تلاش غرب برای سفیدشویی یک گروه سابقا تروریستی | هیات تحریر الشام قرار است چه حکومتی در سوریه برقرار کند؟

رویداد۲۴ | لیلا فرهادی: روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی گذشته هیات تحریر الشام، گروه شورشی که امروز در سوریه غالب شده و دولت اسد را سرنگون کرده بررسی کرده است. این رسانه نحوه حکومت آتی سوریه را بر اساس سرنخ‌هایی از گذشته این گروه شورشی پیش بینی کرده است.

جالب اینجاست که به نظر می‌رسد رسانه آمریکایی نیویورک تایمز سعی کرده با این گزارش، هیات تحریر الشام، یک گروه شورشی که در آمریکا در فهرست گروه‌های تروریستی قرار گرفته را سفید شویی کند و تصویر جهانی این گروه را از یک گروه افراطی اسلام گرا، به یک گروه اسلام گرای میانه رو عملگرا تبدیل کند.

در گزارش نیویورک تایمز آمده: هر پاییز، زمانی که کشاورزان در سراسر تپه‌های خاکی استان ادلب در شمال سوریه محصولات زیتون خود را برداشت می‌کردند، به طور معمول حداقل یک نماینده از اداره مالیات محلی در مکان روغن گیری حضور داشت.

مامور مالیات حداقل ۵ درصد روغن را از کشاورز می‌گرفت؛ کشاورزان می‌گویند که هیچ استثنایی وجود نداشت، حتی در سال‌های کم برداشت.

این مالیات گیرندگان برای دولت تحت کنترل هیات تحریر الشام، جنبش شورشی که بعد از ۵۴ سال سلسله اسد را سرنگون کرد، کار می‌کردند. این گروه اسلام‌گرا از سال ۲۰۱۷ کنترل بسیاری از نقاط استان ادلب را در دست داشت.

اقداماتی مانند مالیات روغن زیتون در سال ۲۰۱۹ اعمال شد و اعتراضات و حتی درگیری‌های مسلحانه به دنبال داشت.

با این حال، «دولت نجات سوریه»، نامی که بر دولت ادلب گذاشته شده بود، به کارش ادامه داد. این دولت بر کالا‌هایی که وارد قلمرو خود می‌شد مالیات اعمال می‌کرد و با فروش سوخت و راه‌اندازی یک شرکت مخابراتی، درآمدی برای خود دست و پا کرده بود. آنها اقتصاد محلی را از طریق برنامه‌های تنظیم مجوز که بسیار شبیه به دولت‌های معمولی بود اداره می‌کردند و ثابت کردند که در مدیریت این منابع مالی برای ایجاد عملیات نظامی و ارائه خدمات، مهارت کافی دارند.

تصویر گروه شورشی که در این مقاله شرح داده شده، از مصاحبه با کارشناسان، نمایندگان سازمان‌های بشردوستانه یا سایر سازمان‌های فعال در قلمرو تحت کنترل آنها، ساکنان محلی و گزارش‌های سازمان ملل متحد یا اندیشکده‌ها به دست آمده است.

از سال ۲۰۱۷، هیات تحریر الشام و سازمان‌های وابسته به آن، به دلیل میل به توسعه قدرت، سطح مشخصی از ثبات را در ادلب برقرار کردند و حکومت عمل‌گرا و منضبطی داشتند. 

هیات تحریر الشام در ادلب یک نیروی امنیتی داخلی قوی برای رویارویی با دیگر جناح‌های نظامی و منتقدان داخلی داشت و با اعتراضاتی که به روش‌های اقتدارگرایانه آنها می‌شد، با زندان پاسخ می‌داد.

آیا هیات تحریر الشام می‌تواند با تجربه حکومت بر ادلب، بر سوریه حکومت کند؟

ادلب منطقه‌ای فقیر با اقتصاد مبتنی بر کشاورزی و جمعیت نسبتاً کم بود. سوال اینجاست که آیا این گروه شوروشی با تجریه‌ای که دارند می‌توانند یک دولت ملی را اداره کنند؟

به گفته یکی از نمایندگان یک سازمان بشردوستانه که خواست نامش فاش نشود، در ادلب، وزرایی که با سازمان‌های کمک‌رسان خارجی سروکار داشتند، هرگز نمی‌توانستند خودشان تصمیم بگیرند. آنها همیشه باید ابتدا با رهبران هیات تحریر الشام مشورت می‌کردند. چنین کنترل شدیدی ممکن است در یک استان کوچک کارساز باشد، اما در یک کشور بزرگ می‌تواند ناکارآمد باشد.

هیات تحریر الشام که ریشه در داعش و القاعده دارد، از حدود سال ۲۰۱۶ جهت گیری جهادی خود را تعدیل کرد. در حالی که برخی از اعمال محافظه کارانه اسلامی را اجرا می‌کرد، به سختگیری‌های مشابه داعش متوسل نشد. 

با این حال، هیات تحریر الشام همچنان از سوی ایالات متحده، سازمان ملل، ترکیه و دیگر کشور‌ها به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود. از آنجایی که مساله، مانع از حمایت آشکار خارجی از آنها می‌شد، این گروه راه‌های جدیدی برای حفظ منابع مالی و نظامی پیدا کرد.

آنها برای همه انواع کالا‌ها از جمله محصولات زراعی، گذرگاه‌های مرزی، ساخت و ساز، تجارت، و صنایع دستی عوارضی در نظر گرفت. علاوه بر این، شرکت‌های مرتبط با این گروه از انحصار تامین سوخت، برق، آب و جمع آوری زباله برخوردار بودند.

یک کارشناس که فعالیت‌های تجاری هیات تحریرالشام را از روز‌های جهادی آنها دنبال می‌کرده از چیزی شبیه به «تغییر نام تجاری استراتژیک (ری برندینگ)» و شیفت از اتکای مالی به کمک‌کنندگان خارجی ثروتمند به تداوم عملیات‌های نظامی و غیرنظامی برای جمع آوری مالیات و حکومت‌داری محلی خبر داده است.

عروه عجوب، دانشجوی دکترای دانشگاه مالمو در سوئد که در مورد هیات تحریر الشام مطالعه می‌کند، به نیویورک تایمز گفته که این گروه برخی از روش‌های تروریستی که قبلاً استفاده می‌شد، مانند بمب گذاری‌های انتحاری علیه اهداف نظامی را کنار گذاشته است.

این گروه عناصر عملی و تندروتر را بیرون کرد و همین مساله منجر به تنشی شد که احتمالاً با گسترش حکومت، ادامه خواهد داشت.

عجوب می‌گوید عناصر تندرویی که از این گروه کنار گذاشته شده اند. این گروه می‌خواهد حکومت کند و اسلام گرا هم هست، اما بسیار عمل گراست و واقعاً آماده تعامل با جوامع محلی است.

آرون زلین، کارشناس گروه‌های جهادی در موسسه واشنگتن و نویسنده کتابی درباره هیات تحریر الشام به نیویورک تایمز گفتهاز نظر این گروه، نظم و احترام بخش مهمی از جهان بینی آنهاست.

جذب سرمایه مانند یک دولت

از آنجا که دولت ملی دمشق همیشه سعی می‌کرد مناطق تحت کنترل شورشیان در شمال را منزوی کند، این مناطق مجبور بودند برای خدمات اولیه مانند آب، برق و انتقال تلفن همراه به ترکیه تکیه کنند. به گفته گروه‌های امدادی و کارشناسان، هیات تحریر الشام شرکت‌های ظاهراً خصوصی راه اندازی کرده بود، اما مالکان آن ارتباط نزدیکی با این سازمان داشتند.

با این حال، منبع اصلی درآمد آنها احتمالاً عوارض گمرکی و سایر عوارض جمع‌آوری شده در گذرگاه مرزی باب الحوا، دروازه اصلی ورود به شمال غربی سوریه از ترکیه بود. این گروه آماری را منتشر نکرده، اما سازمان‌های بشردوستانه فعال در ادلب و سایرین تخمین می‌زنند که ممکن است در آمد آنها چیزی نزدیک به ۱۵ میلیون دلار یا بیشتر در ماه بوده باشد.

هیات تحریر الشام چگونه بخش خصوصی را در ادلب تقویت کرد؟

در برخی موارد، هیات تحریر الشام ساکنان محلی را تشویق به راه اندازی مشاغل می‌کرد.

حسام تویلو، یک کارآفرین در ادلب، به نیویورک تایمز گفته که در سال ۲۰۱۶ شرکتی به نام «سیریانا LTE» راه‌اندازی کرد و شروع به نصب دکل‌های تلفن همراه در مناطقی کرد که تحت پوشش شرکت‌های مستقر نبودند.

اکنون سیریانا با شرکت مخابرات سوریه هیات تحریر الشام رقابت می‌کند بدون اینکه اصطکاکی با آنها داشته باشد.

حسام تویلو می‌گوید «ذهنیت آنها حمایت از بخش خصوصی بود.» با این حال، او گفته که انتظار دارد زمانی که این گروه شورشی کنترل کشور را در دست بگیرد، مالیات بیشتری اعمال کند.

بیشتر بخوانید: 

ابومحمد الجولانی کیست؟ | رهبر «تحریرالشام» که باعث سقوط رژیم بشار اسد شد

محمد البشیر مأمور تشکیل کابینه جدید سوریه کیست؟| درباره «دولت نجات سوریه» و نقش کلیدی البشیر در آن

غوغای چریک‌های اپوزوسیون در سوریه| گروه تحریر الشام چیست و چرا به دنبال سرنگونی حکومت بشار اسد است؟

چیزی شبیه به یک ارتش منظم

هنگامی که نوبت به استراتژی نظامی می‌رسید، احمد حسین الشراع، رهبر هیئت تحریر الشام که قبلاً با نام ابومحمد الجولانی شناخته می‌شد، این ایدئولوژی را که گروهش باید بر جهاد علیه غرب داعش تمرکز داشته باشد، را کنار گذاشت.

در عوض، او بر آزادی سوریه از شر اسد تمرکز کرد.

در سال ۲۰۲۱، او یکی از مهم‌ترین حرکت‌ه خود را با تأسیس دانشکده نظامی انجام داد. افسرانی که از ارتش سوریه جدا شده بودند به جنگجویان او و دیگر گروه‌های شبه‌نظامی از سراسر سوریه پیوستند و چیزی شبیه به یک ارتش عادی را تشکیل دادند.

جروم دروون، تحلیلگر ارشد جهاد در گروه بین المللی بحران، به نیویورک تایمز می‌گوید: «آن‌ها بیشتر شبیه به یک ارتش بودند تا یک دسته از گروه‌های مسلح.»

او میگوید ارتش هیات تحریر الشام دستورالعمل‌های دکترین نظامی غربی را که توسط نیرو‌های مسلح مختلف به صورت آنلاین ارسال شده بود مطالعه کردند و سعی کردند تا حد زیادی از مدل بریتانیا پیروی کنند.

هیات تحریر الشام از کجا سلاح می‌آورد؟

کارشناسان می‌گویند که منبع اصلی تسلیحات آنها چیزی بود که از پایگاه‌های نظامی سوریه یا در نبرد با شبه نظامیان دیگر به دست می‌آمد و در طول سال‌ها هسته زرادخانه آنها را تشکیل داد. افسران فاسد رژیم اسد به آنها اسلحه فروختند و ترکیه کامیون و سلاح‌های سبک را در اختیار شبه نظامیان متحد در شمال سوریه قرار داد.

اعتقاد بر این بود که ترکیه تا حدی بر کمپین نظامی این گروه تسلط داشته و حداقل ۱۰ هزار سرباز در استان ائلب و بسیاری نقاط نزدیک به آن مستقر کرده بود.

اکنون ترکیه یکی از ذینفع‌های اصلی سقوط اسد در صحنه بین المللی است.

مانند هر جنبش چریکی، نیاز اصلی این گروه به سلاح‌های سبک یا توپخانه و همچنین وسایل حمل و نقل بود. لیستر از موسسه خاورمیانه به نیویورک تایمز گفته که این گروه حتی قادر بوده خودرو‌های زرهی ابتدایی خود را تولید کند.

کارشناسان تعداد کلی سربازان هیات تحریر الشام را از ۱۰۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰ تخمین زده اند. اما هسته اصلی احتمالاً حدود ۱۰۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ نفر بوده است.

قابل توجه‌ترین پیشرفت این گروه مونتاژ یک واحد پهپاد بود. شورشیان گفتند که آنها به هواپیما‌های بدون سرنشینی دست پیدا کردند و موفق شدند برخی دیگر را خودشان بسازند.

حکومت اسلامی شورشیان در ادلب چگونه بود؟

از نظر روش‌های کنترل، گروه شورشی اغلب مقامات محلی را به‌ویژه در روستا‌هایی که تحت کنترل اقلیت‌های مذهبی بود، مستقر می‌کرد.

سوریه مجموعه‌ای پیچیده از دهکده‌های متنوع است. این کشور عمدتاً مسلمان سنی با بیش از ۲۳ میلیون نفر جمعیت، اقلیت قابل توجهی از مسلمانان شیعه، مسیحیان و همچنین فرقه علوی که در حکومت اسد بر سوریه تسلط داشتند، دارد. بر اساس گزارش سازمان ملل، در ادلب، جمعیت ۱.۵ میلیون نفری قبل از جنگ به ۳.۵ میلیون نفر افزایش یافت که متشکل از آوارگانی از سراسر سوریه بود که در اردوگاه‌های چادری زندگی می‌کردند. 

هیئت تحریر الشام از روش‌های وحشیانه‌ای برخی گروه‌های افراطی برای اجرای اعمال اسلامی، استفاده نکرد.

برای مثال، داعش هیچ نوع انحراف از قوانین اسلامی را تحمل نمی‌کرد. برخی از متخلفان اعدام می‌شدند، و دست سارقان قطع می‌شد.

هیات تحریر الشام چنین رویکردی نداشت.

خرید و فروش مشروبات الکلی در ادلب ممنوع شد، اما ساکنان می‌گویند که این گروه تلاشی برای ریشه کن کردن مصرف مشروبات الکلی نکردند و مردم اجازه داشتند در ملاء عام سیگار بکشند. این گروه پلیس اخلاقی را برای اجرای قوانین سختگیرانه اجتماعی ایجاد نکرد.

در ادلب مانند هر جامعه بنیادگرای دیگری، مدارس دخترانه و پسرانه جدا بودند. شورشیان مدارس رایگان قرآنی به نام «خانه وحی» را راه اندازی کردند که هم الهیات و هم دروس عادی مانند ریاضی و انگلیسی در آن تدریس می‌شد.

در مقطعی، تندرو‌ها اعتراض کردند که مرکز خرید جدیدی که تحت حمایت هیئت تحریر الشام ساخته شده به این دلیل که به مردان و زنان اجازه می‌دهد در انظار عمومی با هم اختلاط کنند، محل فساد است. 

اما رهبران ادلب این اعتراض را نادیده گرفتند.