آیا پاکستان می‌تواند با شورش فزاینده طالبان مقابله کند؟

رویداد۲۴  پس از سرنگونی دولت افغانستان توسط طالبان در آگوست ۲۰۲۱ میلادی مقام‌های پاکستانی کشور همسایه هشدار دادند که تحریک طالبان پاکستان (TTP) متحدان پاکستانی طالبان در شورش چندین ساله خود علیه دولت آن کشور جسورتر خواهند شد. در سراسر سال ۲۰۲۲ میلادی ستیزه جویان حملات خود را در سراسر پاکستان تشدید کردند و تنش‌ها در ماه نوامبر پس از آن که تحریک طالبان پاکستان آتش‌بس شکننده با دولت پاکستان را لغو کرد و به جنگجویان خود دستور داد تا "در هر کجا که می‌توانند در سراسر کشور" حملات خود را انجام دهند، تشدید شد.

بر اساس گزارش امنیتی پاکستان در سال ۲۰۲۲ میلادی که در اوایل ژانویه توسط انستیتو مطالعات صلح پاکستان منتشر شد حملات تروریستی در پاکستان نسبت به سال گذشته ۲۷ درصد افزایش یافته است. در این گزارش از ۲۶۲ حمله در سال گذشته یاد شده که ۸۶ مورد آن توسط تحریک طالبان پاکستان انجام شده است.

آخرین حمله روز دوشنبه رخ داد. دست کم ۱۰۰ نفر در یک بمب گذاری انتحاری در مسجدی در شهر پیشاور مرکز ایالت خیبر پختونخوا در شمال غربی منطقه قبیله‌ای پرتنش که با افغانستان هم مرز است و کانون اقدامات ستیزه جویان می‌باشد کشته شدند. بخش عمده افراد حاضر در مسجد افسران پلیس بودند که برای نماز عصر جمع شده بودند و مسجد در محوطه امنیتی آنان قرار داشت. این یکی از مرگبارترین حملاتی است که طی سالیان گذشته در پاکستان انجام شده و از زمان تسلط طالبان بر کابل مرگبارترین حملات بوده است.

تحریک طالبان پاکستان در ابتدا مسئولیت این بمبگذاری را بر عهده گرفت و یکی از فرماندهان آن گروه به نام "سربکف مهمند" اعلام کرده بود که این اقدام "انتقام" کشته شدن یک ستیزه‌جوی تحریک طالبان پاکستان در سال گذشته بوده است. سخنگوی تحریک طالبان پاکستان بعدا مسئولیت نقش داشتن این گروه در حمله را رد کرد و مدعی شد که "هر گونه اقدام در مساجد" ناقض "قوانین" آن گروه است. با این وجود، حتی اگر هسته تحریک طالبان پاکستان سعی در فاصله گرفتن از این حمله داشته باشد یک گروه منشعب از تحریک طالبان پاکستان به نام "جماعت الاحرار" مسئولیت آن را بر عهده گرفته و اعلام کرده است که این حمله در تلافی مرگ سال گذشته "عمر خالد خراسانی" رهبر آن جریان بوده است.

جماعت الاحرار یک جناح بزرگ و قدرتمند تحریک طالبان پاکستان است که در سازماندهی حملات متعدد علیه نیرو‌های پاکستانی و اقلیت‌های مذهبی شرکت داشته است. این حمله در عید پاک ۲۰۱۶ میلادی رخ داد که باعث کشته شدن حدود ۷۵ نفر در پارکی در لاهور شد.

تحریک طالبان پاکستان چه کسانی هستند؟

یکی از خواسته‌های اولیه تحریک طالبان پاکستان از دولت و ارتش پاکستان کاهش حضور نیرو‌های دولتی در شمال غرب آن کشور بوده است. تحریک طالبان پاکستان اغلب حملاتی را در آن منطقه انجام می‌دهد جایی که کنترل دولت بر آن کماکان ناهموار است. تحریک طالبان پاکستان متشکل از چندین گروه شورشی و فرقه‌ای تندرو و سنی است که از سال ۲۰۰۷ مبارزات مرگباری را علیه دولت پاکستان به راه انداخته‌اند. اگرچه تحریک طالبان پاکستان به طور مستقیم با طالبان افغانستان در کابل مرتبط نیست، اما آنان پیش‌تر با این گروه بیعت کرده‌اند. دولت پاکستان در سال ۲۰۰۸ میلادی فعالیت گروه تحریک طالبان را ممنوع اعلام کرد و آن گروه مسئول انجام بسیاری از حملات در سراسر پاکستان بوده است. مرگبارترین حمله تا به امروز حمله به مدرسه‌ای در پیشاور در سال ۲۰۱۴ میلادی بود که دست کم باعث کشته شدن ۱۵۰ نفر و اکثرا دانش آموزان شد.

تحریک طالبان پاکستان از سوی سازمان ملل متحد و ایالات متحده یک سازمان تروریستی اعلام شده است. حملات آن گروه باعث کشته شدن هزاران غیرنظامی و نیرو‌های امنیتی در پاکستان شده است.

تهدید متوجه از جانب تحریک طالبان برای پاکستان قابل توجه و در حال افزایش است. حتی در جریان آتش بس ظاهری که در نوامبر به پایان رسید تحریک طالبان پاکستان به انجام حملات ادامه داد. تحلیلگران هشدار داده اند که سیاست نرم اسلام آباد در قبال تحریک طالبان پاکستان و دعوت از رهبران آن گروه برای حضور در گفتگو‌های صلح عامل اصلی افزایش ستیزه جویی بوده است.

"افراسیاب ختک" سناتور سابق ایالت خیبر پختونخوا به "دویچه وله" می‌گوید:" برای مهار ستیزه جویی در پاکستان به جای اتخاذ یک سیاست نرم یک عملیات تمام عیار لازم است".

او می‌افزاید: "دولت پاکستان نباید با تروریست‌ها مذاکره کند". "بلاول بوتو زرداری" وزیر خارجه پاکستان اخیرا سیاست دولت قبلی برای مماشات با گروه‌های افراطی به ویژه تحریک طالبان پاکستان را محکوم کرد. او به شبکه تلویزیونی قطری "الجزیره" گفته بود که "عمران خان" نخست وزیر سابق به اندازه کافی تحریک طالبان پاکستان را در ایالت که یکی از پایگاه‌های سیاسی او بوده سرکوب نکرد. او افزوده بود که تحریک طالبان پاکستان در حال حاضر به تغییر سیاست‌های مماشات "عمران خان" توسط دولت جدید پاسخ می‌دهد.

"مدیحه افضل" پژوهشگر اندیشکده بروکینگز با تمرکز بر پاکستان می‌گوید: "تهدید متوجه از جانب تحریک طالبان پاکستان برای کشور پاکستان قابل توجه و در حال افزایش است".

تحریک طالبان پاکستان توسط افغانستان تحت حاکمیت طالبان و رویکرد متزلزل و نامطمئن دولت پاکستان در قبال این گروه در سالیان اخیر جسورتر شده است.

او به "دویچه وله" می‌گوید: "پاکستان بار‌ها در طول سالیان اخیر تلاش کرده با آن گروه مذاکره کند با این وجود، مذاکرات همواره شکست خورده، زیرا آن گروه از نظر وجودی مخالف مذاکره، دولت و قانون اساسی پاکستان بوده است. تنها گزینه‌ای که دولت پاکستان در اختیار دارد آن است که مانند سال ۲۰۱۴ میلادی عملیات نظامی گسترده‌ای را علیه آن گروه انجام دهد، اما این بار با این واقعیت که تحریک طالبان پاکستان می‌تواند از مرز به افغانستان تحت حاکمیت طالبان عبور کرده و پاکستان را ترک کند وضعیت را پیچیده‌تر ساخته است. این یک معضل رو به رشد تروریستی است و کنترل آن دشوار می‌باشد".

همزمان با آن که تحریک طالبان پاکستان تهاجمی‌تر وضعیت امنیتی را وخیم‌تر می‌سازد کشور نیز با یک بحران اقتصادی طولانی مواجه شده است.

"ملیحه لودهی" نماینده سابق پاکستان در سازمان ملل می‌گوید:" این حمله در زمانی رخ می‌دهد که اقتصاد پاکستان در آستانه سقوط است. این وضعیت ایجاب می‌کند که دولت موضوع را جدی گرفته و اطمینان حاصل کند که تهدید علیه امنیت کشور به طور موثر برطرف می‌شود".

او می‌افزاید:" پاکستان شاهد افزایش حملات ستیزه جویان است. به نظر می‌رسد این حملات از زمان بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان همسایه افزایش یافته‌اند. چالش امنیتی، به ویژه پس از حمله پیشاور ایجاب می‌کند که سازمان‌های مجری قانون اقدامات خود را برای مقابله با ستیزه جویان افزایش دهند".

افغانستان نشان دهنده یک معضل امنیتی مداوم است

بخش عمده رهبری تحریک طالبان پاکستان از داخل افغانستان فعالیت می‌کند که دارای مرز متخلخل ۲۶۰۰ کیلومتری با پاکستان است. پس از خروج نظامی ایالات متحده از افغانستان در سال ۲۰۲۱ میلادی افغانستان به پناهگاهی برای رهبران تحریک طالبان پاکستان و جنگجویان آن گروه از سوی متحدان طالبان افغان شان تبدیل شده است. با این وجود، حمله اخیر در پیشاور احتمالا روابط بین پاکستان و دولت طالبان در افغانستان را بیش از پیش بدتر خواهد کرد.

ساعاتی پس از بمب‌گذاری روز دوشنبه "رعنا صنع‌الله خان" وزیر کشور پاکستان اعلام کرد که طالبان افغانستان باید به تعهدات خود در قبال جامعه بین المللی عمل کنند و اجازه ندهند هیچ گروه شبه نظامی‌ای از خاک افغانستان برای سازماندهی حملات علیه کشور دیگر استفاده کند.

از سال ۲۰۰۹ میلادی به این سو نیرو‌های امنیتی پاکستان چندین حمله نظامی را در مناطق قبیله‌ای هم مرز با افغانستان آغاز کرده اند. عملیات نظامی پیشین در بیرون راندن شبه نظامیان تحریک طالبان پاکستان از پاکستان موفق بوده اند.