پدیده‌ای که کمتر می‌شناسیم/ ایرانی‌ها سالمندآزار هستند؟

رویداد۲۴ تا حالا اسم پدیده‌ای به نام سالمندآزاری به گوشتان خورده؟ اگر نه شاید بتوانیم تا حدودی به شما حق بدهیم. خوشبختانه این روز‌ها برای حمایت از حقوق کودکان و زنان فعالیت‌های زیادی صورت می‌گیرد؛ اما مساله سالمندآزاری کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

این روز‌ها که جمعیت ایران نیز مانند بسیاری از جوامع دیگر رو به سالمندی می‌رود، مساله آزار دیدن سالمندان بیش از پیش اهمیت می‌یابد. به گزارش سازمان جهانی سلامت WHO، تا سال ۲۰۵۰ تعداد سالمندان بالای ۶۰ سال در جهان به ۲ میلیار می‌رسد. براساس اعلام این سازمان از آمار سالمندآزاری از هر ۶ نفری که ۶۰ سال یا بیشتر سن دارند، یک نفر مورد آزار قرار می‌گیرد که اثرات و آسیب‌های آن، چه فیزیکی چه روانی، ممکن است جبران ناپذیر باشد.

اگر شما هم در خانواده کسی را دارید که در محدوده سنی سالمندی قرار دارد، شاید برایتان جالب باشد که با مصادیق مختلف سالمندآزاری آشنا شوید.

به طور کلی مسائلی که موجب آسیب‌های روحی و جسمی به سالمندان می‌شود، با مصادیق کودک‌آزاری مشترکات زیادی دارد. نایب رئیس انجمن روانشناسی ایران در خصوص مصادیقی که این پدیده می‌تواند داشته باشد به خبرآنلاین می‌گوید: وقتی از چنین موضوعاتی صحبت می‌کنیم، مراجعه به منابع کلاسیک شده می‌تواند برای جمع‌بندی مصادیق در کشور‌های مختلف بسیار کمک کننده باشد. بعد از آن می‌توان بررسی کرد که کدام یک از این مصادیق برای جامعه ما قابل استفاده است.

شیوا دولت‌آبادی ادامه می‌دهد: اخیرا هفت مقوله برای دسته‌بندی سالمندآزاری در نظر گرفته شده است که با کودک‌آزاری و انواع دیگر آزارگری تا حدودی همپوشانی دارد.

براساس گفته‌های این دکتر روانشناس در خصوص دسته‌بندی آسیب‌هایی که متوجه سالمندان است، به عنوان اولین مورد، می‌توان به آسیب فیزیکی اشاره کرد؛ یعنی سالمند از طرف کسانی که وظیفه نگهداری از او را دارند و یا حتی نزدیکانشان، مورد صدمات جسمی قرار بگیرند که اغلب به صورت ضرب و شتم است.

مورد بعدی آسیب ذهنی یا روانی است که طرد کردن عاطفی به صورت تحقیر در همین دسته‌بندی قرار می‌گیرد و البته بخش عمده‌ای از این آسیب را باید در روابط اجتماعی جست و جو کرد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.

این روانشناس ضمن عنوان آسیب جنسی به عنوان مقوله بعدی می‌گوید: ما در کشورمان در این مورد شواهدی نداریم، اما در جوامع دیگری که این مسائل مورد بررسی قرار گرفته است، آزار جنسی نیز یکی دیگر از موارد سالمندآزاری است.

غفلت یکی دیگر از مصادیق سالمندآزاری و البته می‌توان گفت نوع رایج آن است. برای توضیح بیشتر این مورد، می‌توان مثال کم‌توجهی به کودکان را به میان آورد. همانطور که بی‌توجهی نسبت به کودکان، مثلا در خصوص واکسیناسیون و تغذیه، می‌تواند سلامتشان را به مخاطره انداخته و کیفیت زندگی‌شان ا کاهش می‌دهد، غفلت نسبت به سالمندانی که نیازمند مراقبت هستند نیز به همین میزان مخرب است. گاهی حتی غفلت نسبت به نقش سالمند در خانواده نیز می‌تواند اثرات منفی جبران‌ناپذیری داشته باشد؛ یعنی به نوعی می‌توان گفت «فرد پیش از آن که به صورت جسمی از دنیا برود، به دلیل غفلت اعضای خانواده، از نظر روحی از دنیا رفته است.»

دولت آبادی به عنوان مقوله بعدی، طرد کردن را مطرح می‌کند که سالمند در شرایط حادتری نسبت به غفلت قرار می‌گیرد. به این معنا که سالمند کنار گذاشته شود و به صورت جدی در مسیر روابط اجتماعی و عاطفی دیگران قرار نگیرد.

برای درک اثر مخرب طرد شدن و عدم وجود روابط عاطفی مناسب برای سالمندان، خوب است به آمار ازدواجشان نگاهی بیندازیم. جامعه‌شناسان عقیده دارند که در کشور ما، حداقل تا چند سال پیش، ازدواج سالمندان به نوعی تابو بحساب می‌آمده و نیاز‌های عاطفی، جنسی و روحی و روانی آن‌ها مورد توجه قرار نمی‌گرفت. جالب است بدانید طبق آماری که در خصوص ازدواج سالمندان جمع‌آوری شده، تنها ۱.۷ درصد از سالمندان بالای ۶۰ سال، مجدد ازدواج کرده‌اند.

نایب رئیس انجمن روانشناسی ایران می‌گوید: مورد بعدی سوءاستفاده مالی از سالمندان است که در سال‌های اخیر، به ویژه در کشور‌های غربی، بسیار مورد توجه قرار گرفته است، چرا که سالمندان به دلیل عدم تمرکز و وابستگی و نیازمند بودنشان به دیگران، ممکن است قربانی مسائل کلاهبرداری و چنین آسیب‌هایی بشوند.

او به عنوان آخرین مورد از مصادیق سالمندآزاری، به غفلت سالمند از خودش اشاره می‌کند: در چنین شرایطی سالمند با وجود این که از نظر ذهنی و جسمی قابلیت مراقبت از خودش را دارد، اما به نوعی دچار خودغفلتگری یا بی‌توجهی به خودش شود. در چنین شرایطی فرد باور خود به مفید بودنش را از دست می‌دهد و حتی گاهی با باج دادن به دیگران و قرار دادن خودش در معرض سوءاستفاده مالی قصد دارد نقشی در خانواده ایفا کند.

خانه سالمندان، مصداق سالمندآزاری؟

شاید شما هم با شنیدن اصطلاح سالمندآزاری، خانه سالمندان را به عنوان یکی از مصادیق آن بدانید. در فرهنگ ما فرستادن سالمند به این مراکز اغلب نشانه بی‌توجهی فرزندان است. اما خوب است بدانید که برخی از سالمندان به سبب شرایط جسمی خاصی که دارند، امکان نگهداری از آن‌ها در خانه وجود ندارد. البته شرایط زندگی فرزندان و نزدیکان نیز در این امر موثر است.

دولت آبادی در این خصوص می‌گوید: برای برخی از سالمندان امکان نگهداری در خانه و توسط نزدیکان وجود ندارد و به هرحال، این افراد باید در مراکزی مانند خانه سالمندان نگهداری شوند بخصوص اگر سالمند نیاز به مراقبت‌های پزشکی داشته یا در شرایط نامناسب جسمی باشد.

او ادامه می‌دهد: مراقبت از یک بیمار سالمند می‌تواند موجب بروز نشانه «مراقب خسته‌شده» بشود که البته در جوامع گوناگون وجود دارد؛ چرا که سالمندی که نیازمند جابجایی و تامین شرایط بهداشتی است، به دلیل بروز همین نشانه‌ها در کسانی که وظیفه نگهداری از او را دارند، تحت آزار جسمانی قرار می‌گیرد.

آیا آمار دقیقی از سالمندآزاری وجود دارد؟

برای دست یافتن به آمار دقیق این مساله نیازمند پژوهش‌های گسترده هستیم و البته این نکته هم حائز اهمیت است که به جهت نادرست دانستن سپردن سالمندان به مراکز مراقبتی، ممکن است پاسخ‌هایی که برای به دست آوردن آمار دریافت می‌شود، صادقانه نباشد.

یکی از مهم‌ترین و موثرترین اقداماتی که در صورت مشاهده هرکدام از مصادیق سالمندآزاری باید صورت بگیرد، تماس با اورژانس اجتماعی است. اما این سازمان چه کمکی می‌تواند بکند؟

اورژانس اجتماعی و سالمندآزاری

دکتر رضا جعفری، مدیر اورژانس اجتماعی کشور پیش از این در گفت‌وگویی اعلام کرده بود که حقیقت سالمندآزاری بعد از کودک‌آزاری و همسر آزاری، رتبه سوم خشونت‌های خانگی را به خود اختصاص داده است.

او ضمن اشاره به این که خشونت‌های خانگی تا گزارش نشوند، پنهان می‌مانند، ادامه می‌دهد: سالمندی که خودش وابسته به مراقبت و حمایت دیگران است بندرت آزار و اذیتی را که از جانب مراقب خود می‌بیند، گزارش می‌دهد چرا که نگران است حمایت و مراقبت آن‌ها را از دست بدهد. از این رو بسیاری از تماس‌هایی که برای استفاده از امکانات اورژانس اجتماعی صورت می‌گیرد از سوی همسایه‌ها و آشنایان است. متاسفانه ۶۰ درصد تماس‌ها هم غیر مرتبط یا مزاحمی هستند.

به گفته او هنگامی که گزارشی در این زمینه ارائه شود تیم سیار به محل گزارش مراجعه می‌کند. پس از بررسی درصورت صحت گزارش، اورژانس اجتماعی باهمکاری قوه قضائیه و نیروی انتظامی مداخله خواهد کرد و سالمندی که در معرض خشونت جسمی قرار داشت به مراکز توانبخشی انتقال می‌دهد. اگر هم خشونت از نوع سلب حقوق مالکیت یا اموال باشد پیگیری‌های حقوقی لازم صورت خواهد گرفت.

به یاد داشته باشید که تماس با اورژانس اجتماعی (۱۲۳) می‌تواند اولین و مهم‌ترین راه برای رسیدگی به مواردی مانند کودک‌آزاری، اقدام به خودکشی، سالمندآزاری و انواع دیگری از خشونت‌های خانگی باشد.

اگر ناخودآگاه هرکدام از مصادیق سالمندآزاری را نسبت به یکی از اعضای خانواده‌تان انجام داده‌اید، ممکن است هنوز برای جبران دیر نشده باشد. اگر آزار به صورت طرد شدن بوده باشد، بهترین اقدام این است که برای برخی از تصمیمات از سالمند نظرخواهی کنید تا این احساس طرد شدن برطرف شود و شخص احساس کند که هنوز حضورش اهمیت دارد، انسان‌ها تا زمانی احساس زنده بودن می‌کنند که با دیگر روابط اجتماعی داشته باشند.