جنگ آب در ایران و منطقه کاملا محتمل است

کم‌آبی در ایران وارد فاز جدیدی شده و چند وقتی می‌شود که مسئولان صحبت از بحران آب در کشور می‌کنند. این بحران تا حدی جدی شده که این مسئله را امنیتی کرده است و یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خرجی مجلس از ورود شورای عالی امنیت ملی به این موضوع و ارائه مصوبات و تعیین تکلیف دستگاه‌های مختلف از ۲ سال قبل خبر داده است. در این میان بحث‌هایی هم پیرامون پیش‌بینی جنگ بعدی بر سر آب شکل‌گرفته است.

علاوه بر این، ايران ازنظر جغرافيايي در بخش نيمه‌خشک و خشک جهان قرارگرفته، به شکلي که ميانگين بارش در ايران حدود 250 ميلي‌متر است. درحالی‌که ميانگين جهاني حدود 850 ميلي‌متر است يعني بيش از سه‌ برابر ايران. منابع آب تجدید پذیر کل ايران به ۱۳۰ ميليارد مترمکعب بالغ می‌شود که در مقايسه با کشورهاي مهم آبي جهآن‌ همچون برزيل، روسيه، کانادا، چين و اندونزي، عدد بسيار کمي محسوب مي‌شود و حتي نسبت به همسايه غربي، ترکيه هم حدود 70 ميليارد مترمکعب کمتر است.

باوجود همه این شرایط استفاده از آب در ایران دچار مشکلات جدی است. این مشکلات هم در مصارف خانگی خود را نشان داده و هم در مقیاس بالاتر درزمینهٔ انتقال آب و عدم هماهنگی مصارف و پتانسیل‌ها نمایانگر است.

یکی از مسائلی که در بحران آب ایران موردتوجه قرارگرفته بحث امنیتی شدن آن و امکان بروز تعارضات اجتماعی به دنبال آن است.

تورج فتحی، کارشناس منابع آب، در گفت‌وگو با رویداد۲۴ درباره علت امنیتی شدن بحران آب در ایران تأکید کرد: چند وقتی می‌شود که گاه‌وبیگاه صحبت‌هایی درباره بحران آب از زبان مسئولین می‌شنویم و در این میان صحبت از امنیتی شدن این بحرآن‌ هم شنیده می‌شود؛ اما متأسفانه هنوز هم برنامه عملی و مدونی که در این مورد به وجود آمده باشد را ندیده‌ایم و همه این نگرانی‌ها به صحبت‌های مسئولان خلاصه‌شده است.

او در ادامه با اشاره به ضعف مدیریت بحران در سال‌های گذشته گفت: برای مثال وزارت نیرو که متولی اصلی این جریان است، هیچ کاری برای این تنش‌ها نکرده و درواقع حتی هیچ برنامه مدونی هم نداشته است. بحران آب در ایران سابقه‌ای بیش از دو دهه دارد، اما مسئولین این بحران را با استفاده از بارش‌های فصلی که به‌صورت سطحی و ظاهری این مشکل را حل می‌کرد مدیریت کردند و به پیوست‌های اجتماعی آن‌هم هیچ توجهی نکردند.

فتحی همچنین عدم انتقال درست آب در کشور را مهم‌ترین دلیل امنیتی شدن این بحران دانست و اضافه کرد: مشکل اساسی ما در انتقال آب این است که وقتی می‌خواهیم آب را از یک حوزه آبخیز 40 ساله مثل کارون انتقال دهیم به‌هیچ‌عنوان وضعیت فعلی آن را بررسی نمی‌کنیم و نتیجه آن می‌شود گزارش‌هایی که در وزارت نیرو در این مورد موجود است. در گزارش‌های وزارت نیرو که به این موضوع مربوط است حوزه کارون بیش از منابع خود دارای مصارف است و در حالی ما انتقال آب بین‌حوزه‌ای انجام می‌دهیم که حوزه ما پتانسیل کافی ندارد.

به گفته او شهرهایی در نیمه شرقی کشور در حال حاضر مشکل جدی تأمین آب دارند و هم‌زمان با این مشکلات انتقال بین‌حوزه‌ای با ایجاد سد و تونل انجام می‌گیرد و این اقدامات غیر کارشناسی باعث بروز تعارضات جدی اجتماعی می‌شود و به همین ترتیب یک بحران زیست‌محیطی وارد مرحله امنیتی می‌شود.

این کارشناس منابع آب در ادامه به وضعیت مردم بلداجی بعدازآنتقال آب کارون اشاره کرد و افزود: برای مثال زمانی که منابع آب کارون را به استان‌های مجاور انتقال دادند، مردم بلداجی دچار مشکل جدی آب شدند و تعارضاتی هم دراین‌بین به وجود آمد که کاملاً طبیعی است و دقیقاً بعد از بروز این تعارضات است که مسئولان تازه به فکر می‌افتند که بحران‌های موجود را حل کنند که این تلاش‌ها گاهی به‌اجبار رنگ اجبار و سرکوب می‌گیرد.

تورج فتحی با اشاره به نادیده گرفته شدن پیوست‌های اجتماعی در اجرای پروژه‌ها افزود: برای جلوگیری از به وجود آمدن این تعارض‌ها باید ابتدا پیوست‌های اجتماعی را در مطالعات خود بررسی کنیم و بعدازآن در ماتریکس پروژه جای دهیم و اگر خروجی مثبت بود آن را اجرا کنیم؛ اما در اکثر پروژه‌ها پیوست‌های اجتماعی نادیده گرفته می‌شوند.

او همچنین نتیجه نادیده گرفتن تعارضات اجتماعی قبل از اجرای پروژه را ایجاد مشکل در اجرای پروژه و بعدازآن تحمیل شدن هزینه به دولت دانست و گفت: ما در ایران تنوع قومی و فرهنگی داریم و به همین دلیل بیش از سایر جوامع با توجه به حیاتی بودن نقش آب باید به معضلاتی که باعث تعارضات اجتماعی می‌شود دقت کنیم... برای مثال مردم زاگرس از دیرباز کوچ‌نشین بودند و هسته اولیه این قبایل آب بوده است، بنابراین زمانی که نسبت به این موضوع احساس ناامنی کنند پتانسیل به وجود آمدن تعارضات جدی را فراهم خواهند کرد و این در حالی است که به این مسائل به‌هیچ‌عنوان در اجرای پروژه‌های آبی این منطقه توجه نمی‌شود.

فتحی در ادامه با اشاره به‌احتمال بروز جنگ بر سر آب در آینده‌ای نزدیک افزود: با توجه به بحران‌ها و ناامنی که در منطقه وجود دارد،کاملاً طبیعی و محتمل است که در آینده بر سر آب در داخل ایران و منطقه جنگ و درگیری رخ دهد و این مسئله به‌جز با توافق و تفاهم کشورهای درگیر و تعیین حق‌السهم‌ها قابل‌حل نیست. در سطح بین‌المللی تجربه این مورد را در اروپا و راجع به رودخانه راین داشتیم که بین 5 کشور بر سر این موضوع منازعاتی صورت گرفت. در منطقه ما هم ترکیه، عراق، سوریه و ایران اگر به توافق نرسند و هر کشوری به فکر توسعه خود باشد سرنوشت خوبی نخواهند داشت و در آینده نزدیک دچار منازعه می‌شوند.

او همچنین اقدامات توسعه‌ای ترکیه را موجب ایجاد تعارض در منطقه دانست و گفت: اقدامات ترکیه در حال حاضر برای توسعه کشاورزی و منابع آب باعث می‌شود که عراق در آینده نزدیک با مشکلات جدی در این زمینه مواجه شود و تعارضات بین این دو کشور به بیشتر از این برسد و به دنبال آن ایران ‌هم در این تعارضات درگیر شود و از آن تأثیر پذیرد. به همین علت باید این کشورها برای به وجود نیامدن بحران و منازعه باهم به توافق برسند.