روابط ایران و چین و مشکل بزرگی به نام تحریم‌های آمریکا

رویداد۲۴ مهرداد عباد عضو هیئت نمایندگان اتاق تهران گفت: «سفر رئیسی به چین بدون احیای برجام جنبه نمایشی دارد». به نظر می‌رسد این اظهارنظر به نگرانی شرکت‌ها و مقامات دولت چین در مورد واکنش‌های ایالات متحده اشاره دارد.

واردات ایالات متحده آمریکا از چین در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۵۳۷ دلار رسید، در حالی که آمریکا در این سال تنها ۱۵۴ میلیارد دلار کالا و خدمات به چین صادر کرد. این حجم عظیم تراز منفی تجاری، سود قابل توجهی برای پکن به همراه داشته و آمریکا را به بزرگ‌ترین شریک تجاری چین بدل ساخته است، شریکی که نقشی حیاتی در برون رفت اقتصاد غول سرخ صنعتی از رکود پساکرونا بر عهده دارد و چین ابداً مایل نیست تا این روابط تجاری پرسود را قربانی رابطه با کشور‌های کم‌اهمیت‌تر برای خودش نمایید.

ابراهیم رئیسی در مقاله‌ای در روزنامه مردم (پیپیلز دیلی) چین نوشت: «دوستان قدیمی بهترین شرکا برای همکاری‌های آینده هستند» به گزارش رسانه‌های نزدیک به دولت، در سفر رئیس جمهور به چین ۲۰ سند همکاری معادل ۱۲ میلیارد دلار در حوزه‌های مختلف به امضاء رسید. پیش از این نیز گفته شده بود که جمهوری خلق چین در قالب سند همکاری ۲۵ ساله قریب ۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه گذاری خواهد کرد.

اعدادی بسیار درشت که در طول سال‌های مختلف بار‌ها تکرار شده، اما بالفعل نشده‌اند. بر اساس آمار‌های رسمی در ۱۲ ماه اول دولت سید ابراهیم رئیسی، چین تنها ۱۶۲ میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرده است.

به نوشته بلومبرگ چین قرارداد سرمایه‌گذاری معادل ۵۰ میلیارد دلار با عربستان به امضاء رسانده و از این مقدار معادل ۵ میلیارد دلار در سال اخیر به پروژه‌های مانند شهر نئوم تزریق شده است. شرکت سعودی آرامکو نیز قرار است با مشارکت دولت چین یک مجتمع پالایشگاهی ۱۰ میلیارد دلاری در شمال غرب چین تاسیس نمایید.

رویترز حجم تجارت عربستان و چین در ۲۰۲۱ را  بیش از ۸۷ میلیارد دلار اعلام کرد. این در حالی است که به گفته صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه، حجم کل تجارت ایران و چین قریب یک سوم این عدد است (۲۵ میلیارد دلار).

اخیراً سندی دولتی در فضای مجازی منتشر شده است که در آن مسئولین جمهوری اسلامی از کم‌کاری چین و روسیه در همکاری‌های  اقتصادی گلایه می‌کند.

بیشتر بخوانید: آیا سفر رئیسی به چین، اتفاق خاصی برای ایران رقم خواهد زد؟

با وجود آنکه سایت دولت سفر رئیس جمهور به چین را یک دستاورد بزرگ اقتصادی نامیده، اما از هیچ پروژه یا طرح مشخصی در ایران که چینی‌ها مایل به سرمایه‌گذاری در آن باشند نام نبرده است. میدان نفتی یادآوران آخرین پروژه بزرگی بود که دولت چین در آن حضور داشت، با خروج شرکت سینوپک چین از این طرح، پرونده حضور قابل توجه چین در اقتصاد ایران نیز بسته شد و هنوز گشوده نشده است. چینی‌ها همچنین علی‌رغم وعده‌هایی که عنوان کردند، حاضر به سرمایه‌گذاری در پروژه مکران و بندر چابهار نشدند و بند گوادر پاکستان را جایگزین آن کردند.

ژو ژیکون، استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در دانشگاه باکنل آمریکا، در گفتگو پایگاه خبری rfa.org گفت: استقبال چین از رئیس‌جمهور ایران به معنی تمایل به تشدید تقابل با غرب نیست. شی جی پینگ در سفر به عربستان به شکل باشکوهی مورد استقبال قرار گرفت و روابط  چین و کشور‌های عربی بسیار گرم است. چین تمایل به گزینش کشوری خاص در خاورمیانه ندارد و پکن تلاش دارد که در این زمینه توازن را حفظ کند.

زینب ریبوآ محقق مرکز صلح و امنیت خاورمیانه در موسسه هادسون نوشت: «ایران نگران این موضوع است که ارزش سیاسی‌اش برای چین کاهش یافته باشد. البته چین از سفر رئیس جمهور ایران به این کشور خوشحال است، چون نشان دهنده نفوذ چین در خاورمیانه است.»

هر چند گلوبال تایمز چین در تحلیلی که در مورد این سفر منتشر کرد، نوشت: «مبادلات تجاری دو کشور ایران و چین به رضایت واشنگتن بستگی ندارد»، اما بسیاری از کارشناسان مدعی شده‌اند که بعید است انبوه تفاهم‌نامه‌ها، سند‌های همکاری و وعده‌های که پیش از این نیز داده شده، بدون توافق برجام و لغو تحریم‌های ایالات متحده، به مرحله اجرا و تزریق واقعی ارقام درشت سرمایه برسد.

دولت چین روابط  کج دار و مریز مشابه‌ای نیز با پیونگ یانگ دارد و شرکت‌های کره شمالی در چین فعال هستند، اما پکن هرگز حاضر نشده روابط تجاری مهم خود با غرب را قربانی رابطه با کشور‌های تحت تحریمی مانند جمهوری اسلامی ایران و کره شمالی نمایید. در حال حاضر حجم سرمایه‌گذاری چین در افغانستان به بیش از ۵۰۰ میلیون دلار (چند برابر ایران) رسیده است. با توجه به قرارداد شرکت گروه متالوژی چین (MCC) برای سرمایه‌گذاری در مس افغانستان انتظار می‌رود که این سرمایه‌گذاری به زودی به ۳ میلیارد دلار نیز برسد.

برخی رسانه‌های داخلی مدعی شده‌اند که دولت در این دیدار‌ها از چین خواسته است که در ایران یک شبکه اجتماعی تاسیس نمایید، انتظار می‌رود که فروش دوربین‌های امنیتی چینی و همکاری‌های اینچنینی در دولت جدید رشد یابد، اما تردید‌های بسیاری ابراز شده که چین حاضر باشد به پروژه‌های اقتصادی بزرگ ایران مانند افغانستان یا عربستان پولی تزریق نمایید.