نگرانی برای مرکزی هنری که بر گورستان ساخته شده است
کلنگ پردیس تئاتر تهران (خاوران) هم زمان با فرهنگسرای خاوران در سال 72 زده شد اما حدود 23 سال طول کشید تا سرانجام در بهمن سال جاری، این مجموعه که اکنون تحت مدیریت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران است به شکل رسمی افتتاح شود.
پردیس تئاتر تهران شامل یک سالن اصلی با ظرفیت 900 نفر و صحنه‌ای به مساحت 600 مترمربع و عمق 30 متر است. این سالن قابلیت نمایش فیلم‌های 35 میلیمتری و سه بعدی را هم دارد.
به جز سالن اصلی، شش سالن دیگر شامل دو بلک‌باکس 260 مترمربعی و سه بلک‌باکس 150 مترمربعی در این پردیس وجود دارد.
سالن دیگر این مجموعه برای اجرای نمایش‌های عروسکی، نمایش کودک، همایش و نشست‌های تخصصی و جلسات نقد با مساحت 150 متر و ظرفیت 80 نفر در نظر گرفته شده است و قابلیت پخش فیلم با ویدئو پروژکتور دارد.
پشت سالن اصلی، ساختمانی سه طبقه شامل اتاق گریم، لباس و... ساخته شده است که در طبقه سوم آن پلاتویی به مساحت 720 متر و در طبقه همکفش کارگاه خیاطی و کارگاه ساخت دکور وجود دارد. در فاصله سالن‌های بلک‌باکس و ساختمان اصلی هم فضایی برای اجرای تئاترهای خیابانی هست.
آن‌چه در ادامه می‌خوانید گفت‌و‌گویی است با مجید جوزانی، مدیر سابق پردیس تئاتر تهران (خاوران) که سابقه مدیرعاملی خانه هنرمندان ایران را هم در کارنامه دارد، عبدالحسین مختاباد، آهنگساز و خواننده موسیقی سنتی و از اعضای شورای شهر تهران و حمید پورآذری، نویسنده و کارگردان تئاتر که سابقه اجرای تئاتر در مکان‌هایی نامتعارف و دور از ذهن از جمله سوله پرورش قارچ فرهنگسرای بهمن، پارکینگ طبقاتی دانشگاه امیرکبیر و زمین تنیس مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ سعدآباد را دارد.
از راست: مجید جوزانی، حمید پورآذری، عبدالحسین مختاباد
این سه هنرمند و کارشناس از درست یا غلط بودن تبدیل گورستان خاوران به پردیس تئاتر تهران، عملکرد ضعیف سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در فرهنگسرای بهمن و خاوران و احتمال تکرار آن در این پردیس تازه تاسیس و ایده واسپاری مدیریت آن به بخش خصوصی می‌گویند.
تبدیل گورستان خاوران به پردیس تئاتر تهران ؟
خاوران واقع در جنوب شرقی تهران، محله‌ای پرجمعیت با کوچه پس کوچه‌های زیاد است و آن‌چه اکنون پردیس تئاتر تهران نام گرفته پیش از این گورستانی متروک در این محله بوده است؛ محله‌ای که فرهنگسرایش نیز با وجود موفقیت‌هایی در آغاز افتتاح در دهه هفتاد، در ادامه با واگذاری مدیریت همه فرهنگسراها به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران دچار افول شد.
مجید جوزانی در خصوص مکان احداث پردیس تئاتر تهران (خاوران) در جنوب شرقی تهران می‌گوید: «زمانی که می‌خواهیم مجموعه‌ای فرهنگی را در مکانی بنا کنیم، نخستین مسئله‌ای که باید به آن توجه کرد پیوست اجتماعی با محیط است. در بررسی پیوست اجتماعی باید به این سوال پاسخ داد که چرا این نقطه جغرافیایی را انتخاب کرده‌ایم و توقع چه کارکردی از آن داریم.»
او ادامه می‌دهد: «در خصوص پردیس تئاتر تهران معتقدم جایابی این مکان درست نبوده است. این پردیس سالن‌های تئاتر درجه یک اعم از شش بلک‌باکس فوق‌العاده، پلاتو تمرین عالی و اتاق‌های پشت صحنه بسیار خوبی دارد اما به نظرم مکان احداثش درست نیست. اگر همین پردیس در تپه‌های عباس‌آباد ساخته می‌شد و در خاوران به عنوان مثال پردیسی سینمایی می‌ساختند که قطعا بیش از پردیس تئاتری استقبال عموم مردم را به همراه دارد، اتفاق بهتری رخ می‌داد.»
عبدالحسین مختاباد از اعضای شورای شهر تهران نیز در این مورد می‌گوید: «ما در حول و حوش همان منطقه، فرهنگسرای بهمن (بزرگراه شهید تندگویان، میدان بهمن) و فرهنگسرای خاوران (خیابان خاوران، سه‌راه هاشم‌آباد) را داریم که در دهه 70 و اوایل دهه 80 در دوران اوج خود بودند و نامشان بر سر زبان‌ها بود و اگرچه اکنون خبری از آن‌ها نمی‌شنویم اما احداث هر مکان فرهنگی در آن منطقه قابل تحسین است.»
این آهنگساز و خواننده موسیقی سنتی ادامه می‌دهد: «پردیس تئاتر تهران (خاوران) جدا از شش بلک‌باکس، سالن اصلی‌ای دارد که چند منظوره است و می‌توان به غیر از تئاتر، در آن موسیقی هم اجرا کرد. شهرداری اگر قصد دارد تئاتر را در سبد خانوار ساکنین آن منطقه بگنجاند و نشان دهد که مکان‌یابی‌اش برای ساخت این مجموعه درست بوده است، بدون شک باید برنامه‌ای برای دادن کمک هزینه‌های بالا به گروه‌ها برای پایین آوردن قیمت بلیت‌شان داشته باشد.»
اما حمید پورآذری، نویسنده و کارگردان تئاتر با رویکردی دیگر به این بحث وارد می‌شود و می‌گوید: «در صورت تداوم کار این پردیس و میزبانی‌اش از آثاری که مورد توجه مخاطبان قرار بگیرد، قطعا می‌توان به آینده‌اش امیدوار بود اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد، نحوه مدیریت این مکان است.»
دو نمونه مشابه که سوت و کور شده‌اند
فرهنگسرای بهمن شهریور 1370 در منطقه 16 و فرهنگسرای خاوران بهمن 1373 در منطقه 15 بازگشایی شدند؛ دو نهاد فرهنگی که در دهه هفتاد و دهه هشتاد نامشان بسیار شنیده می‌شد و در روزهای اوج خود بودند اما پس از گرفته شدن مدیریت فرهنگسراها از شهرداری و واگذاری آن به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران که سال 1375 تاسیس شد، ورق برگشت و گویی بر فرهنگسرای بهمن و خاوران خاک مرده پاشیدند.
با توجه به این که مدیریت پردیس تئاتر تهران (خاوران) هم بر عهده سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران است، بیم آن می‌رود که با همان شیوه مدیریت، سرنوشت مشابهی در انتظار این پردیس تازه تاسیس باشد.
مجید جوزانی با اشاره به وضعیت پیشین و فعلی فرهنگسرای بهمن و قیاس آن با پردیس خاوران می‌گوید: «بهمن جزو اولین فرهنگسراهای تهران بود و مدیران وقت با پیروی از الگوهای موفق خارجی، میدان کشتارگاه را به مکانی فرهنگی تبدیل کردند. مجموعه مدیرانی که در آن زمان در راس کار بودند از شهرداری تهران تا بهروز غریب‌پور به گونه‌ای عمل کردند که پس از افتتاح این فرهنگسرا، به بهانه‌های مختلف نامش شنیده می‌شد و در صدر اخبار فرهنگی بود. چیزی که اکنون مشاهده نمی‌شود.»
جوزانی ادامه می‌دهد: «معتقدم باید تاکید را بر متد بهره‌برداری گذاشت اما با شناختی که من از مجموعه مدیریت فعلی در سطح کلان دارم، گمان می‌کنم باید دعا کنیم که موفق شوند و اگر کاری هم از دست کسی برمی‌آید، نباید کوتاهی کند.»
او که مدتی مدیریت پردیس تئاتر تهران را بر عهده داشته است، تاکید می‌کند: «من آن زمان برای بهره‌برداری از این مجموعه متد داشتم و از دکتر محمدهادی ایازی معاونت وقت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران خواهش کردم برای اولین بار، کاری را که قرار بود سال 76 انجام شود و نشد، در پردیس تئاتر تهران انجام دهیم و برنامه‌ای برای استقرار دائم گروه‌ها تعریف کنیم. به عنوان مثال از شش بلک‌باکس موجود، یکی را در اختیار آتیلا پسیانی، دیگری را در اختیار امیررضا کوهستانی، بعدی را در اختیار رضا حداد و به همین ترتیب دیگر کارگردانان قرار دهیم و از آن‌ها بخواهیم برنامه‌ای یک ساله برای سالن تحت مدیریتشان ارائه دهند. زمانی که گروهی حرفه‌ای به شکل دائم در مکانی مستقر می‌شود، مخاطب نیز انگیزه خواهد داشت که برای دیدن کار او سفری درون شهری انجام دهد.»
تبدیل مدیریت فرهنگی به سیاسی
جوزانی ادامه می‌دهد: «اردیبهشت 93 با رفتن دکتر محمدهادی ایازی از معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران و آمدن حجت‌الاسلام میثم امرودی به جای او، نگاهی که این معاونت به حوزه فرهنگ و هنر داشت تغییر کرد. »
او تصریح می‌کند: «به نظرم باید از سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و مدیرانش سوال کرد که چه برنامه‌ای برای این مجموعه دارند تا به سرنوشت فعلی فرهنگسرای بهمن دچار نشود. از سوی دیگر زمانی که مدیری، مدیریت مجموعه‌ای را می‌پذیرد نمی‌تواند در آینده بهانه بیاورد که بالادستی‌ها کمک نکردند. شهرام کرمی مدیر مرکز هنرهای نمایشی شهرداری تهران هم هست و پیش از این با همین مدیران کار کرده است. اگر کرمی مدیریت پردیس تئاتر تهران را پذیرفته است حتما برایش برنامه دارد و سیاست‌هایش را با سیاست‌های مدیرانش تطبیق داده است.»
عبدالحسین مختاباد نیز در مورد چرایی افت کیفی فعالیت‌های فرهنگسرای بهمن و خاوران و احتمال مبتلا شدن پردیس تازه تاسیس تئاتر تهران به سرنوشت آن‌ها می‌گوید: «از زمانی که مدیریت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران سیاسی شد، از اهداف اصلی خود دور افتاد و به سازمانی خدماتی مبدل گشت. 95 درصد بودجه‌ای که شهرداری به این سازمان می‌دهد، صرف هزینه‌های جاری آن می‌شود و هیچ قدرتی برای مانور بر فعالیت‌های فرهنگی ندارد.»
حمید پورآذری نیز در این خصوص تاکید می‌کند: «ساخت فرهنگسراها علی‌الخصوص در مناطق محروم با این سیاست از زمان غلامحسین کرباسچی شهردار وقت تهران کلید خورد که بتواند بر سطح فرهنگ عمومی مردم هر منطقه و خصوصا جوانان تاثیر بگذارد. از زمانی که مدیریت فرهنگسراها از شهرداری گرفته و به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران سپرده شد با سیاست‌گذاری غلط این نهاد، همه چیز نابود شد. فرهنگسرای خاوران و خصوصا فرهنگسرای بهمن زمانی قطب فرهنگی تهران به حساب می‌آمدند اما سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران با نگاهی جناحی و عقیدتی کاری کرد که در افولی دامنه‌دار گرفتار و به مکان‌هایی مرده تبدیل شوند.»
این نویسنده و کارگردان می‌افزاید: «با توجه به این که پردیس تئاتر تهران (خاوران) هم در اختیار سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران است، امیدوارم به چنان وضعیتی دچار نشود.»
ایده واسپاری پردیس تئاتر به بخش خصوصی
با توجه به عملکرد ضعیف سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در فرهنگسراها، ایده واسپاری این نهادها و همچنین پردیس تئاتر تهران به بخش خصوصی مطرح می‌شود تا علاوه بر کم کردن حجم اداری شهرداری، کسانی که به شکل تخصصی به این موضوع می‌نگرند، مدیریت را در دست بگیرند.
مجید جوزانی در خصوص واسپاری مدیریت پردیس تئاتر تهران (خاوران) به بخش خصوصی می‌گوید: «نکته‌ای که بالاخره باید روزی در موردش صحبت کرد بحث واسپاری است. سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران تعدادی کارمند دارد و بودجه‌ای محدود. این بودجه محدود صرف هزینه‌های جاری، نگه‌داری از آن‌چه موجود است و حقوق کارمندان می‌شود و درصد کمی برای کار فرهنگی و هنری می‌ماند. اگر همه کارمندان فرهنگسراها بازخرید شوند و این مکان‌های فرهنگی به بخش خصوصی اعم از خانه تئاتر یا گروه‌های نمایشی سپرده شود و شهرداری به عنوان مرجعی برای مدیریت، وظیفه سیاست‌گذاری را بر عهده بگیرد به نظرم تهران شاهد انقلابی در حوزه فرهنگ و هنر خواهد شد.»
عبدالحسین مختاباد نیز در این مورد اعتقاد دارد: «یکی از نکاتی که مدنظر ماست این است که برای پیشگیری از اتفاقاتی که برای فرهنگسرای بهمن و خاوران رخ داد، مدیریت پردیس تئاتر تهران واسپاری و به عنوان مثال به خانه تئاتر سپرده شود. این پیشنهاد ماست اما در نهایت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران است که تصمیم می‌گیرد.»
