بختک گرد و غبار به جان کردستان/ این شرایط چند میلیارد خسارت می‌زند؟

رویداد۲۴-«گرد و غبار» نام آشنا اما نامبارکِ فرهنگ لغت این روزهای کردستان و هشت استان دیگر غرب و جنوب غربی کشور است که در تعبیر آن می‌توان به غبار و رنگ خاکستری نشسته بر چهره این روزهای تابستان اشاره کرد. پدیده شومی که با آغاز این فصل تا واپسین روزهای پاییز به این استان هجوم آورده و بر آسمان آن چنبره می‌زند و کماکان در ضمیر مردمانش نقش می‌بندد. رویای تابستانی امسال کردستان در حالی آغاز می‌شود که سایه شوم گرد و غبار بار دیگر بر شانه‌های این سرزمین افتاده و غبار وحشتناک توأم با گرد خفقان و سنگینی، خواب شیرین زندگی را از سر این روزها و شب‌های کردستان می‌پراند.

«گرد و غبار» نام آشنا اما نامبارکِ فرهنگ لغت این روزهای کردستان و هشت استان دیگر غرب و جنوب غربی کشور است که در تعبیر آن می‌توان به غبار و رنگ خاکستری نشسته بر چهره این روزهای تابستان اشاره کرد. پدیده شومی که با آغاز این فصل تا واپسین روزهای پاییز به این استان هجوم آورده و بر آسمان آن چنبره می‌زند و کماکان در ضمیر مردمانش نقش می‌بندد.

خاک مرده و مرده‌سازی که بی‌امان حکمرانی می‌کند و ردپای حکومت قهرآلودش در رگه‌های سردردها و سرگیجه‌ها و سرفه‌های پیر و جوان قابل پیگیرد بوده و غمبادش در چهره‌های ماسک‌زده زن و مرد، کوچک و بزرگ، پیر و خردسال و حتی برگ‌های به گِل نشسته درختان و گلها، آن هم وسط گرمای ۴۲ درجه تابستان چهره کریهی به این شهر بخشیده و در عین حال ریه‌های کردستان را فشرده و این روزها بختگی شده که به جان بیماران تنفسی و قلبی و آنانی که آلرژی امانشان را برده، افتاده است.

شاید به ظاهر تنها مشکلات تنفسی و کاهش دید را بدیهی‌ترین دستاورد این موجود نامرئی دانست، اما مقاله «اثرات طوفان‌های گرد و غباری بر سلامت و محیط زیست» ابعاد وحشتناک این کابوس توأم با احساس خفقان و سنگینی که انسان را در بیداری به مرگ تدریجی می‌کشاند، بیشتر هویدا می‌سازد.

خسارت چهار میلیاردی گرد و غبار

در این مقاله که توسط گروه مهندسی بهداشت محیط دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران منتشر شده است به مهم‌ترین چالش‌های اثرات طوفان‌های گرد و غباری بر سلامت و محیط زیست اشاره شده است. در مقدمه «اثرات طوفان‌های گرد و غباری بر سلامت و محیط زیست» آمده است: «گرد و غبار یکی از پدیده‌های جوی است که آثار و پیامدهای زیست محیطی نامطلوبی بر جای می‌گذارد که علاوه بر اثرات مضری که بر سلامت و اقتصاد جامعه دارد، در تغییر اقلیم نیز تأثیرگذار است».

عمق فاجعه زمانی مشخص می‌شود که در بخشی از این پژوهش علمی به میزان خسارات گرد و غبار بر محصولات جالیزی، ذرت و گندم اشاره شده و آن را چیزی معادل ۱۵ تا ۲۰ درصد پیش‌بینی کرده و میزان خسارات ناشی از شرایط نامناسب بهداشتی، تعطیلی مدارس، فرودگاه‌ها و ادارات و... را بین چهار میلیارد تومان در سال برآورد کرده است.

محققان این تحقیق میدانی که پژوهش خود را با بررسی ۲۰۰ مقاله و در نهایت پایش ۵۹ مقاله مرتبط با موضوع گرد و غبار تدوین کرده‌اند، با ذکر اینکه اثرات گرد و غبار بر محیط زیست نیز غیرقابل اجتناب است، معتقدند: گرد و غبار می‌تواند منجر به تغییرات اقلیم در مقیاس جهانی و محلی، تغییر در چرخه بیولوژیکی، زمین شناسی، شیمیایی و یا محیط زیست انسان شود چرا که آئروسل‌های معدنی حاصل از گرد و غبار می‌تواند با تشکیل ابر بر خصوصیات ابر و میزان نزولات جوی اثر گذارد و غبار اتمسفری مانع از نفوذ نور خورشید شده که خود می‌تواند منجر به کاهش تولیدات کشاورزی به میزان پنج تا 30 درصدی شود .

روستاها بیش از شهرها در خطر هستند

در بخش دیگری از این مقاله با ذکر اینکه همزمان با پدیده گرد و غبار، غلظت برخی از فلزات سنگین از جمله سرب تا سه برابر افزایش می‌یابد، آمده است: در هنگام بروز گرد و غبار غلظت فلزات سمی جیوه و آرسینک به میزان زیادی افزایش یافته و غلظت عناصری هم‌چون آلومینیوم، آهن، پتاسیم، منیزیم، گوگرد، فسفر و سدیم بیش از ۵۰۰ میکروگرم در متر مکعب است و غلظت عناصر منگنز، باریم و وانادیوم بین ۵۰۰ تا ۱۰۰ میکروگرم در مترمکعب قرار دارد و در نهایت اینکه غلظت فلزات سنگین روی، نیکل، سرب، کروم و کبالک ۱۰۰-۱ میکروگرم در متر مکعب می‌شود.

نکته شایان توجه در این مقاله توجه به وضعیت روستائیان در هنگام بروز پدیده گرد و غبار است و در این خصوص بیان شده است: مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری بیشتر در معرض خطرات ناشی از گرد و غبار قرار می‌گیرند؛ فرسایش خاک و تحمیل کردن خسارت به محصولات دامی و کشاورزی می‌تواند باعث از بین رفتن اقتصاد مناطق روستایی شود.

هم‌چنین در این مقاله اثرات گرد و غبار بر سلامتی مردم نیز بررسی و اعلام شده است: معمولاً ذرات منتقله توسط هوا دارای اندازه‌ای با رنج ۰.۰۰۱ تا 500 میکرومتر است که بخش عمدهٔ آن را مواد ذره‌ای در دامنه ۰.۱ تا 10 میکرومتر تشکیل می‌دهد. تقریباً ۴۰ درصد ذراتی که دارای اندازه بین یک تا دو میکرون هستند، در برونش‌ها و کیسه‌های هوایی باقی می‌مانند و این زمانی خطرناک‌تر می‌شود که فردی با متوسط ۱۰ ساعت فعالیت و با ۱۷ تنفس در هر دقیقه متوسط ۰.۰۳۶۸ گرم گرد و غبار در هر فوت مکعب هوای تنفسی و بطور متوسط در زمان پدیده گرد و غبار (۱۰ ساعت) ۶.۶۲۴۰ گرم گرد و غبار را وارد ریه‌های خود می‌کند.

راهکار چیست؟

در بخش پایانی این پژوهش با اشاره به روش‌های منشأیابی گرد و غبار، پیشنهاداتی را در خصوص روش‌های مقابله با گرد و غبار ذکر شده «ایجاد پوشش گیاهی در مناطق بیابانی دارای پتانسیل ایجاد مراکز گرد و غبار» را نخستین اقدام دانسته و اعلام می‌دارد: توسعه موانع اکولوژیک مانند کمربندی‌های جنگلی که مانع پیشرفت بیابان گردد، استفاده از روش‌های مکانیکی هم‌چون پوشش برای تثبیت تپه‌های شنی، استفاده از پوشش‌های پلیمری و پلی‌اتیلینی، بهره‌گیری از روش‌های مهندسی مانند حصار سیمی، استفاده از روش‌های شیمیایی از جمله مالچ نفتی و پلاستیکی و در نهایت اقدامات اقتصادی با تمرکز بر فعالیت‌ها مبتنی بر مدیریت زمین از جمله مهم‌ترین روش‌های پیش‌گیری از گسترش پدیده گرد و غبار است.

هرچند چند سالی است که خوراک ناخوشایندی به منوی مشکلات کردستان اضافه شده و مزه گس آن طبع این دیار را به خشکی و بی‌مزگی کشانده است، اما بی‌شک کنترل این پدیده که بخش اعظمی از استان‌های غرب و جنوب غربی را درگیر خود ساخته است، نیاز به تلاش بیشتر و هماهنگی بین منطقه‌ای با کشورهای همسایه داشته و با توجه به تأثیرات بسیار مضری که بر سلامت ساکنین این مناطق کشور دارد، تلاش جدی کلیه دستگاه‌های اجرایی را می‌طلبد تا هر چه زودتر این کابوس تلخ تعبیری شیرین یابد.