چرا ایران از تحولات خاورمیانه خوشحال است؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: خاورمیانه در حال پوست انداختن است. کارکرد اصل نخست سیاست خارجی یعنی فقدان دوست یا دشمن دائمی در این نقطه از جغرافیا به غایت خود رسیده است. دشمنان سابق دو به دو با هم عکس یادگاری می‌گیرند و پشت سرشان دیپلماسی در حال گره گشایی است. البته حضور چین در عکس‌های یادگاری رقبای خاورمیانه‌ای را هم نباید نادیده گرفت. بعد از توافق ایران و عربستان در پکن برای از سرگیری روابط دیپلماتیک، حالا سوژه عکس یادگاری رئیس جمهور سوریه و وزیر خارجه عربستان سعودی‌اند.

بشار اسد و فیصل بن فرحان روز سه شنبه بعد از یک دهه سردی روابط بین کشورهایشان در دمشق با هم دیدار کردند. این اولین سفر یک شاهزاده سعودی به سوریه از زمان آغاز جنگ‌های داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ است. در این یک دهه، بشار اسد با حمایت‌های ایران و روسیه و در مقابل بلوک به رهبری عربستان سعودی در تلاش برای ماندن بر سر قدرت و سرکوب رقبایش بود.

بازگشت سوریه به جمع کشورهای لیگ عربی

دیدار بشار اسد با وزیر خارجه عربستان یک هفته بعد از سفر فیصل مقداد وزیر خارجه سوریه به عربستان برای مذاکره در خصوص بازگشت سوریه به جمع ۲۲ کشور عضو لیگ عربی انجام شد. سوریه از سال ۲۰۱۱ از اتحادیه کشور‌های عرب کنار گذاشته شد و حق حضور در جلسات و کنفرانس‌های این اتحادیه را نداشت. از همان سال بسیاری از کشور‌های عربی روابطشان را با سوریه قطع کردند.

بعد از یک دهه عربستان تصمیم گرفته روابطش را با سوریه از سر بگیرد. در بیانیه‌ای که آل‌سعود از دیدار وزیر خارجه سعودی و بشار اسد منتشر کرده گفته شده این دیدار در چهارچوب علاقه و اشتیاق عربستان سعودی به رسیدن به یک راه حل سیاسی برای بحران سوریه انجام شده و قرار است به همه پیامد‌های این بحران پایان دهد و وحدت، ثبات و هویت عربی سوریه را حفظ کند و این کشور را به جامعه عربی برگرداند.

بر اساس بیانیه‌هایی که بعد از سفر وزیر خارجه سوریه به عربستان منتشر شد، دو کشور قرار است پرواز مستقیم و خدمات کنسولی را از سر بگیرند. عربستان سعودی قرار است میزبان نشست بعدی اتحادیه کشور‌های عربی در ماه است و سوریه هم بعد از ده سال قرار است دور یک میز با کشور‌های عربی دیگر بنشیند هر چند برخی کشور‌ها از جمله قطر و کویت همچنان با بازگشت سوریه به این اتحادیه مخالفند. تصمیم عربستان برای از سرگیری روابط با سوریه به منزله عادی‌سازی روابط کشور‌های عضو بلوک عربستان سعودی با دمشق است.

«قیس سعید» رئیس جمهوری تونس، روز سه‌شنبه ۲۹ فروردین بعد از یک دهه با دیپلمات ارشد سوریه دیدار کرد و گفت که کشورش خواهان تقویت همکاری‌های دوجانبه و حفظ «پیوند‌های تاریخی و برادرانه» با دمشق است. روابط دیپلماتیک سوریه با تونس از سال ۲۰۱۲ قطع بوده است.

احتمال پایان جنگ یمن

سایت خبری نشنال امارات هم گزارشی به نقل از مشاور سیاسی پیشین وزارت اطلاعات سوریه نوشته «در سیاست عربی، انتقام هیچ جایی ندارد» اما آشتی عربی-عربی و ایرانی-عربی تنها تحول مهم خاورمیانه نبوده است. اتفاق دیگری که در منطقه افتاده، احتمال پایان جنگ یمن است. هفته‌های گذشته برخی رسانه‌های عربی از جمله المیادین لبنان نسبت به احتمال رسیدن به یک توافق برای پایان جنگ یمن خبررسانی کرده‌اند. رویترز از سفر آتی نمایندگان سعودی به صنعا برای مذاکره با حوثی‌ها (یا همان انصارالله یمن) با هدف رسیدن به یک «آتش‌بس دائمی» خبر داده است. این تحول هم با میانجی‌گری چین اتفاق افتاده است.

بیشتر بخوانید: پرواز سوخو‌های روس به سوی ایران چه پیامی برای خاورمیانه و اعراب دارد؟

نشریه آمریکایی اینترسپت گفته به نظر می‌رسد سعودی‌ها به طور کامل در برابر خواسته‌های حوثی‌ها تسلیم شده‌اند، که شامل باز کردن بندر اصلی برای اجازه ورود کالا‌های حیاتی به کشور، اجازه پرواز به صنعا، و اجازه دسترسی دولت به ارز خود برای پرداخت حقوق کارگران و تثبیت شرایط است.

مجموع این تحولات ظاهرا به سود ایران است. هرچند ایران بعد از هفت سال قطع بی دلیل روابط دیپلماتیک با عربستان مجبور به عقب نشینی شده و با رقیب منطقه‌ای خود دست دوستی داده، اما بازگشت سوریه به جهان بین الملل با رهبری بشار اسد دستاورد مقاومت ایران و روسیه برای حفظ اسد بر سر قدرت است. از سوی دیگر آتش بس یمن و امتیاز دادن سعودی به حوثی‌ها هم به معنای خستگی عربستان از حملات حوثی‌ها با حمایت ایران به خاک عربستان است.

به گزارش رویداد۲۴ ایران در همه این سال‌ها از حوثی‌ها علیه عربستان حمایت کرده و برخی انگشت اتهام حملات موشکی حوثی‌ها به اماکن حساس و صنعت نفت عربستان را به سمت ایران نشانه می‌روند. به ادعای سعودی‌ها، ایران مسئول غیر مستقیم حمله حوثی‌ها به آرامکو در سال ۲۰۱۹ بود؛ حادثه‌ای که به مدت بیش از شش ماه تولید نفت عربستان را تا ۵۰ درصد کاهش داد.

حذف آمریکا از میانجی‌گری‌های خاورمیانه

از سوی دیگر پیروزی دیگر ایران در ماجرای حل مناقشات خاورمیانه، حذف آمریکا از میانجی‌گری‌هاست. هفته گذشته برخی منابع نزدیک به دولت بایدن گفته اند که ویلیام برنز رئیس سازمان سیا اخیرا سفر اعلام نشده‌ای به عربستان سعودی داشته و در این سفر از اینکه درباره نزدیک شدن عربستان به ایران و سوریه خبر نداشته ابراز نارضایتی کرده است.

اینترسپت به نقل یک مقام آگاه گفته برنز به بن سلمان گفته ایالات متحده احساس می‌کند در مورد خبر نزدیک شدن ریاض با ایران و سوریه، بی خبر گذاشته شده است. این رسانه آمریکایی نحوه پایان جنگ در یمن را نشان دهنده عدم مشروعیت دولت مورد حمایت آمریکا در یمن خوانده است. دولتی که همه این سال‌ها توسط عربستان و آمریکا به عنوان دولت قانونی یمن شناخته می‌شد، با توافق اخیر عربستان برای پایان جنگ در یمن عملا از مشروعیت ساقط می‌شود. اینترسپ گفته در واقع این دولت گروهی از تبعیدیان بودند که در هتل‌های ریاض زندگی می‌کردند و با اینکه به آن‌ها دولت قانونی یمن می‌گفتند، اما هیچ حکومت واقعی نداشتند و خارج از هتل هم فاقد مشروعیت بودند.

«المیادین» رسانه لبنانی حامی حوثی‌ها در یمن نوشته دولت عربستان به «دولت در تبعید یمن» که توسط شورایی تحت عنوان «شورای ریاست جمهوری» اداره می‌شد درباره تلاش برای پایان دادن به جنگ و آتش بس دائمی در یمن اطلاع داده است. این پایانی شرم آور برای دولت به رسمیت شناخته شده ایالات متحده آمریکاست.

نشریه فوربز در گزارشی تحولات خاورمیانه را به سود ایران ارزیابی کرده است. فوربز در ابتدا دلایل پشت پرده عادی‌سازی روابط ایران و عربستان را بررسی کرده و گفته یکی از مولفه‌های تاثیرگذار بر تصمیم سعودی‌ها، اسرائیل بوده است. به گزارش فوربز، عربستان که ابتدا از دولت نتانیاهو استقبال کرده بود و با نزدیک شدن به اسرائیل موجب ناراحتی اعراب شد حالا با آشتی با ایران به دولت یهود خیانت کرده است.

به گزارش این رسانه عربستان همیشه نگران از دست رفتن موقعیت خود به عنوان رهبر جهان اهل تسنن است و بن‌سلمان می‌ترسد در صورت از دست رفتن محبوبیتش در جهان عرب با نزدیک شدن دولتی که الحاق کرانه باختری به اسرائیل را اعلام کرده، با یک کودتا در خاندان آل‌سعود مواجه شود.

این رسانه یک دلیل دیگر برای خوشحالی ایران ارائه کرده و آن انتخابات ریاست جمهوری در ترکیه و احتمال شکست اردوغان است. پیش‌بینی فوربز این است که حزب اردوغان احتمالا در انتخابات ۱۴ می‌شکست می‌خورد، اما اردوغان به دنبال رهی برای حفظ قدرت خواهد بود و این عاملی برای بی‌ثباتی در ترکیه است. اردوغان با این وضعیت دیگر نمی‌تواند سیاست خارجی‌اش را به درستی هدایت کند و این یعنی جایگاهش به عنوان قهرمان فلسطینی‌ها را از دست خواهد داد؛ جایگاهی که در یک دهه پیش با پایین کشیدن ایران به دست آورده بود.

جبهه جدید علیه ایران

اگرچه جبهه ها در جنوب برای ایران بسته شدند اما جبهه جدیدی در شمال علیه ایران باز شده است. آذربایجان با حمایت ترکیه و اسرائیل تنش‌ها علیه تهران را روز به روز بیشتر کرده است. این کشور سفارتش را در تهران بسته و به گفته یک مقام اسرائیلی، قرار است محوری ضد ایرانی با اسرائیل تشکیل دهد. از سوی دیگر ترکمنستان هم اعلام کرده سفارت اسرائیل در عشق‌آباد به زودی افتتاح خواهد شد. اما ظاهرا عمر این جبهه هم طولانی خواهد بود. در صورت شکست اردوغان دست‌کم در کوتاه مدت حمایت‌های ترکیه از آذربایجان علیه ایران تضعیف خواهد شد چرا که اردوغان درگیر منازعات داخلی خواهد شد و دیگر فرصتی برای رسیدگی به خارج نخواهد داشت. به این ترتیب با پشت کردن عربستان به اسرائیل و تضعیف شریک دیگر آذربایجان یعنی ترکیه، آذربایجان به تنهایی باید در محور ضد ایرانی آذری-اسرائیلی در مرز‌های مشترک با ایران مقاومت کند. بدون حضور ترکیه در این موازنه قدرت، ایران آماده دست بالا را خواهد داشت.