پروژه انتقال آب به استان اصفهان، باعث تخریب محیط زیست چهارمحال و بختیاری می‌شود؟/ تنش آبی
طرح‌های انتقال آب در ایران گرچه به عنوان راهکاری مهم مورد توجه دولت مردان بوده اما اکثر آنها راه به جای نبرده و تنها ثمره‌شان تخریب زیست محیطی و نزاع بر سر آب بوده است. طرح سد بتنی دو قوسی و تونل کوهرنگ 3 اما یکی از پروژ‌ه‌های انتقال آب است که گرچه از زمان آغاز فازهای اولیه یعنی 1 و 2 آن غریب به 60 سال می‌گذرد اما آخرین فاز آن هنوز به بهره برداری نرسیده و در آخرین بررسی‌های محیط زیستی، این طرح علی رغم آنکه مهلت زمان مجوزش به پایان رسیده، تخریب‌های زیست محیطی نیز برای مردم منطقه به همراه داشته است.
فکر کشیدن تونلی برای پیوند آب کوهرنگ به زاینده‌رود براساس مدارک و
مستندات تاریخی به سال ۹۹۶ ه. ق در زمان شاه طهماسب اول باز می‌گردد. فکری
که میرفضل‌الله شهرستانی حاکم اصفهان به دستور شاه مامور اجرای آن شد و
قرار بود با کندن مسیری در کوه کارکنان این امر را محقق کند که به دلایلی
این کار انجام نشد تا در دوره شاه عباس اول که دوباره برای پیوند این آبها
کوششی ناتمام انجام شد و این طرح نیمه‌کاره باقی ماند تا در سال ۱۳۳۲
نخستین تونل کوهرنگ با هدف انتقال آب رود ماربر (آب کوهرنگ) به زاینده‌رود
در نزدیکی شهر چلگرد یا کوهرنگ در استان چهارمحال و بختیاری به بهره برداری
رسید. پس از آن در سال ۱۳۶۴ تونل دوم بهره‌برداری شد و در سال ۱۳۷۷ عملیات
ساخت سومین تونل کوهرنگ آغاز شد و پس از آن در سال 91 سد کوهرنگ 3 نیز
مجوز ارزیابی زیست محیطی اخذ کرد و ساخت آن آغاز شد. پروژه‌ای که تا امروز
ادامه دارد.
پروژه کوهرنگ 3 چه بود؟
طرح تونل و سد بتنی
دو قوسی کوهرنگ 3 بر روی رودخانه بیرگان (کوهرنگ) در فاصله تقریبی 120
کیلومتری جنوب غربی شهرکرد جهت تامین قسمتی از کمبود آب منطقه مرکزی ایران
برای مصارف شرب، صنعت، کشاورزی و افزایش حجم آب تنظیم شده سد زاینده رود
اصفهان طراحی و گلنگ آغازش زده شد. تونلی با قابلیت انتقال حدود ۲۵۵ میلیون
متر مکعب آب در سال و سدی با مخزنی به طول 235 متر و ارتفاع 135 متری و با
ظرفیت 300 میلیون مترمکعب در حوالی روستای چگاله واقع در استان چهارمحال و
بختیاری. براساس اطلاعاتی که در سایت مجری این پروژه نوشته شده، برای ساخت
این سد بتنی یک میلیون و 600 هزار متر مکعب خاکبردای صورت گرفته و 365
هزار مترمکعب بتن ریزی مورد نیاز است و مبلغ پیمان کاری آن برابر با 832
میلیارد ریال بوده است.
گرچه پروژه کوهرنگ 3 کار خود را با حفر تونل و
بدون دریافت مجوز از سازمان محیط زیست آغاز کرد اما سد کوهرنگ 3 در فروردین
ماه سال 91 توانست با پذیرش 25 بند تعهدنامه موفق به اخذ مجوز ارزیابی
زیست محیطی از سازمان محیط زیست شود. از جمله مفادی محیط زیستی این طرح که
اداره کل حفاظت محیط زیست استان چهار محال و بختیاری مجری این طرح را ملزم
به رعایت آن کرده عبارت اند از: «رعایت کلیه قوانین و مقررات مربوط به
استقرار صنایع و استانداردهای زیست محیطی در خصوص جلوگیری از آلودگی آب،
ایجاد واحد زیست محیطی با کلیه تجهیزات آزمایشگاهی در محل طرح، اجرای کامل
شیوه‌های پیشگیری کاهش و کنترل آثار منفی زیست محیطی، استقرار موقتی سنگ
شکن مجهز به فیلتر غبارگیر و صدا خفه کن در منطقه حفاظت شده قیصری، ایجاد
پاسگاه محیط بانی، انجام عملیات آبخیزداری و در اولویت قرار دادن کنترل
روان آبها و حفاظت خاک در بالادست سد، نصب سیستم پایش لحظه‌ای یا آنلاین در
محل خروجی سد به منظور تعیین دبی رودخانه به ویژه رعایت حق آبه زیست
محیطی، اجرای کلیه تجهیزات و سیستم‌های کنترلی آلاینده‌های زیست محیطی از
جمله سیستم پایش لحظه‌ای و سیستم‌های تصفیه فاضلاب‌های صنعتی و انسانی قبل
از بهره‌بردای، اجرای تمهیدات لازم در خصوص حذف کلیه عوامل تخریب پوشش
گیاهی، حیات وحش و چشم اندازها و ..» بندهای محیط زیستی که به گفته محیط
زیست استان چهار محال و بختیاری مجری این طرح برخی از آنها را رعایت نکرده
است.
تونلی که چشمه مروارید را خشکاند
فرهادی
بابادی، فعال محیط زیست استان چهار محال و بختیاری در رابطه با مشکلات محیط
زیستی این پروژه به «ابتکار» می‌گوید: تا کنون این پروژه انتقال آب از
استان چهارمحال و بختیاری به اصفهان علاوه بر افت منابع آبی استان، سبب خشک
شدن چشمه مروارید در این منطقه شده است. او می‌افزاید: این چشمه روزگاری
یکی از مهم ترین منابع آبی کشاورزان در استان چهارمحال و بختیاری بوده است.
بابادی می‌افزاید: این پروژه برای تامین آب اصفهان آغاز شده است در حالی
که امروز مردم چهارمحل و بختیاری خودشان درگیر بی‌‌آبی هستند.
فارغ از
خشک شدن چشمه مروارید، احداث جاده در منطقه حفاظت شده قیصری اتفاقی است که
سازمان حفاظت محیط زیست در گزارش خود به دادستان عمومی و انقلاب شهرستان
کوهرنگ به آن اشاره کرده است.
«جاده‌ای» که تعهدات را زیر پا گذاشت
در
نامه‌ای که محمد قاسمی، دادستان عمومی و انقلاب شهرستان کوهرنگ به مدیر کل
اداره محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری در تاریخ 4 مهر ماه سال جاری
نوشته، خواستار اعلام مجوز معتبر زیست محیطی این پروژه و اعلام گزارشی مبنی
بر رعایت شرایط و ضوابط اعلامی محیط زیستی در این پروژه شده است.
در
بخشی از جوابیه سازمان محیط زیست استان در رابطه با رعایت تمهیدات زیست
محیطی این پروژه نوشته شده است که براساس بازدیدها و پایش‌های متعدد انجام
شده توسط کارشناسان این اداره کل مجری طرح تا کنون نسبت به رعایت برخی از
شرایط و ضوابط اعلامی سازمان حفاظت محیط زیست مندرج در مجوز فوق الذکر
اقدام نکرده است و عملا به اخطاریه‌های متعدد صادره از سوی این اداره کل در
خصوص شروط و ضوابط زیست محیطی اهمیتی نداده است. ضمن اینکه اقدامات به عمل
آمده توسط مجری، موجبات تخریب محیط زیست منطقه را نیز فراهم خواهد کرد.
در حالی که در مجوز ارزیابی محیط زیستی این پروژه آمده که براساس
آن «هیچگونه مجوز اکتشاف و بهره برداری نباید توسط سازمانی به جز سازمان
محیط زیست صادر شود» و در بند 15 آن نیز به این مورد اشاره شده که «کسب
مجوز از اداره کل محیط زیست در اجرای هر گونه ساخت و ساز یا فعالیت جدید
قبل از آغاز الزامی است» اما براساس آنچه که محیط زیست استان گزارش داده
است، در این پروژه مصادیق بارزی از تخریب محیط زیست دیده می‌شود. براساس
گزارشی که در شهریور ماه سال جاری از سوی ماموران اجرایی حفاظت محیط زیست
استان در شهرستان کوهرنگ منتشر شده است، «احداث جاده در منطقه حفاظت شده
قیصری توسط شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان بدون اخذ هر گونه مجوز زیست
محیطی بوده است.»
اتفاقی که براساس یکی از بندهای مجوز زیست محیطی
پروژه می‌تواند سریعا در چارچوب ضوابط و مقررات سبب دریافت اخطار و سپس
توقف فعالیت‌های این پروژه شود. در بند 21 این مجوز آمده است :«در صورت عدم
رعایت هر یک از شروط و مفاد گزارش ارزیابی زیست محیطی و یا سایر ضوابط،
قوانین و مقررات مجوز از مراجع ذیربط با رعایت ضوابط، قوانین و مقررات مجوز
صادره باطل و کان لم یکن تلقی خواهد شد.»
فعالیت پروژه با مجوز باطل شده
یکی دیگر از
شبهاتی که در نامه دادستان عمومی و انقلاب شهرستان کوهرنگ به مدیر کل اداره
محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری به آن اشاره شده مربوط به مجوز این
طرح است که براساس جوابیه‌ای که محیط زیست استان نوشته است: «پروژه سد
کوهرنگ 3 به استناد تصمیمات اخذ شده در تاریخ فروردین ماه سال 91 مجوز
ارزیابی زیست محیطی را اخذ کرده و براساس بند 20 مجوز صادره مذکور، این
مجوز در مرحله اول برای فاز ساختمانی صادر گردیده و اعتبار دو سال آن به
پایان رسیده است. علیرغم گذشت مدت زمان اعتبار مجوز و با توجه به مکاتبات
به عمل آمده توسط حفاظت محیط زیست استان، مجری هیچ گونه اقدامی در خصوص
تمدید مجوز مذکور به عمل نیاورده است.» احداث جاده و اتمام مجوز دلایلی
شده‌اند تا سازمان حفاظت محیط زیست استان طی گزارشی از دادستان دستور توقف
عملیات اجرای پروژه مذکور تا زمان اجرای شروط زیست محیطی این پروژه را
خواستار شود.
فرصت 10روزه به مجری برای ارائه گزارش و دلایل
شهرام
احمدی، دبیرکل محیط زیست چهارمحال و بختیاری در گفت و گو با «ابتکار» با
تایید این ماجرا بیان می‌کند: محیط زیست پیگیر مشکلات زیست محیطی این پروژه
بوده و پس از مشاهده و گزارش‌های زیست محیطی این طرح از دادستان خواستیم
که پیگیر مشکلات این پروژه از سوی دستگاه‌های قضایی باشیم.
او با اشاره
به پیگیری این موضوع از سوی دادستان استان می‌گوید: دادستان به مجریان این
طرح 10 روز فرصت داده است تا گزارشات و دلایل خود مبنی بر عدم رعایت
قوانین و مقررات زیست محیطی مندرج در مجوز را به این مرجع قضایی تحویل دهد
تا پس از دریافت گزارشات در جلسه‌ای به وضعیت آن رسیدگی شود.
به دلیل کمبود بودجه عملا فعالیتی نداشته است
احمدی
به این سوال که چطور این پروژه بدون مجوز فعالیت می‌کرده است، پاسخ
می‌دهد: این پروژه در اصل قرار بود که درطی 2 سال به اتمام برسد بنابراین
این مجوز به مدت 2 سال به این طرح داده شد. با وجود این براساس گفته‌های
مجریان، این پروژه به دلیل کمبود منابع مالی و بودجه‌ای عملا فعالیت چندانی
در این اواخر نداشته است.
او در رابطه با خشک شدن چشمه مروارید نیز
بیان می‌کند: این چشمه یکی از مهم ترین منابع آبی این استان بوده است که به
دلیل احداث تونل کوهرنگ 3 و نه به دلیل اجرای پروژه سد کوهرنگ خشک شده
است. پروژه تونل کوهرنگ پیش از اینکه به محیط زیست اعلام شود در دولت قبل
تصویب و اجرایی شده بود.
دبیرکل محیط زیست چهارمحال و بختیاری در رابطه
با احداث جاده در منطقه قیصری می‌گوید: این جاده در پشت سد ایجاد شده و
جاده با اهمیتی نبوده و برای انتقال ابزار و وسایل ساخته شده است.
گرچه
براساس بندهای مجوز محیط زیستی سد کوهرنگ 3، پس از رفع آلودگی و اطمینان
از رعایت استانداردهای زیست محیطی و جبران هزینه و خسارت‌های وارده ادامه
فعالیت طرح بلامانع است اما به اتمام رسیدن مجوز 2 ساله این طرح ممکن است
ادامه راه را برای این پروژه انتقال آب دشوار کند. اتفاقی که مردم ناراضی
چهارمحال بختیاری را اندکی امیدوار به حیات آبهای منطقه خود کرده است. حال
باید دید که آیا این پروژه باز هم مجوز ادامه فعالیت دریافت خواهد کرد؟
