سفره مردم آب رفت؛ از کاهش ۵۴ درصدی مصرف گوشت تا جهش ۱۰۷ برابری قیمت مسکن
رویداد۲۴| از سال ۱۳۷۹ تا ۱۴۰۲ در بین ۱۷ گروه اقلام خوراکی تنها مصرف چهار گروه یعنی مرغ، تخم‌مرغ، پنیر و سیگار خارجی بیشتر شده و باقی مواد غذایی بین ۳۱ تا ۳۰۰ درصد کمتر مصرف شده‌اند. به عبارت دیگر سفره مردم در این ۲۳ سال خالی‌تر شده است.
پیش از پرداختن به داده‌های منتشرشده از سوی بانک مرکزی باید به این نکته اشاره کنیم که بُعد خانوار در سال ۱۳۷۹، حدود ۴/۵ نفر بوده که در سال ۱۴۰۲ به حدود ۳/۳ نفر رسیده است؛ بنابراین وقتی درباره کاهش مصرف صحبت می‌کنیم باید به کوچک شدن خانواده‌ها نیز توجه کرد. اما آمار منتشرشده از سوی بانک مرکزی در زمینه میزان مصرف اقلام غذایی به قدری منفی است که حتی با در نظر گرفتن بُعد خانوار نیز قابل توجیه نخواهد بود.
بررسی آمار‌ها نشان می‌دهد بیشترین کاهش مصرف مربوط به شکر با منفی ۶۵ درصد و کمترین کاهش مربوط به مصرف شیر با منفی ۳۱ درصد کاهش بوده است. مصرف اقلام مهمی مثل برنج ۴۵ درصد و گوشت ۵۴ درصد در این ۲۳ سال کمتر شده است. تنها چهار قلم از زیرمجموعه اقلام خوراکی رشد مصرف داشته که مربوط به مرغ، تخم‌مرغ، پنیر و سیگار خارجی به ترتیب با ۵۳، ۸، ۲۴ و ۱۷ درصد رشد بوده است.
هرچند در سال‌های ابتدایی دهه ۱۴۰۰ بهبود نسبی در شرایط اقتصاد ایجاد شد، اما این بهبود در سطحی نبود که بتواند آسیب‌های ایجادشده در دهه ۱۳۹۰ را جبران کند. به نظر می‌رسد به‌رغم بهبود در سال‌های اولیه دهه ۱۴۰۰، ادامه یافتن این روند بهبود را در سال‌های آینده در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. گزارش بانک مرکزی از وضعیت درآمد و هزینه خانواده‌های شهری ایرانی در سال گذشته نشان می‌دهد آنها در برابر ۳۴۰ میلیون تومان هزینه در سال، ۳۳۴ میلیون تومان درآمد داشته‌اند.
بیشترین هزینه خانواده‌های ایرانی به بخش مسکن با متوسط ۳۴/۷ درصد و پس از آن به مواد غذایی و خورد و خوراک خانوار با ۲۹/۹ درصد اختصاص داشته که در مقایسه با ۱۴۰۱ سبد هزینه‌های خانوار ۴۴ درصد بزرگ‌تر شده است. در سال گذشته خانواده‌های شهری ایرانی به طور متوسط ۳۳۴ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان درآمد اعم از پولی و غیرپولی بوده است که ماهانه ۲۷ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان برآورد می‌شود. ۶۸/۵ درصد درآمد‌ها را پولی و ۳۱/۵ درصد آن را غیرپولی تشکیل داده است. درآمد‌های خانواده‌ها در سال ۱۴۰۲ نسبت به ۱۴۰۱ معادل ۴۷/۴ درصد افزایش داشته است.
رفاه خانوار ایرانی پس از آسیب‌های واردشده در سال‌های اخیر، به‌رغم بهبود نسبی وضعیت در سال‌های اولیه دهه، ۱۴۰۰ هنوز به سال ۱۳۹۳ نرسیده است. بررسی آمار‌های مربوط به میزان مصرف کالا‌های اساسی در طول زمان نشان می‌دهد میزان مصرف کالا‌هایی همچون گوشت دام، برنج، انواع نان، انواع ماهی، انواع ماست و انواع چای از سال ۱۳۹۳ تاکنون با کاهش روبه‌رو شده است. در این میان مردم فرآورده‌هایی همچون گوشت مرغ و پرندگان را به خاطر قیمت ارزان‌تر جایگزین گوشت دام کرده‌اند.
به نظر می‌رسد افزایش قیمت شدید گوشت دام عامل بروز این وضعیت شده است. با توجه به آمار‌ها می‌توان گفت رفاه خانوار ایرانی در طول سال‌های پایانی دهه ۱۳۹۰ به شدت تضعیف شده است؛ با این حال، در سال‌های ابتدایی دهه ۱۴۰۰ بهبود نسبی در شرایط اقتصاد ایجاد شد، اما این بهبود در سطحی نبود که بتواند آسیب‌های ایجادشده در دهه ۱۳۹۰ را جبران کند. به نظر می‌رسد به‌رغم بهبود در سال‌های اولیه دهه ۱۴۰۰، ادامه یافتن این روند، بهبود را در سال‌های آینده در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. همچنین طبق این آمار‌ها مجموع درآمد پولی و غیرپولی ناخالص خانوار ایرانی برحسب دلار به ۶۴۴۷ دلار رسیده است که ۴۶۰۸ درصد کمتر از اوج آن در سال ۱۳۸۹ است.
هر سال رشد قیمت لبنیات و افت مصرف
افزایش چشمگیر قیمت لبنیات در سال‌های گذشته این کالا را در سبد خانوار‌ها کمرنگ‌تر کرده است. افزایش قیمت هر سال برای این محصولات اعلام می‌شود و در ماه‌های اخیر هم، کالا‌هایی مثل خامه، کره، شیر، پنیر و ماست، نگرانی‌ها را ایجاد کرده است.
۲۸ مهر ۱۴۰۳ بود که محمدحسین مولاخواه، مدیرکل بازرسی اقلام مصرفی سازمان حمایت درخصوص افزایش نرخ لبنیات گفت تغییرات قیمتی این اقلام بین ۱۵ تا ۳۰ درصد متفاوت است و تغییرات قیمتی سایر اقلام لبنی نیز باید در همین بازه باشد. اما واقعیت‌های بازار نشان‌دهنده افزایش نرخ‌های بالاتر از این مقدار است. تحلیل درصد تغییرات میزان مصرف اقلام خوراکی توسط مردم ایران در ۱۰ سال گذشته به شدت کاهش داشته است و زنگ خطر فقر در زمینه تامین مایحتاج سفره‌های مردم به صدا درآمده است.
به نظر می‌رسد موضوع آزادسازی قیمت‌ها دلیلی بر گرانی‌های چندباره و سلیقه‌ای تولیدکنندگان است؛ از این رو هرازگاهی برای جبران این کسری‌ها در تامین نقدینگی، تولیدکنندگان به دنبال افزایش ناگهانی قیمت‌ها هستند. بر این اساس بازار محصولات لبنی به اندازه نیاز و گاهاً در برخی موارد بیشتر از نیاز بازار وجود دارد و تولیدات به اندازه‌ای هست که روی دست تولید‌کننده مانده و، چون بازار برای صادرات بسیار محدود است، تولید‌کننده ناگزیر با گران کردن محصولاتش، هم می‌خواهد به تولید ادامه بدهد و هم کسری تامین مالی و نقدینگی بخش تولید را از جیب مصرف‌کننده جبران می‌کند.
جهش ۱۰۷ برابری قیمت مسکن
براساس داده‌های بانک مرکزی ایران، قیمت تمام‌شده زمین در هر مترمربع در ساختمان‌های مسکونی شهر تهران از متری ۸۸۰ هزار تومان در سال ۱۳۸۵ به متری بیش از ۹۵ میلیون تومان در سال ۱۴۰۲ رسیده، یعنی در هجده سال تقریباً ۱۰۷ برابر شده است و قیمت ساخت نیز در این سال‌ها ۷۰ برابر شده است. طبق بررسی‌ها حدود ۶۰ درصد از بهای تمام‌شده واحد‌های مسکونی را ارزش زمین تشکیل داده و تغییرات قیمت نهاده‌های مسکونی نقش کمتری در تغییرات بهای تمام‌شده واحد‌های مسکونی دارد.
نسبت ارزش زمین به ارزش واحد مسکونی در شهر تهران نیز در سال‌های اخیر روندی به شدت فزاینده داشته است. طبیعتاً کمیابی زمین در این خصوص نقش کلیدی ایفا می‌کند و با نزدیک‌تر شدن شهر تهران به سطح اشباع، این مشکل حادتر نیز خواهد شد.
به بیان دیگر بدون برطرف شدن مشکلات طرف عرضه، حتی در صورت موفقیت‌آمیز بودن سیاست‌های کنترل تورم، نمی‌توان امید چندانی به خروج بازار مسکن از رکود داشت. در مقابل، در صورت شکست سیاست‌های کنترل تورم، ممکن است در کوتاه‌مدت شاهد افزایش معاملات و البته افزایش قیمت‌ها در بازار مسکن باشیم، اما این مهم صرفاً به طولانی‌تر شدن دوره رکود بعدی دامن خواهد زد.
