگیری حادثه از سوی رئیس جمهوری و گفت‌وگوی تلفنی او و انسیه خزعلی، معاون امور زنان، برای دلجویی و اطلاع رسانی درباره روند کار منتشر میشود و اظهارنظر‌ها و تحلیل ها ادامه دارد.
در مجلس هم، معدود نمایندگان اصلاحطلب و میانه رو از جمله جلال رضایی کوچی و جلیل رحیمی‌جهان آباد در مصاحبه ها و موضعگی ریهای خود از عملکرد گشت ارشاد انتقاد کردند و خواستار تغییر رویهها شدند. این موضعی بود که بسیاری از چهرههای شاخص سیاسی و احزاب اصلاح طلب هم اتخاذ کردند و در بیانیههایشان خواهان «برچیده شدن گشت ارشاد» و برخورد با عاملان و آمران شدهاند. در مقابل، طیفی از نیرو‌های تندرو در مقام توجیه و حمایت از رویه گشت ارشاد برآمدهاند. محسن مهدیان، مدیرعامل همشهری و برخی نمایندگان مجلس از جمله حسین رئیسی و سیدرضا تقوی با دفاع از عملکرد گشت ارشاد، موج ایجادشده در فضای سیاسی و اجتماعی کشور را فضاسازی دشمنان و ضدانقلاب عنوان کرده اند.
پیشنهاد ستاد امر به معروف
در چنین شرایطی ستاد امر به معروف و نهی از منکر دوشنبه شب پیشنهادی را مطرح کرد که به نظر میرسد میتواند تامینکننده خواست بخش قابلتوجهی از جریانهای منتقد گشت ارشاد و پاسخگوی بخشی از مطالبات جامعه و نیرو‌های معترض باشد. سیدعلی خان‌محمدی، سخنگوی ستاد امربهمعروف و نهی از منکر، دراینباره خبر داد: «ستاد امر به معروف و نهی از منکر تاکید دارد برای رفع معضل بدحجابی باید مساله جرم بودن بدحجابی که نیاز به دستگیری و پروندهسازی و دادگاهی شدن دارد، برداشته شود و براساس طرح جامع عفاف و حجاب با نگاه تخلف با بدحجابی برخورد گردد، که حل مساله بدون هرگونه تنش اجتماعی کمک میکند». او در ادامه میافزاید: «ستاد امربهمعروف و نهیازمنکر درعین اعتقاد به لزوم حل معضل موجود در حوزه عفاف و حجاب معتقد است در مواجهه با این مساله نه پلیس باید به صورت مستقیم وارد صحنه شود و نه باید حل این مساله را با محاکم قضایی گره زد و نه اینکه متولی و مسئول این مساله، دولت باشد؛ بلکه حل مساله عفاف و حجاب فقط به دست خود مردم با مدیریت صحیح قابل حل است و این مساله در طرح جامع عفاف و حجاب کاملا تبیین شده است.»
جندالله، ثارالله، گشت انصار
اما گشت ارشاد که در سال های اخیر، «پلیس امنیت اخلاقی» نامیده میشود، چه روندی را طی کرد تا به اینجا رسید؟ برای درک مسیری که در مقابله با بدحجابی و شکل گیری گشت ارشاد شکل گرفت، خوب است نگاهی اجمالی به تاریخچه آن بیندازیم.
پس از پیروزی انقلاب بحث بر سر پوشش زنان بهعنوان حدود الهی و شرعی مطرح شد و هرازگاهی مخالفان و موافقان اجباری حجاب به خیابانها میآمدند. از پس سخنرانی امام خمینی در میان طلاب در اسفند ۱۳۵۷ که گفته بودند: «زنان باید با حجاب اسلامی بیرون بیایند»، عدهای آنقدر پیش رفتند که با شعار «یا روسری یا توسری» با زنانی که حجاب اسلامی را رعایت نمیکردند، برخورد میکردند. اما اختلافات چنان بالا گرفت که در نهایت آیتالله محمود طالقانی در گفت وگویی به این موضوع پرداخت و روزنامهها تیتر زدند که «در مورد حجاب، اجبار در کار نیست.» (اطلاعات اسفند ۱۳۵۷).
پس از آن امام خمینی و آیتالله منتظری نیز این موضع را تایید و البته بر لزوم رعایت حجاب هم تاکید کردند. قریب به یک سال بعد باردیگر بحث حجاب زنان مطرح شد و در پی انتقاد برخی وزرا و مسئولان از وضعیت حجاب نزد امام خمینی در ۱۰ تیر ۱۳۵۹ محمد محمدیریشهری، رئیس وقت دادگاه انقلاب، در بخش نامه های اعلام کرد: «از ورود آن دسته از پرسنل زن که پوشش اسلامی ندارند، به اماکن نظامی و سرویس های رفت وآمد جلوگیری به عمل آید.»
پس از آن محمدرضا مهدویکنی، وزیر کشور وقت، محمدعلی رجایی، وزیر آموزش و پرورش و محمد توسلی، شهردار تهران نیز اعلام کردند که «زنان کارمند باید پوشش اسلامی در محل کار را رعایت کنند.» پس از آن شورای انقلاب این ابلاغیه را صادر کرد که «خانمها بدون پوشش اسلامی حق ورود به ادارات دولتی را ندارند». البته، همزمان با این دستورات اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس وقت، در خطبههای نمازجمعه به زبان لین برای تحقق این تدابیر اشاره کرد و گفت: «رعایت حجاب این است که طوری لباس بپوشند که مو‌ها و بدن پیدا نباشد و فقط صورت و دو دست از مچ ایراد ندارد و البته چادر ضرورتی ندارد. مسئولین مواظب باشند خانم ها با زبان آرام این مساله را بپذیرند؛ البته اگر توجیه نشوند و بخواهند مقاومت کنند، طبعا این حق دولت و حکومت است که در محیط کارش اجازه ندهد آن چیزی که صلاح نمی داند جریان داشته باشد.» در پی این روند گشتی به نام «گشت جندالله» و نیرو‌های مبارزه با منکرات در سطح شهر در ماههای آغازین دهه ۶۰ آغاز به کار کرد (البته این گشت با نامهای ثارالله و انصار هم به فعالیت ادامه داد). دو سال بعد در آبان ۱۳۶۲ قانون مجازات اسلامی مصوب شد و بر مبنای آن، «زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر میشدند، به تعزیر تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم میشدند».
بیشتر بخوانید: پایان گشت ارشاد نزدیک است؟
اگرچه در دیدار میان هاشمی رفسنجانی و میرحسین موسوی، نخست وزیر وقت، قرار بر این شد که از شدت عمل این ضابطان کاسته شود، اما این روند در عمل فرازونشیب بسیار دارد و در اردیبهشت ۱۳۶۵ اعلام میشود که با بدحجابی و فروشندگان لباس های مبتذل و ضداخلاقی برخورد قانونی میشود و یک‌سال بعد یعنی در اردیبهشت ۱۳۶۶ طرح جدید مبارزه با بدحجابی از سوی وزیر کشور وقت اعلام شد و بر اساس آن، «مانع استفاده بدحجابان از کلیه امکانات دولتی و عمومی» شدند.
پیگیری موضوع تا آن سطح با حدت انجام میگرفت که در آذر ۱۳۶۸ محمد یزدی، رئیس وقت قوه قضائیه اعلام کرد که دادگاه ها «با بدحجابی برخورد قاطع خواهند داشت». در ادامه این روند در دهه هفتاد هم طرحهایی مانند مبارزه با منکرات و بدحجابی، طرح مبارزه با بدحجابی در تهران، طرح مبارزه با بدحجابی در اماکن عمومی در دستور کار قرار گرفت و هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیسجمهوری وقت بر این موضوع تاکید کرد که «با کسانی که مقید به حدود الهی و انقلابی نیستند برخورد قانونی میشود.» (تیر ۱۳۷۱).
گشت ارشاد؛ چرا و چگونه؟
فضای کشور در سالهای پس از روی کار آمدن دولت اصلاحات تغییرات قابل توجهی پیدا کرد. طرح مباحثی مانند حقوق شهروندی موضوع آزادی پوشش را هم باردیگر از سطح جامعه فراتر و به بحثهای رسانه ای بدل کرد و تقریبا تا سال ۱۳۸۴ شرایط بر منوال کم تنشی ادامه یافت. تا اینکه در سال آخر دولت اصلاحات سردار کارگر، معاون اجتماعی نیروی انتظامی گفت: «با بالا گرفتن بدحجابی (و بحثها بر سر آن) در سال ۱۳۸۴، رئیس دولت اصلاحات دستور تنظیم راهکار ۱۶ گانه حجاب و عفاف را صادر کرد و این راهکار‌ها در شورای عالی انقلاب فرهنگی دولت اصلاحات به تصویب رسید». اما این طرح در نهایت با تغییراتی در دولت احمدی نژاد با نگاه خاص این دولت و در تعامل با نیروی انتظامی با عنوان «طرح ارتقای امنیت اجتماعی» ابلاغ شد.
اسماعیل احمدی مقدم، احمدرضا رادان و رضا زارعی از فرماندهان نیروی انتظامی بودند که در تدوین چنین طرحی نقش داشتند و از تابستان ۱۳۸۵ شاهد حضور ون های سبز گشت ارشاد در کشور بوده‌ایم. از این زمان به بعد اعمال و رفتار این نهاد نوساناتی داشته است که بالطبع با شدت گرفتن برخوردها، انتقادات به فعالیت آن‌ها هم بیشتر می‌شد. مثلا پس از اینکه در سال ۱۳۹۵ حسین ساجدینیا از گشت های نامحسوس پلیس امنیت اخلاقی خبر داد یا پیش از آن زمان که «زهرا بنی یعقوب در پی بازداشت سال ۱۳۸۶ در یکی از پارک های همدان فوت کرد»، انتقاداتی را به این نهاد و طرح روانه کرد که البته شدت آن هیچگاه به حساسیت و واکنش ایجادشده در جامعه نسبت به مرگ «مهسا امینی» نبود و با گذشت زمان در میان اخبار آن روز‌ها رو به فراموشی گذاشت.
کاش توجه میکردیم...
سال ۱۳۹۴ مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی گزارشی منتشر کرد که در آن طرحی را که بهعنوان گشت ارشاد میشناسیم «ناموفق دانست» و آن را باعث «ایجاد دورویی و نفاق در جامعه» معرفی و علت اصلی این عدم توفیق را «فقدان مطالبه و خواست عمومی» عنوان کرد. موضوعی که شاید اگر همان زمان به آن توجه شده بود، شاهد تلخی اخبار این روز‌ها نبودیم. حال شکاف عمیقی میان ارزشها و ارزش‌گذاری حاکمیت درباره حجاب و مردم و محدوده پوشش زنان شکل گرفته که با انتشار فیلم مهسا امینی هم برخی منتقدان به این نکته اشاره کرده و تاکید داشته‌اند که پوشش او مصداق بدحجابی هم نبوده است و امروز موجی که شکلگرفته گویای آن است که وضعیت نگران کنندهای در این حوزه پیشرو است. از ابتدای امسال تا به امروز چندین مرتبه گشت ارشاد در پی رفتاری که داشته است انتقادات گستردهای را ایجاد کرده است.
درگیری گشت ارشاد با رضا مرادخانی وهمسرش ماریا عارفی، فیلم مادری که روبهروی ماشین گشت ارشاد در حال حرکت می ایستد و التماس میکند و ماشین به مسیرش ادامه میدهد، برخورد با دختری که در پی انتقالش به ون گشت ارشاد حریم شرعی هم رعایت نمی شود و مردان دخالت میکنند و چندین مورد دیگر. به هرحال، اگرچه در مقطع حساس دیگری قرار گرفتهایم، اما هنوز هم فرصتی برای تعدیل رفتار‌ها و تعامل با جامعه به قصد کاهش شکاف ها باقی است؛ آیا اینبار، داستان گشت ارشاد تعیین تکلیف میشود؟
منبع: هم میهن
گشت ارشاد چیه؟ پلیس که کارش ارشاد نیست! پلیس باید با جرم برخورد بازدارنده بکنه! تا زمانیکه بی حجابی غیر قانونیه باید مانند خفت گیری ، شرارت ، دزدی و.......پلیس در صحنه با آن برخورد و خنثی کند! ارشاد مال دستگاههای فرهنگیست! 
