تهران به دنبال چیست و در ادامه چه رخ خواهد داد؟

رویداد۲۴ گاردین نوشت: ایران اجرای برخی تعهدات خود در برجام را به حالت تعلیق درآورده است. این توافق در ازای محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای، تحریم‌های ایران را لغو کرده و برای انعقاد آن سال‌ها مذاکره شده بود.

 در ادامه این مطلب آمده است: حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران گفت که این کشور اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین مازاد تولید شده را به جای صادرات، ذخیره خواهد کرد. او افزود که اگر لغو تحریم‌ها میسر نشود، میران غنی‌سازی را به بیشتر از حد مجاز در برجام توسعه خواهد داد.

برجام در باره این تعهدات چه می‌گوید؟

برجام سقفی ۳.۶۷ درصدی را برای میزان غنی‌سازی اورانیوم تعیین کرده که برای کاربرد در تولید برق کافی است. همچنین ذخیره‌سازی اورانیوم غنی‌شده بیش از ۳۰۰ کیلوگرم و ۱۳۰ تن آب سنگین ممنوع است. روی کاغذ، غنی‌سازی با میزان خلوص بالاتر، قابل استفاده برای تولید بمب اتمی است و آب سنگین نیز منبعی برای پلوتونیوم است که در کلاهک اتمی کاربرد دارد.

چرا ایران اکنون چنین تصمیمی گرفته است؟

ایران تحت فشار شدید تحریم‌های آمریکا پس از خروج ترامپ از برجام قرار دارد. ریال ایران که با نرخ ۳۲۰۰۰ ریال در ازای یک دلار در زمان انعقاد توافق مبادله می‌شد، چهارشنبه به نرخ مبادله ۱۵۳۵۰۰ ریال رسید. ایران به درستی می‌گوید که برجام تحریم‌ها را در ازای نظارت سفت و سخت بر برنامه هسته‌ای ایران لغو می‌کرد. آمریکا با تحمیل تحریم‌های جدیدی که آثاری فراملی دارند، شرکت‌های تجاری و بانک‌ها را از معامله با ایران منع کرده است. ترامپ اخیرا علاوه بر لغو معافیت خریداران نفت ایران، صدور محموله‌های نفتی آن را نیز مشمول تحریم قرار داده است.

بحران اقتصادی داخلی موجب فشار بر روحانی، رییس‌جمهور میانه‌رو شده است. سیاست او برای انتظار تا جایگزین شدن ترامپ با یک کاندیدای دموکرات در انتخابات بعدی ناکام مانده و با اقدام اخیر امید دارد که از تیغ انتقاد اصولگرایان که خواستار خروج از برجام بودند، کمی در امان بماند. ایرانی‌ها معتقدند که زمان کافی به اروپایی‌ها داده‌اند تا یک سازوکار مستقل مالی برای تسهیل تجارت با ایران راه‌اندازی کنند.

آیا این به معنای پایان عمر برجام است؟

هنوز نه. ایرانی‌ها بر اساس اقدامات اروپایی‌ها، یک جدول زمانی برای خروج تدریجی از برجام تدوین کرده‌اند. روحانی می‌گوید این تصمیم با هدف کمک به نجات برجام اتخاذ شده و نه نابود کردن آن. او گفته است این اقدام طبق مفاد برجام برای اتخاذ اقدامات متقابل در برابر نقض آن از طرف سایر امضاکنندگان انجام شده است. ایران تصمیمی برای ممانعت از بازرسی‌های سازمان ملل از صحت پایبندی به مفاد برجام و آغاز مطالعات روی سانتریفیوژ‌های پیشرفته‌تر اتخاذ نکرده است؛ دو اقدامی که از نظر اروپایی‌ها خط قرمز قلمداد می‌شود.

واکنش آمریکا چه خواهد بود؟

کاخ سفید خرسند است که سرانجام فشارهایش موجب شده که ایران مفاد برجام را نقض کند. آمریکا از این بهانه استفاده خواهد کرد تا اروپا را به خروج از برجام تشویق کند یا دست‌کم اتحادیه اروپا به وضع تحریم‌های جدید راضی شود. برخی گمانه‌زنی‌ها نیز از این حکایت دارد که جان بولتون مشاور امنیت ملی ترامپ همانند قضیه حمله به عراق، با استفاده از این فرصت به زمینه‌سازی برای اقدام نظامی علیه ایران روی می‌آورد.

موضع اتحادیه اروپا چیست؟

اروپا سرمایه‌گذاری عظیمی در دیپلماسی با ایران کرده و برجام را دستاورد مهم چندجانبه‌گرایی می‌داند. متحدان اروپایی واشنگتن می‌گویند که خروج ترامپ از برجام موجب تضعیف جناح پراگماتیست در ایران شده و به نفع اصولگرایان تمام می‌شود. این یعنی مردم ایران از سیاست روحانی برای تعامل با غرب نفعی نبرده‌اند. اتحادیه اروپا همواره نگاهی منفی به فعالیت‌های ایران در لبنان، عراق و یمن داشته و توسعه برنامه موشکی آن را نپسندیده است، اما آن‌ها را مسأله‌ای جدا از برجام می‌داند.

آیا راه‌حلی وجود دارد؟

هنوز آشکار نیست. اروپا از سوی ایران این پیام را دریافت کرده که باید به تعهدات خود برای کمک به اقتصاد ایران پایبند باشد. اما باوجود سیطره دلار بر اقتصاد جهان، بانک‌ها و شرکت‌های اروپایی حاضر نیستند ریسک از دست دادن بازار آمریکا را بپذیرند و با ایران وارد معامله شوند. فرانسوی‌ها خواهان استقلال بیشتر اروپا هستند، اما کاستن از سلطه دلار بر اقتصاد جهان چیزی است که به دهه‌ها کار نیاز دارد و در مهلت دو ماهه‌ای که روحانی برای اروپا شرط کرده قابل تحقق نیست.