اگر اتحادیه اروپا به تروریستی بودن سپاه رای می‌داد، چه می‌شد؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: کشورهای اروپایی به دنبال اتفاقات اخیر ایران، روز گذشته جلسه قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه‌های تروریستی را برگزار کردند. این تصمیم روز ۲۳ ژانویه (دوشنبه ۳ بهمن) و در جریان جلسه شورای روابط خارجی اتحادیه مورد بررسی قرار گرفت و نهایتا دستور کار مربوطه رای نیاورد. اما سوال اینجاست که این شورا دقیقاً چگونه تروریست‌ها را تعیین می‌کند و درصورت تصویب تروریستی بودن سپاه، چه تأثیری بر این نهاد می‌گذاشت؟

لیست گروه‌های تروریستی اتحادیه اروپا چیست؟

بر اساس گزارش دویچه‌وله فهرست تروریستی اتحادیه اروپا برای اولین بار در دسامبر ۲۰۰۱ پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر ایالات متحده ایجاد شد. این لیست شامل اسامی افراد، گروه‌ها و نهاد‌های مرتبط با تروریسم است. این فهرست در ابتدا به عنوان یک سند حمایتی برای قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که تنها چند هفته پس از حملات یازده سپتامبر به تصویب رسید، ایجاد شد. هدف آن شناسایی تروریست‌ها و حامیان مالی آن‌ها و در نهایت تلاش برای متوقف کردن آن‌ها با محدود کردن امور مالی و تحرکات آن‌ها بود.

لیست سیاه اتحادیه اروپا به طور منظم هر شش ماه یکبار بررسی و به روز می‌شود. در حال حاضر، ۱۳ فرد و ۲۱ گروه که در داخل و خارج از اتحادیه اروپا فعالیت می‌کنند در این فهرست قرار دارند. اقدامات آن‌ها طیفی از بمب‌گذاری تا توطئه برای ترور را شامل می‌شود.

قرار گرفتن نام یک فرد یا گروه در این لیست به این معنی است که دارایی‌های یک افراد یا گروه و سایر دارایی‌های مالی آن‌ها در اتحادیه اروپا مسدود می‌شود و اگر اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست قرار می‌گرفتند، نمی‌توانستند به هیچ دارایی در تمام کشور‌های عضو اتحادیه اروپا دسترسی داشته باشند و تحرکات آن‌ها محدود می‌شد. در برخی موارد، افراد و گروه‌های ممنوعه در این فهرست ممکن است با «اقدامات مرتبط با همکاری پلیس و قضایی» روبرو شوند.

به گزارش این رسانه آلمانی، موارد دیگری هم وجود دارد: افراد و سازمان‌ها در اتحادیه اروپا هم از تأمین مالی یا کمک به افرادی که در فهرست قرار دارند، «منع» شده اند و در صورت همکاری ممکن است آن‌ها نیز با تحریم‌ها مواجه شوند.

بیشتر بخوانید: تاریخ ۴۰ ساله روابط ایران و اروپا/ چرا خصومت پایان نمی‌یابد؟

چگونه افراد یا سازمان‌ها در لیست گروه‌های تروریستی اروپا قرار می‌گیرند؟

اگر فرد یا گروهی به دلیل اقدام مرتبط با ترور یا تلاش برای ارتکاب ترور مورد بازجویی یا پیگرد قانونی قرار گرفته باشند، ممکن است به طور بالقوه در فهرست قرار بگیرد. حتی در مواردی که تحقیقات صورت نگرفته باشد، این نهاد‌ها می‌توانند وارد فهرست گروه‌های تروریستی شوند.

کشور‌های عضو - یا کشور‌های غیرعضو - افراد یا گروه‌هایی را که فکر می‌کنند باید در فهرست قرار بگیرند، همراه با دلایل مطرح می‌کنند. سپس یک گروه ویژه، تحت عنوان «گروه کاری در مورد اقدامات محدودکننده برای مبارزه با تروریسم» یا به اختصار COMET، پیشنهادها را ارزیابی می‌کند.

مشخص نیست دقیقاً چه کسی COMET را تشکیل می‌دهد، اما این گروه کاری تصمیم به تعیین تروریستی بودن یک فرد یا گروه بگیرد، توصیه‌ها را به شورای اروپا که شامل همه سران کشور‌ها یا دولت‌های اتحادیه اروپا می‌شود، ارسال می‌کند.

علاوه بر فرآیند پیشنهاد و قرار دادن یک فرد یا گروه در فهرست تروریستی که در داخل اتحادیه اروپا دنبال می‌شود، اگر شورای امنیت سازمان ملل متحد شخص یا گروهی را به عنوان فرد یا گروه مرتبط با تروریسم شناسایی کرده باشد، احتمالاً نام آن‌ها نیز در فهرست تروریستی اتحادیه اروپا قرار خواهد گرفت.

چه گروه‌هایی در لیست تروریستی اتحادیه اروپا هستند؟

القاعده و شاخه‌های آن و همچنین داعش و گروه‌های وابسته به آن در فهرست گروه‌های تروریستی اتحادیه اروپا هستند. یک ماده ویژه درباره «داعش» از سال ۲۰۱۶، فروش تسلیحات و مهمات یا سایر تجهیزات نظامی را به اعضای آن یا هر کسی که با این گروه مرتبط است ممنوع می‌کند. اعضای آن از سفر از طریق اتحادیه اروپا منع شده‌اند؛ مگر اینکه شهروندان اتحادیه اروپا باشند.

گروه حماس و چندین گروه دیگر مانند حزب الله (شاخه نظامی)، حزب کارگران کردستان (PKK)، ببر‌های آزادیبخش تامیل، گروه ELN کلمبیا و حزب کمونیست فیلیپین نیز در لیست سیاه قرار دارد.

تلاش برای قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه‌های تروریستی یک اقدام بی سابقه در اتحادیه اروپا بود – این اولین باری است که اتحادیه اروپا تلاش کرده است ارتش یک کشور مستقل را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار دهد. با این حال، قبلاً افرادی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سازمان اطلاعات ایران و اداره امنیت داخلی وزارت اطلاعات و امنیت ایران نیز در لیست سیاه قرار گرفته‌اند.

به گفته تانیا مهرا از اندیشکده مبارزه با تروریسم در گفتگو با دویچه‌وله، در صورتی که سپاه در لیست تروریسم قرار می‌گرفت، احتمالا افرادی که خدمت سربازی سپاه هم رفته بودند هم تحت تأثیر قرا گرفتن نام سپاه در فهرست تروریستی قرار می‌گرفتند. «تانیا مهرا» می‌گوید البته اقدام اتحادیه اروپا سمبلیک است و پیامی قوی به ایران می‌فرستد؛ هر چند ممکن است مذاکرات دیپلماتیک را متوقف کند.

قرار گرقتن نام سپاه در فهرست گروه‌های تروریستی آمریکا یک بار برای سربازانی که به اجبار دوره سربازی خود را در سپاه گذرانده‌اند سنگین تمام شده و به در صورتی که نام سپاه نیز در لیست تروریستی اروپا قرار می‌گرفت، اوضاع مشابه تجربه قبلی در آمریکا می‌شد. زمانی که دولت ترامپ نام سپاه را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داد همه افراد مرتبط با این گروه هم مشمول تحریم‌ها شدند و به تبع از ورود به خاک آمریکا منع شدند.

بعد از گذشت چهار سال، با روی کار آمدن بایدن تحریم‌های مرتبط با افرادی که سربازیشان را در سپاه گذرانده بودند، برداشت، اما حتی حذف این تحریم‌ها هم چندان کمکی به سربازان سپاه نکرد چرا که افراد باید عملا ثابت می‌کردند که به طور غیر داوطلبانه و از روی اجبار به سربازی در سپاه رفته‌اند و از طرف دیگر باید مدارکی را ضمیمه پرونده در خواست مهاجرت یا ویزای خود می‌کردند که ثابت کند آن‌ها هیچ علاقه یا تمایلی به خضور در هیچ سازمان تروریستی یا فعالیت تروریستی نداشته‌اند. اثبات این مفاهیم انتزاعی در عمل کار دشواری است.

پیگیری‌های رویداد۲۴ نشان می‌دهد در حال حاضر بسیاری از افرادی که ظاهرا به صِرف گذراندن دوران اجباری سربازی در سپاه از وورد به آمریکا منع شده‌اند، پرونده مشترکی را با انتخاب وکلای ماهر تشکیل داده و چندین سال است که پیگیر موضوع از طریق دیوان عالی ایالات متحده آمریکا هستند.

آیا می‌توان گروه‌ها یا افراد را از لیست تروریسم حذف کرد؟

سوال این است که آیا می‌توان گروه‌ها یا افراد را از لیست تروریسم حذف کرد؟ پاسخ بله است. بر اساس گزارش دویچه‌وله، امکان حذف نام افراد و گروه‌ها از فهرست، یا حداقل تلاش برای این اقدام وجود دارد. این فرآیند می‌تواند از طریق کشور‌های عضو یا کشور‌های غیرعضو و از طریق یک پیشنهاد آغاز شود، که اساساً فرآیند قرار گرفتن در فهرست را معکوس می‌کند. فارک گروه انقلابی کلمبیایی، در سال ۲۰۱۶ پس از موافقت با یک توافق صلح از فهرست خارج شد. سال ۱۳۸۷ اعضای اتحادیه اروپا به خروج سازمان مجاهدین خلق از فهرست گروه‌های تروریستی رای دادند.

در موارد پیچیده‌تر، افراد یا گروه‌های فهرست‌شده می‌توانند از اتحادیه اروپا شکایت کنند و آن را چالش بکشند. حماس در سال ۲۰۱۴ از اتحادیه اروپا به دلیل قرار دادن نام این گروه در فهرست سازمان‌های تروریستی با این استدلال که آن‌ها یک جنبش مقاومت مشروع هستند، شکایت کرد. دادگاه عمومی اتحادیه اروپا حکم به حذف این گروه داد، زیرا دریافت که این گروه بر اساس گزارش‌های رسانه‌ای در فهرست قرار گرفته است، نه بر اساس تحقیقات مناسب. اما این تصمیم بعداً در سال ۲۰۱۷ توسط دیوان دادگستری اتحادیه اروپا، دادگاه عالی اتحادیه، لغو شد.

اقدامات متقابل ایران در واکنش به اتحادیه اروپا چه بود؟

حسین امیرعبداللهیان زیر امور خارجه دولت ابراهیم رئیسی با بیان اینکه پیشتر به اروپایی‌ها اعلام کردیم که هرگونه اقدام علیه ایران و قرار دادن سپاه پاسداران در فهرست گروه‌های تروریست‌های می‌تواند فضای منفی در روابط ایجاد کند، گفته بود «اظهارات رئیس دوره‌ای اتحادیه اروپا، غربی‌ها به دنبال اجرای این قطعنامه نیستند، اما اگر اروپا مواضعش را تغییر ندهد احتمال انجام هر اقدام تقابلی متصور است. با توجه به گفتگو‌هایی که با آقای بورل و رئیس دوره‌ای اتحادیه اروپا داشتم، آن‌ها اظهار داشتند که دنبال اجرای این قطعنامه نیستند و قطعنامه صرفا بیان احساسات بخشی از نمایندگان پارلمان اروپاست.»

وزیر خارجه کشورمان احتمال خروج ایران از NPT به عنوان یکی از رفتار‌های تقابلی ایران را رد نکرد و گفت: «تعداد اندکی از رهبران سیاسی اروپا هیچ تجربه‌ای در حوزه دیپلماسی ندارند و امروز تنها در رأس دستگاه دیپلماسی قرار گرفته‌اند از جمله وزیر خارجه آلمان، لذا اگر آن‌ها در مسیر عقلانیت حرکت نکنند و مواضع خود را اصلاح نکنند، هر احتمالی متصور است.»

همچنین ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی درباره جزییات طرح مجلس درمقابله با اقدام اروپایی‌ها به جلسه فوق‌العاده روز دوشنبه در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی اشاره کرده و گفته در این چارچوب نمایندگان موضع‌گیری‌های قاطعی را داشتند و جلسه‌ای غیرعلنی نیز با حضور فرمانده سپاه پاسداران و وزیر امور خارجه برگزار شد و آخرین روند‌ها مورد بررسی قرار گرفت؛ کمیسیون امنیت ملی نیز بیانیه‌ای را آماده کرد که توسط نمایندگان امضا شده است.

محمدحسن آصفری نماینده مجلس در مجلس نیز گفته بود «اگر قرار باشد اروپایی‌ها با نیرو‌های مسلح و نیرو‌های رسمی ما اینگونه برخورد کنند ما هم گزینه‌های دیگری را روی میز خواهیم گذاشت از جمله محدود کردن تردد کشتی‌های تجاری اروپا در تنگه هرمز در قالب طرح فوریتی در مجلس دنبال خواهد شد.»

البته همانطور که پیش‌بینی می‌شد اتحادیه اروپا چنین قانونی را تصویب نکرد. اما یک نکته مهم وجود دارد؛ نمایندگان اتحادیه اروپا گفته بودند تحریم سپاه به خاطر برخورد این نهاد نظامی با معترضان بوده است. اما چنین موضوعی کمی دور از واقعیت بود؛ چراکه این سوال پیش می‌آید اگر دلیل این بوده، پس چرا سال ۱۳۹۸ که گفته شد در ایران ۱۵۰۰ نفر کشته شدند، اتحادیه اروپا کسی را تحریم نکرد؟ بسیاری اینگونه تحلیل کرده‌اند که دلیل تلاش برای تحریم سپاه، نه کشته شدن و اعدام معترضان، بلکه ارسال پهپاد‌های ایرانی به روسیه بوده است. در حقیقت اروپا به بهانه اعتراضات تحریم سپاه را کلید زده، اما در حقیقت دلیل اصلی آن ماجرای اوکراین بوده است