راهنمای گروه‌بندی‌های درون شورای راهبری دولت چهاردهم | چرا عبدالعلی زاده هو شد، ظریف تشویق؟
رویداد۲۴ | لیلا فرهادی: روز جمعه همایشی با هدف تجلیل از فعالان ستاد مسعود پزشکیان در سالن وزارت کشور برگزار شد. این همایش حواشی‌ای داشت که از وجود برخی تفاوت‌نظرها در درون ستاد پزشکیان خبر می‌داد. در این مراسم علی عبدالعلی‌زاده، رئیس ستاد انتخاباتی پزشکیان، در طول سخنرانی خود مورد اعتراض حاضران قرار گرفت و محمد جواد ظریف که نامش به طرز عجیبی در بین سخنرانان هم نبود، برای آرام کردن جلسه پشت میکروفون قرار گرفته که بارها مورد تشویق حاضران قرار گرفت.
مسعود پزشکیان برای انتخاب کابینه به یک ابتکار عمل کارشناسی متوسل شده است. او شورایی تحت عنوان شورای راهبری انتخاب وزرای دولت چهاردهم تشکیل داده و ذیل آن کارگروه‌ها و کمیته‌های تخصصی را مسئول معرفی متخصص‌ترین چهره‌ها در حوزه هر یک از اعضای کابینه کرده است. بنا بوده شورا تا قبل از روز ۷ مرداد و مراسم تنفیذ، فهرست نهایی نامزدهای هر کمیته را در اختیار رئیس جمهور منتخب قرار دهد تا پیش از روز تحلیف رئیسجمهور در تاریخ ۹ مرداد، پزشکیان از این فهرست، فهرست نهایی خود را برای معرفی به مجلس انتخاب کند. اما این فرآیند به ظاهر ساده مستلزم هماهنگی اولیه در درون شورای راهبری بوده است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این شورا یکدست نیست و در هفته‌های گذشته در مورد انتخاب معاونین و وزرای دولت آینده شاهد اختلاف‌نظرهایی بوده است.
ماجرای اختلاف‌نظر درون شورای راهبری چیست؟
به طور طبیعی اختلاف‌نظر بر سر کرسی‌های دولت چهاردهم است. به جز کرسی‌های تخصصی یعنی وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های اصلی، سه سمت کلیدی در کابینه وجود که طیف‌های درون شورای راهبری برای تصاحب آن با هم رقابت می‌کنند: معاونت اول ریاست‌جمهوری، معاون اجرایی، و رئیس‌دفتر رئیس جمهور.
بیشتر بخوانید:
تعبیر جالب ظریف از نتیجه انتخابات؛ ایران را پس گرفتید
بخشی از اختلاف‌نظر روز جمعه در مراسم تجلیل از اعضای ستاد پزشکیان در وزارت کشور هویدا شد. علی عبدالعلی‌زاده رئیس ستاد پزشکیان سخنران این مراسم بود. او پشت میکروفن در گام نخست از همه حلقه دوستان خود به ویژه حزب اعتدال و توسعه، در گام بعدی از اصلاح‌طلبان و در گام سوم از قالیباف و یاران او و اصولگرایان معتدل تشکر کرد! عبدالعلی‌زاده در حالی از قالیباف تشکر کرد که او در دور دوم به طور علنی از سعید جلیلی، کاندیدای رقیب حمایت کرده بود.
واکنش حضار قابل پیش‌بینی بود. عده‌ای عبدالعلی‌زاده را «هو» کردند و جمعیت یکپارچه فریاد زدند «پزشکیان زنده باد، خاتمی پاینده باد». تعداد زیادی به نشانه اعتراض از جای خود بلند شدند و انگشت اشاره‌شان را به سمت عبدالعلی‌زاده نشانه گرفتند. مجری در این لحظه ناچار شد واکنش نشان بدهد. او گفت «این حماسه بدون خاتمی رخ نمی‌داد».
واکنش اعتراض حضار در سالن به عبدالعلی‌زاده به همین ختم نشد. زمانی که یکی دیگر از سخنرانان از عبدالعلی‌زاده تحت عنوان «دانشمند فرهیخته» یاد کرد، بار دیگر صدای هوکردن جمعیت بلند شد.
برخی چهره‌ها به این اتفاق واکنش نشان داده‌اند. احمد زیدآبادی در صفحه توییتر خود نوشته «هوکردن مهندس عبدالعلی‌زاده رئیس ستاد دکتر پزشکیان در همایش تجلیل از فعالان ستاد‌های انتخاباتی، به هر دلیلی و تحت هر عنوانی که صورت گرفته باشد، عملی نکوهیده، غیرقابل‌قبول و از هر جهت زیانبار است.» او معتقد است با پیروزی آقای پزشکیان در انتخابات، قرار بر این است که اشتباهات گذشته تکرار نشود و وفاق و همدلی، جای برخورد‌های کدورت‌آور و درگیری‌های بی‌حاصل و زیان‌بخش را بگیرد. زیدآبادی از حامیان پزشکیان خواسته هرگونه «رفتار غیرمدنی و خارج از عرف» را کنار بگذارند، چون این رفتار‌ها نتیجه‌ای «جز اینکه مانعی در برابر کار او ایجاد کند» نخواهد داشت.
تبارشناسی دوگانه ظریف - عبدالعلی‌زاده
در مراسم روز جمعه یک نفر از اعضای شورای راهبری دولت چهاردهم هو شد و یک نفر تشویق. همین دوگانه، دم خروس اختلاف درون شورا را نمایان کرده است.
ظاهرا دبیر اجرایی مراسم تجلیل از اعضای ستاد، رئیس ستاد پزشکیان یعنی عبدالعلی‌زاده بوده است. برخلاف انتظار در کنداکتور برنامه هیچ خبری از سخنرانی محمدجواد ظریف، رئیس شورای راهبری دولت چهاردهم نبود. اصرار مکرر حضار باعث شد ظریف بدون برنامه‌ریزی قبلی روی سن دعوت شود. او به شکلی نمایشی از سن بالا رفت، کت خود را در آورد و این حرکت او با تشویق پی‌در‌پی آن‌ها همراه شد.
این تصویر را در لانگ‌شات تماشا کنید؛ هو شدن عبدالعلی زاده و تشویق ظریف، نمایش یک دوگانه مهم درون جریانی است که در حال حاضر مشغول تعیین اعضای کلیدی کابینه دولت چهاردهم‌اند.
بیشتر بخوانید:
آش شور سهم‌خواهی | چرا پزشکیان باید فکری به حال «تضاد منافع» کند؟
دانشگاه مدرسه پیرمردها نیست | چرا همه نامزدهای کارگروه تعیین وزیر علوم این‌قدر پیر هستند؟
اختلاف‌نظری که روز جمعه آشکار شده چندین هفته است که در درون شورای راهبری در جریان است. این اختلاف در مقاطعی به قهر چهره‌هایی، چون آذری جهرمی، ابراهیم شیخ، محمد کبیری از شورا هم منجر شده است. در یک دسته‌بندی کلی، شورای راهبری دولت چهاردهم به ریاست محمدجواد ظریف بر سر تشکیل کابینه و حتی پیش از آن در کمپین‌های انتخاباتی پزشکیان به سه طیف تقسیم شده است.
طیف نخست، چهره‌های نزدیک به علی عبدالعلی‌زاده، رئیس ستاد پزشکیان‌اند که در بین اعضای شورا، افرادی، چون علی تاجرنیا، محمدجعفر قائم‌پناه، مصطفی مولوی، نورالدین آهی و احمد ترک‌نژاد را شامل می‌شود. طیف دوم، چهره‌های نزدیک به محمد جواد ظریفند که افرادی، چون محمدجواد آذری جهرمی، محسن حاجی میرزایی، الیاس حضرتی و علی ربیعی را شامل می‌شود. طیف سوم را می‌توان حامیان خاتمی در نظر گرفت که گروهی شامل دو دسته جوانان نزدیک به خاتمی از جمله سمیه توحیدلو، محمدرضا جلایی‌پور و محمد رهبری از جمله آنند و دسته دوم افرادی، چون هادی خانیکی، فیاض زاهد و علی شکوری‌رادند.
اما این جبهه‌بندی‌ها صرفا شخصی نیستند. بلکه ریشه در مسایل اصلی و بنیادین سیاست ایران در دست‌کم دو دهه گذشته دارند. دو مسئله اصلی که حالا بر ترکیب شورای رهبری هم تاثیر گذاشته‌اند عبارتند از دوگانه مرکز- پیرامون و دوگانه پیر- جوان.
دوگانه مرکز- پیرامون
یک نقطه افتراق جدی میان این سه طیف، مساله مرکز-پیرامون است. جریان نزدیک به عبدالعلی‌زاده را می‌توان طیف «سیاست‌مداران حاشیه‌نشین ستاد پزشکیان» در نظر گرفت و دو طیف دیگر را طیف «سیاست‌مداران مرکزنشین ستاد پزشکیان». گروه نخست را عمدتا سیاست‌مداران فعال در حوزه انتخابیه پزشکیان در آذربایجان تشکیل می‌دهند؛ گروهی که بسیاری از نقش‌های کلیدی ستاد مرکزی پزشکیان را برعهده داشتند.
استدلال اصلی این جریان مشابه استدلالی است که جریان رقیب درباره نحوه پیروزی پزشکیان طرح می‌کند. آن‌ها معتقدند پیروزی پزشکیان در یکی از کم‌فروغ‌ترین انتخابات‌های ریاست جمهوری تاریخ، مدیون مشارکت رای‌دهندگان استان‌های غربی و شمال غرب کشور است.
مسعود پزشکیان بیش از و پیش از آنکه در تهران و نهادهای مستقر در مرکز ایران تجربه داشته باشد، تجربه‌ای طولانی به عنوان سیاستمدار منطقه‌ای دارد. درست است که او یک دوره چهارساله مهم، وزیر بهداشت و درمان دولت دوم سیدمحمد خاتمی بوده و در مجالس دهم و دوازدهم نایب‌رئیس مجلس بوده است. اما باید در نظر گرفت که او در دوره‌ای که اصلاح‌طبان دوره افول خود را می‌گذرانده‌اند در پنج دوره پیاپی رای مردم تبریز را به دست آورده است. پیش از آن هم او در استان آذربایجان شرقی فعال بوده و از جمله رئیس دانشگاه علوم پزشکی تبریز بوده است.
بسیاری از کاربران و فعالان سیاسی در توییتر در واکنش به توییت زیدآبادی به همین نکته توجه کرده و گفته‌اند «پزشکیان باید بداند از کجا آمده است. از آذربایجان جایی که بیشترین رای را داشته است.». گروه نخست در شورای راهبری، در دل روابط منطقه‌ای پزشکیان در این بیست سال (پنج دوره نمایندگی چهار ساله) و چه بسا بنابراین این طیف انتظار دارند نقش آن‌ها در این پیروزی در انتخاب اعضای کابینه مورد توجه قرار بگیرد.
گروه نزدیکان ظریف و حامیان خاتمی را همگی سیاست‌مداران پایتخت‌نشین تشکیل می‌دهند. این جریان کمی بعد از تایید صلاحیت پزشکیان به ستاد او پیوسته‌اند، اما نقش مهمی در پیروزی او بازی کردند و به واسطه تجربه اجرایی‌شان در سمت‌های دولتی، توان، تخصص و آمادگی بهتری برای پر کردن کرسی‌های کابینه پزشکیان دارند و از سوی دیگر از طرف جبهه اصلاحات و شخص سید محمد خاتمی هم حمایت می‌شوند.
دوگانه جوانان - پیران اصلاحات
اختلاف‌نظر درون شورا به شکاف میان سیاست‌مداران مرکز و حاشیه خلاصه نمی‌شود. طیف سیاست‌مداران پایتخت‌نشین درون خود به دو دسته تقسیم شده است. یک دسته، گروهی از جوانان اصلاحات و حزب اتحاد ملتند که معقتدند دولت پزشکیان نباید دولت سوم روحانی باشد و یک‌بار برای همیشه، اصلاحات باید به جوانانش میدان بدهد. مطالبه‌ای که در دولت روحانی نادیده گرفته شد و دولت‌های اصولگرا برخلاف رقبایشان در این عرصه به مراتب بهتر عمل کرده‌اند.
سربرآوردن این گروه برمی‌گردد به نامه‌ای که توسط صدنفر از جوانان اصلاح‌طلب در خرداد ۱۳۹۷ خطاب به سیدمحمد خاتمی نوشته شد. در این نامه جوانان اصلاح‌طلب خواهان اصلاحات در دورن جبهه اصلاح‌طلب شدند؛ از جمله از «رشد گونه‌ای از اصلاح طلبی... که به نوعی سیاست‌ورزی صرفا بوروکراتیک، بیبرنامه و تهی از آرمان به منظور جابجایی درمیان حلقه‌ای محدود از مدیران سیاسی تقلیل پیدا کرده» انتقاد کردند و گفتند شاهد ظهور «نشانه‌هایی از فساد و خویشاوندسالاری» هستند. حالا بعد از ۶ سال تعداد بسیار محدودی از همان جوانان به شورای راهبری راه یافته‌اند.
گروهی که امروز تحت عنوان «جوانان اصلاح‌طلب» شناخته شده و سالهاست مطالبه نقش در حکومت می‌کند کم‌کم به آستانه ۴۰ سالگی رسیده‌اند. این جریان درون شورا هم نمایندگانی دارند، اما زور آن‌ها به چهره‌های شناخته‌شده و پرنفوذی که عمدتا در دولت روحانی در نقش وزیر و معاون حضور داشته‌اند نمی‌رسد.
کدام طیف نقش مهمتری در پیروزی پزشکیان داشته است؟
یکی از مهمترین جنبه‌های این اختلاف‌نظر، مساله نقش طیف‌های مختلف نزدیک به پزشکیان در پیروزی او در انتخابات است. به‌عبارت دیگر، هر کدام از این حلقه‌ها پشت یک ادعای انتخاباتی قرار گرفته‌اند. هرکدام مدعی هستند آن‌ها بوده‌اند که موجب پیروزی مسعود پزشکیان شده‌اند.
انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم چالش عجیبی بود. پزشکیان یکی از سه نام جبهه اصلاحات به عنوان کاندیدای اورگانیک اصلاح‌طلب بود که به طرز غیرقابل پیش‌بینی از سد شورای نگهبان عبور کرد و با وجود مشارکت زیر ۴۰ درصدی رای‌دهندگان در دور اول و مشارکت پایین ۵۰ درصد در دور دوم موفق شد پیروز انتخابات شود. چهره‌های اصلاح‌طلب و نزدیک‌تر به خاتمی طبیعتاً بر این مسئله تاکید می‌کنند که تائید صلاحیت پزشکیان به دلیل تاکید اصلاح‌طلبان بوده و پیروزیش هم ناشی از حمایت اصلاحات و تمایز او از پنج نامزد دیگر بوده است.
از سوی دیگر، ورود محمدجواد ظریف و پس از او، محمدجواد آذری جهرمی، جزو لحظات مهم در کمپین مسعود پزشکیان بود. ظریف که در صداوسیما ۸ دقیقه طوفانی را رقم زده بود، در عرض چند روز کت را در آورد و یکی از سریع‌ترین کمپین‌های انتخاباتی در ایران را رقم زد؛ مسافرت‌های سریع و کوتاه به شهرهای مختلف ایران و نطق‌های آتشین در برابر مخالفان نامزد محبوبش. ظریف و پزشکیان در روز انتخابات در یک حوزه رای‌گیری رای دادند و بعد از پیروزی، محمدجواد ظریف اولین حکم رسمی از مسعود پزشکیان را دریافت کرد. مدافعان ظریف، تاکید می‌کنند که حضور در کمپین پزشکیان بسیار مهم بوده است.
و در نهایت، گروه سوم قرار دارند. دوستان و یاران مسعود پزشکیان که از زمان اعلام ثبت‌نام او همراهش بوده‌اند؛ دوستانی که اغلب از دوران دور و از زمان فعالیت‌هایش در استان‌های غربی و شمال غرب کشور با او همراه بوده‌اند. بعد از اعلام نتایج برخی رسانه‌های خارج از کشور و چهره‌های اصولگرای تندرو پیروزی پزشکیان را به رای قومیتی تقلیل دادند. ادعای آن‌ها این بود که اگر آرای چهار استان عمدتا ترک‌نشین ایران یعنی آذربایجان‌های شرقی و غربی، اردبیل و زنجان را از مجموع آرای کشور کم کنیم، نتیجه انتخابات به نفع جلیلی تمام می‌شود.
پیش از این رویداد۲۴ در گزارشی به عنوان «رای قومیتی» برای آرای پزشکیان پرداخته است. این برچسب اگرچه به دلایل بسیاری، برچسب صحیحی نیست، اما به لحاظ آماری همین برداشت سبب شده فعالان و سیاست‌مداران استانی نقش خود را در پیروزی پزشکیان پررنگ تلقی کنند. هرچند رای پزشکیان به زعم کارشناسان قومیتی نبوده، اما پزشکیان یک سیاستمدار استانی است و طبیعی بوده که کسانی به او بیشترین رای را بدهند که پیشتر شاهد پیگیری مطالباتشان توسط این چهره بوده‌اند.
اما در سوی دیگر این جبهه‌بندی، طیف سیاست‌مداران مرکزنشین و در راس آن‌ها ظریف و خاتمی معتقدند حمایت آن‌ها از پزشکیان بازی را تغییر داده است. کمپین کوتاه‌مدت پزشکیان فرصت چندانی برای تبلیغ ایده‌های او نداشته و از سوی دیگر این چهره تعمدا از ارائه هرگونه برنامه و وعده‌ای در کمپین انتخاباتی خود اجتناب کرده است. تاکید پزشکیان بر کمک گرفتن از کارشناسان به جای دادن وعده‌های توخالی و همزمان با آن حضور خبره‌ترین کارشناسان در حوزه‌های مختلف نقش مهمی در رای آوری پزشکیان داشته است. در بین این کارشناسان، مثلث ظریف-عراقچی-تخت روانچی در حوزه سیاست خارجی، طیب‌نیا در حوزه اقتصاد و حتی محمد فاضلی در حوزه اجتماعی پیشانی ستاد انتخاباتی پزشکیان بوده‌اند.
تبار هر کدام از این گروهها روی تصمیم‌ها و انتخاب آن‌ها تاثیر می‌گذارد اما همه اینها به معنی مشروعیت دادن سهم بیشتر به هیچ یک از این گروهها نیست. پزشکیان با شعار نخبه‌گرایی در انتخابات حاضر شده و انتظار می‌رود این شعار را به دور از هر یک از این سهم‌خواهی‌ها دنبال کند.
