آیا روابط ایران و کویت متحول خواهد شد؟

رویداد۲۴  لیلا فرهادی: روز شنبه «نواف الاحمد الجابر الصباح» پادشاه کویت درگذشت و برادر ناتنی‌اش «شیخ مشعل الاحمد الجابر الصباح» جانشینش شد. نواف الاحمد دو سال پیش در سن ۸۴ سالگی به پادشاهی رسید و تنها دو سال فرصت برای تغییرات داشت. مشعل الاحمد فرزند هفتم احمد الجابر الصباع تنها سه سال از برادرش نواف کوچک‌تر است و احتمالا طول دوران پادشاهی او هم چندان نخواهد بود. مشعل بیشتر عمر خود را در مشاغل امنیتی و اطلاعاتی سپر کرده و از سال ۲۰۲۰ به عنوان ولیعهد و نخست وزیر دردوران پادشاهی نواف منصوب شده است.

پادشاه جدید کویت

مشعل پادشاه جدید کویت دوران دبیرستان خود را در کویت سپری کرده، اما برای تحصیلات دانشگاهی به انگلستان رفته و در کالج هندان پلیس لندن که یک کالج تخصصی تربیت نیرو‌های نظامی و ارتشی در بریتانیاست تحضیل کرده است. طبیعی است که او پس از بازگشت به کویت وارد مشاغل امنیتی شده و به عنوان رئیس آژانس اطلاعاتی و امنیتی کویت منصوب شده است. در واقع مشعل اولین رئیس MOI یا همان آژانس اطلاعاتی کویت بوده است.

سال ۲۰۰۴ جابر الاحمد الاجابر الصباح، دیگر برادر مشعل و امیر وقت کویت، مشعل را به سمت معاون رئیس گارد ملی کویت که هم رده وزراست منصوب کرد. این سمت پیش از مشعل به نواف تعلق داشت. معاون رئیس گارد ملی کویت بالاترین مقام امنیتی داخلی در کویت است و مشعل مهمترین چهره امنیتی در کشور بود.

زمانی که سال ۲۰۲۰ نواف مشعل را به عنوان ولیعهد انتخاب کرد، تحلیل گران غربی به اتفاق اعلام کردند این انتخاب به منزله عدم تمایل کویت به ایجاد تغییرات بنیادین در حکومت کویت بوده است. علاوه بر این، در زمان شیخ نواف و ولیعهدی شیخ مشعل، کویت هم‌سویی بیشتری با عربستان سعودی نشان داده است.

آبان ماه سال گذشته بعد از هفت سال برای اولین بار کمیسیون مشترک کنسولی ایران و کویت با حضور مقامات وزارت خارجه دو کشور برگزار شد. روابط تهران و کویت از دی ماه ۱۳۹۴ و قطع روابط عربستان با ایران، به سطح کاردار تنزل یافت.

سال ۹۶ روابط دو کشور یک بار دیگر در جریان اتهام دخالت ایران در پرونده یک گروه به نام «گروه العبدلی» تیره شد. کویت مدعی بود که اعضای این گروه که با جمهوری اسلامی در ارتباط است، به همراه تعداد زیادی سلاح و مهمات در شهر العبدلی دستگیر شده‌اند. در جریان این اتهام، کویت از ایران خواست که تعداد دیپلمات‌هایش را در این کشور کم کند و ۲۱ فرد را به اتهام «جاسوسی برای ایران و حزب الله لبنان» و «انجام اقداماتی که به وحدت سرزمینی کویت آسیب می‌زند» محکوم کرد.

بعد از به نتیجه رسیدن مذاکرات ایران و عربستان سعودی و بازگشایی سفارت‌های دو کشور در تهران و ریاض، کویت هم مجددا روابطش را به تبعیت از عربستان به سطح سفارت ارتقا داد و «بدر عبدالله المنیخ» از دیپلمات‌های برجسته کویتی به عنوان سفیر جدید این شیخ‌نشین عازم تهران شد.

به نظر نمی‌رسد انتخاب شیخ مشعل تاثیر چندانی بر توسعه روابط با ایران بگذارد. در طول دوران ولیعهدی شیخ مشعل به جز در مقطعی که عربستان سعودی تصمیم به تغییر در رویکردش نسبت به ایران گرفته، هیچ ابتکار عملی از سوی طرف کویتی برای ارتقای روابط با ایران صورت نگرفته است. این در حالی است که ایران با وجود روابط خصمانه با همسایگانش همواره سعی کرده سطح روابط دیپلماتیکش را بالا نگه دارد.

زمانی که کویت یکی پس از دیگری دیپلمات‌های ایرانی را اخراج می‌کرد، رایزنی فرهنگی ایران را تعطیل می‌کرد و سفیرش را از تهران فرا می‌خواند، ایران هرگز اقدام متقابلی نکرد و سطح روابطش را در سطح سفیر نگه داشت. (رویکردی که از سال گذشته و ماجرای حمله به سفارت باکو در تهران، در قبال جمهوری آذربایجان هم در پیش گرفته است.)

با این وصف، روابط آتی تهران و کویت را باید در چهارچوب روابط ایران و عربستان تحلیل کرد، اما به طور خاص دو کشور در یک مورد دچار تضاد منافع جدی‌اند؛ میدان گازی آرش. هرچند در همین پرونده هم رای کویت، به رای عربستان سعودی وابسته است، اما موضوع می‌تواند به صورت دو جانبه هم مطرح باشد.

بیشتر بخوانید: اختلاف ایران با کویت و عربستان در میدان گازی آرش بر سر چیست؟

میدان گازی آرش در شمال خلیج فارس قرار دارد. سابقه این مناقشه به دهه ۱۹۶۰ میلادی برمی‌گردد؛ در آن مقطع کویت یک امتیاز بهره‌برداری به شرکت نفت ایران و انگلیس و یک امتیاز بهره‌برداری هم به شرکت رویال داچ شل داد، اما این دو امتیاز با یکدیگر همپوشانی داشتند. کویت با کمک شرکت چندملیتی "شل"، مستقر در بریتانیا، عملیات لرزه‌نگاری برای مشخص کردن شکل و فرم مخزن گازی را انجام داده و بر اساس آن اعلام کرده است که این میدان به‌صورت کامل در آب‌های سرزمینی این کشور و عربستان قرار دارد. ایران این ادعا را قبول ندارد و میگوید ۴۰ درصد مخزن در آب‌های ایران است.

اردییهشت ۱۴۰۱ پس از توافق اخیر عربستان و کویت ایران بلافاصله به آن واکنش نشان داد. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وقت وزارت خارجه ایران، گفت توافق جدید که هدفش توسعه میدان مشترک گازی آرش/الدُره «غیرقانونی» است.

ایران و کویت طی سال‌های گذشته مذاکراتی را در مورد این منطقه مرزی انجام داده‌اند که هیچ‌کدام به نتیجه نرسیده است. دور تازه تلاش‌ها برای احیای این مذاکرات در تابستان امسال با شکست مواجه شد و جواد اوجی، وزیر نفت جمهوری اسلامی مرداد ماه تهدید کرد چنانچه «تمایلی به تفاهم و همکاری وجود نداشته باشد، ایران تضییع حقوق خود را بر نمی‌تابد.»

بعد از این اظهر نظر عربستان و کویت بیانیه مشترکی صادر کردند و اعلام کردند. میدان گازی آرش حق مشترک این دو کشور است. این بیانیه البته بر ادامه مذاکره با ایران هم تاکید داشت، اما حق ایران را بر این میدان که آن‌ها تحت عنوان «الدوره» آن را می‌شناسند قائل نبود.

سال ۲۰۱۳ شرکت‌های ملی نفت کویت (کی.پی.سی) و آرامکوی عربستان به منظور توسعه میدان نفت و گاز آرش (الدوره) کنسرسیوم (کی.جی.او) را تاسیس کردند و حتی برای توسعه میدان مشترک آرش حفاری یک حلقه چاه اکتشافی را آغاز کردند، اما در نهایت در همان سال اختلافات میان این دو کشور عربى بر سر محل استخراج و نحوه شراکت در گاز تولیدى مانع از ادامه همکارى آن‌ها شد. شاید ایران بتواند از فرصت اختلاف نظر میان کویت و عربسنان بر سر نحوه بهره برداری از این میدان، به توافق‌های جداگانه‌ای با هر یک از این دو کشور دست پیدا کند که منافع ایران را بیشینه کند، اما بیانیه‌های مشترک اخیر کویت و عربسنان، سابقه همراهی شیخ مشعل در جامه ولیعهدی در همراهی با عربستان و انفعال دستگاه دیپلماسی دولت رئیسی حکایت از ان دارد که رسیدن به چنین هدفی بسیار دور از دسترس است.