میراث هنری کسینجر در جهان چه بود؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: نام هنری کسینجر برای ایرانی‌ها آشناست. سال ۲۰۰۷ زمانی که محمدجواد ظریف در حال ترک دفتر نمایندگی ایران در نیویورک بود، یکی از دوستان مشترک ترتیب یک هدیه عجیب را داد. در مراسم تودیع یک جلد کتاب «دیپلماسی» نوشته هنری کسینجر به ظریف هدیه داده شد که در صفحه نخست کتاب را اینگونه به نماینده وقت ایران در سازمان ملل هدیه می‌کرد «تقدیم به دشمن محترم»

رابطه کیسینجر با ایران

رابطه کسینجر با ظریف نخستین نقطه اتصال این دیپلمات کارکشته آمریکایی با ایران نبوده است. به اعتبار بسیاری از اهالی سیاست، تنها شخصی که هنری کسینجر بیش از رئیس جمهور نیکسون تملق می‌کرد، محمدرضا پهلوی شاه ایران بود. اولیل دهه ۱۹۷۰، شاه ایران به یکی از شخصیت‌های کلیدی بازی آمریکا در خاورمیانه تبدیل شده بود. در آن زمان ماموریت هنری کسینجر وزیر خارجه وقت آمریکا این بود که محمدرضا شاه را به گونه‌ای تقویت کند که واقعا احساس کند «شاه شاهان» است.

یکی از دغدغه‌های اصلی کیسینجر نفوذ شوروی در خلیج فارس بود. آوریل ۱۹۶۹، وقتی محمدرضا شاه پهلوی زیر قرارداد ۱۹۳۷ که حاکم بر اروندرود بود امضا زد، با ایران دچار مناقشه شد. دسامبر ۱۹۷۱ دو سال بعد از تنش‌ها در کنار مرز، رئیس‌جمهور احمد حسن البکر روابط ایران و عراق را قطع کرد. ماه می ۱۹۷۲ نیکسون و کیسینجر به تهران سفر کردند تا به شاه بگویند در صورتی که بخواهد سلاح‌های آمریکایی بخرد با هیچ مخالفتی مواجه نخواهد بود.

در همان زمان، نیکسون و کیسینجر با برنامه شاه که آمریکا به همراه ایران و اسرائیل از جنگ چریک‌های پیشمرگه کرد عراقی برای استقلال از عراق حمایت کنند، موافقت کردند. کیسینجر بعد‌ها نوشت که پس از ویتنام، امکانی برای اعزام نیرو‌های آمریکایی در خاورمیانه وجود نداشت و بدین ترتیب قرار بود ایران نقش نایب آمریکا در خاور میانه را برعهده بگیرد. کیسینجر حکومت بعثی در عراق را تهدیدی احتمالی برای آمریکا توصیف کرد و معتقد بود که تقویت ایران و حمایت از پیشمرگه بهترین کار برای ایجاد موازنه است.

گفته می‌شود کسینجر کسی است که دولت آمریکا را تحت فشار قرار داد تا بعد از انقلاب ایران، اجازه ورود شاه ایران به کشور را بدهد. اتفاقی که زمینه بحران گروگان‌گیری دیپلمات‌های آمریکایی در ایران را فراهم کرد و جیمی کارتر را چنان فلج کرد که انتخابات را به ریگان واگذار کرد.

بیشتر بخوانید: زندگینامه هنری کسینجر کیست؟

شهرت کسینجر در جهان به خاطر اقدامات دیپلماتیک او در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ است. سوابق حقوق بشری او، حمایت‌های او از بمباران‌های ایالات متحده در کامبوج و کشته شدن ده‌ها هزار غیرنظامی در ویتنام با راهنمایی‌های کسینجر تنها بخشی از این میراث دیپلماتیک جنجالی است. نام کسیجر مساوی سیاست خارجی آمریکا در دهه ۱۹۷۰ است. او جایزه صلح نوبل را برای پایان جنگ ویتنام گرفت و چهره پشت پرده برقراری اولین رابطه دیپلماتیک آمریکا با چین کمونیست بود.

کسینجر اولین رئیس جمهور غیرآمریکایی، ایالات متحده آمریکا بود. او در جوانی زمانی که تنها ۲۲ سال داشت از اردوگاه کار اجباری نازی‌ها فرار کرد تا به یکی از مهمترین چهره‌های سیاست خارجی آمریکا تبدیل شود. بیش از شش دهه بعد، در جریان نمایش مستندی درباره اردوگاه کار اجباری نازی‌ها به نام «فرشتگان اهلم»، کسینجر به خبرنگاران گفت که دیدن قربانیان در این مستند «یکی از وحشتناک‌ترین تجربه‌های زندگی من» بود. او معتقد است که اگر خانواده‌اش در سال ۱۹۳۸ از آلمان فرار نمی‌کردند، او نیز می‌توانست یکی از قربانیان هولوکاست باشد. این اتفاقی بود که جهان بینی او را برای دهه‌های آینده شکل داد.

«نایل فرگوسن» نویسنده کتاب بیوگرافی کسینجر می‌گوید سال ۱۹۷۳ زمانی که کسینجر وزیر امور خارجه آمریکا شد اعلام کرد «هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد که مردی از ریشه من بتواند در آن در کنار رئیس‌جمهور بایستد. تاثیری که ریشه من در تدوین سیاست ما می‌تواند داشته باشد این است که من در سنین پایین دیده ام که چه اتفاقی ممکن است برای جامعه‌ای مبتنی بر نفرت، قدرت و بی اعتمادی بیفتد.»

هاینز آلفرد کیسینجر در ۲۷ مه ۱۹۲۳ در یکی از شهر‌های ایالت باواریا آلمان به دنیا آمد. خانواده یهودی او در سال ۱۹۳۸ از دست نازی‌ها و آلمان گریختند. کیسینجر در سال ۱۹۴۳ تابعیت ایالات متحده را دریافت کرد و در آخرین روز‌های جنگ جهانی دوم در ارتش ایالات متحده خدمت کرد و سال ۱۹۵۴ دکترای علوم سیاسی خود را از دانشگاه هاروارد دریافت کرد. او تقریباً دو دهه هیئت علمی دانشگاه هاروارد بود.

نلسون راکفلر زمانی که تازه به عنوان دستیار ویژه رئیس جمهور دولت آیزنهاور مشغول به کار شده بود، از کیسینجر، که در آن زمان دانشجوی کارشناسی ارشد بود، به عنوان مدیر پروژه ویژه برادران راکفلر در دهه ۱۹۵۰ دعوت به کار کرد. اواخر دهه ۱۹۶۰، کیسینجر به عنوان مشاور سیاست خارجی راکفلر در مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری فعالیت کرد و در همان زمان توجه نیکسون را به خود جلب کرد. نیکسون بعد از انتخاب شدن به عنوان رئیس جمهور، کسینجر را به عنوان مشاور امنیت ملی خود انتخاب کرد.

حضور کسینجر در سیاست خارجی

از این تاریخ به بعد میراث سیاست خارجی کسینجر آغاز شد. کیسینجر نقش اصلی را در موفقیت نیکسون در سیاست خارجی ایفا کرد: آغاز روابط ایالات متحده با چین یکی از این برهه‌ها بود. پس از انتخاب مجدد نیکسون در سال ۱۹۷۲، با انتخاب کسینجر به عنوان وزیر امور خارجه، نفوذ او بیشتر هم شد. کسینجر در مذاکرات پایان جنگ ایالات متحده در ویتنام در اوایل سال ۱۹۷۳، شخصیت اصلی بود و همین تلاش، جایزه نوبل را برای او به ارمغان آورد. 

هم‌زمان کیسینجر شخصیت مرکزی توسعه درگیری آمریکا در ویتنام در اوایل ریاست‌جمهوری نیکسون و همچنین بمباران کامبوج بود. بسیاری معتقدند کسینجر برای نقشی که در مرگ ده‌ها هزار غیرنظامی در ویتنام و کامبوج داشته باید به خاطر جنایات جنگی محکوم شود. بمباران اواخر کریسمس ۱۹۷۲ در ویتنام شمالی که با هدف بازگرداندن هانوی به میز مذاکره طراحی شده بود، خشم بسیاری از فعالان صلح جهان را برانگیخته بود، اما در نهایت همین حمله، آغاز پایان جنگ ویتنام بود.

سال ۱۹۷۳، کیسینجر تلاش‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ یوم کیپور را هم رهبری کرد. کسینجر به دیپلماسی شاتل معروف است. دیپلماسی شاتل یا رفت و برگشت اصطلاحی است به‌معنی میانجی‌گری بین طرف‌های متخاصم از طریق رفت‌وآمد نمایندگان میانجی بین پایتخت‌های دو کشور به‌منظور حصول به یک راه‌حل قطعی. این اصطلاح اولین بار برای تلاش‌های هنری کسینجر، وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده آمریکا و در جریان جنگ یوم کیپور اطلاق شد.

کسینجر در کودتای نظامی در شیلی که دولت وحد ملی سالوادور آلنده را سرنگون کرد هم نقش مهمی بازی کرد. به گزارش رادیو ملی آمریکا، کیسینجر پنج روز پس از سرنگونی دولت آلنده به نیکسون گفته «ما این کار را نکردیم. ما به آن‌ها کمک کردیم که شرایط را (برای سرنگونی دولت آلنده) به بهترین نحو ممکن ایجاد کنند.»

نقش کسینجر به عنوان معمار سیاست خارجی آمریکا به حدی مهم بود که وقتی بعد از بحران رسوایی واترگیت، نیکسون استعفا داد، جرالد فورد، رئیس جمهور بعدی، کیسینجر را به عنوان وزیر امور خارجه ابقا کرد.

رسانه‌های آمریکا گفته‌اند که کسینجر قرار است در یک مقبره خانوادگی دفن شود و مراسم یادبود او در شهر نیویورک برگزار خواهد شد، اما خانواده کسینجر پیشنهاد کرده‌اند که مهمانان به جای گل، کمک‌های مالی‌شان را به یک مرکز پزشکی حیوانات در خیابان ۶۲ شرقی در نیویورک واریز کنند.

عکس هنری کسینجر

هنری کسینجر 11 ساله در کنار برادر کوچکترش والتر در سال 1930

هنری کسینجر و ریچارد نیکسون در اتاق بیضی شکل روسای جمهوری آمریکا در فوریه 1971

کسینجر و ریچارد فورد در سفر به ژاپن سال 1974

کسینجر در هتلی در کمپ دیوید اورشلیم 1975

کسینجر به عنوان مشاور امنیت ملی در کنار ویلیام راجرز وزیر خارجه در سال 1969

کسینجر و جئو ئن لای نخست وزیر خلق چین در سال 1973

کسینجر در کنار برژنف رهبر و دبیرکل حزب کمونیست شوروی در سال 1973

کسینجر و همسرش نانسی در حال خواندن روزنامه‌ها در جریان مذاکرات یوم کیپور بین مصر و اسرائیل 

کسینجر و کرک داگلاس بازیگر آمریکایی سال 1977

کسینجر و لی داک تو سیاست مدار ویتنامی در جریان صلح پاریس 1973

کسینجر در کنار هیلاری کلینتون، مدلین آلبرایت و جان کری وزرای خارجه آمریکا در مراسم بیل زنی مرکز دیپلماسی آمریکا در سال 2014