خروج احتمالی از برجام ما را به «چاه بابک زنجانی» نکشاند؟/ کاسبان تحریم در انتظار پایان برجام

رویداد۲۴ اوایل که صحبت از او بود، با نام «ب. ز» از او یاد می‌کردند. کمی بعد انگار قبح نام متهم شکسته شد و همان زمان بود که بابک زنجانی جهانی شد. او را «کاسب تحریم» می‌دانند. کاسبی که البته علاوه بر تحریم ها، خود دولت را هم دور زد. هرچند که خودش می‌گوید «بسیجی اقتصادی» بوده و خدمت بزرگی به کشور کرده و توانسته فروش نفت را تسریع کند!

رقمی که برای بدهی اش عنوان می‌شود، نزدیک به ۲.۶ میلیون یوروست. نفت را می‌فروخت، اما خبری از پولش نبود. گفته می‌شود که تنها ۱۳ درصد از بدهی‌هایی که به دولت داشته پرداخت شده است. با این حال، زنجانی هنوز هم حاضر نیست با دولت همکاری کند تا پول حاصل از فروش نفت در زمان تحریم را به کشور بازگرداند. بار‌ها کد‌های مختلفی برای رسیدن به این پول داده، اما هیچ کدام درست نبوده است.

حال سوال اینجاست که اگر قرار باشد حلقه تحریم‌ها علیه ایران تنگ‌تر شود و فروش نفت ایران کاهش یابد، آیا باز هم پای افرادی مانند زنجانی در فروش نفت به میان می‌آید؟ بسیاری معتقدند که دور زدن تحریم‌ها نیاز به افراد خاص خود را دارد، یعنی شاید دولت روحانی هم ناچار شود در برهه‌ای از کسانی استفاده کند تا قادر باشند نفت ایران را بفروشند، اما مساله بر سر تعهد و رفتار این افراد است.

واقعیت این است که زنجانی هنوز هم پول دولت را نداده و نتوانسته پرونده درستی برای خدمت به مردم در فروش نفت برای خود به ثبت برساند. سابقه فعالیت‌های او نقطه‌های چندان سفیدی در حوزه اقتصاد نشان نمی‌دهد.

در شرایطی که آمریکا مدت هاست از برجام خارج شده، ایران به تازگی و در روز چهارشنبه واکنش تازه‌ای به این اقدام نشان داده که البته بیشتر از آمریکا، روی سخنش با کشور‌های اروپایی است. شورای عالی امنیت ملی نیز در بیانیه‌ای عنوان کرده است که ایران از ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند. در این بیانیه عنوان شده: «در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایت محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین نمی‌دانیم. ۶۰ روز مهلت به کشور‌های باقیمانده در برجام برای اجرای تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی. در هر زمان که خواسته‌های ما تامین شوند؛ ما نیز به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف شده را از سر خواهیم گرفت. نوبت کشور‌های باقیمانده در برجام است که حسن نیت خود را ثابت کنند.»

هرچند که رئیس جمهوری هم اعلام کرده که منظور از این اقدام، خارج شدن ایران از برجام نیست. با این حال اگر قرار باشد ایران مانند آمریکا، میز مذاکره را ترک کند، به افرادی نیاز دارد که بتوانند کاهش فروش نفت ایران را جبران کرده و تحریم را دور بزنند.

درست مانند همان چیزی که در زمان دولت نهم و با فعالیت‎های بابک زنجانی رخ داد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که دولت این بار باید بسیار هوشمندانه عمل کند تا دوباره وارد چاهی شبیه زنجانی نشود. امکاناتی که زنجانی به عنوان یک کاسب و یا یک تاجر در اختیار داشت کم هم نبود. آنطور که مقامات شرکت ملی نفت در یک بازه زمانی می‌گفتند، زنجانی نزدیک به ۱۲ میلیون بشکه نفت ایران را در اختیار داشت که البته توسط دولت ثبت و ضبط شد.

البته در همان زمان هم گفته شد که در دوره جدید به هیچ نهادی نفت خام برای فروش واگذار نشده است؛ مساله‌ای که نشان می‌داد دولت می‌خواهد از یک سوراخ دو بار گزیده نشود. با این حال، شرایط فعلی قدری متفاوت است. دولت با کشور‌هایی از جمله هند و کره جنوبی روبروست که بخش مهمی از منافع‌شان از طریق آمریکا تامین می‌شود؛ کشور‌هایی که از یک طرف دوست دارند ایران و منافعش را از دست ندهند و از سوی دیگر هم با کشوری مانند آمریکا همپیمان هستند.

روزنامه اطلاعات سال گذشته در سرمقاله‌ای نوشته بود: «راه دور زدن تحریم‌ها از مسیر تجار حرفه‌ای و ماهر می‌گذرد، اما نهایتاً به خلق بابک زنجانی‌ها می‌انجامد، اما راه غلبه بر تحریم‌ها از مسیر جذب و به‌کارگیری نخبگان به دست می‌آید. برای جذب نخبگان راه‌های رفته و به نتیجه نرسیده دیگر جواب نمی‌دهد باید همه شرایط و جذابیت‌های جذب نخبگان فراهم آید. با جذب نخبگان کشور مصون و آسیب‌ناپذیر می‌شود. دیگر نیازمند پژو و توتال نخواهیم بود. باید طراحی نو در انداخت و این البته به همان اندازه که دشوار می‌نماید، ضروری است.»

خلاصه کلام آنکه خروج احتمالی از برجام، برنامه و راهبرد خاص خود را می‌طلبد و از همین الان باید به فکر دور زدن تحریم‌ها بود، اما نه با نام‌های همچون «بابک زنجانی» و هزاران کاسب تحریم که پول ملت و اموال کشور را غارت کردند و بسیاری از آن‌ها در خارج از کشور مشغول عیش و نوش هستند و به ریش ملت می‌خندند، بلکه با اتخاذ تدابیری ویژه در حوزه دیپلماسی و استفاده از ظرفیت‌های کشور‌های همپیمان که به بازی برد-برد در حوزه سیاست خارجی معتقدند.