ظریف در نیویورک؛ دیپلماسی تحت الشعاع تنش‌های نظامی

رویداد۲۴ نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل بزودی با مشارکت مقامات بلندپایه ایران و آمریکا آغاز می‌شود. همین چند هفته پیش، گمانه‌هایی درباره احتمال دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا در این نشست مطرح شده بود، اما ماجرای حمله به تاسیسات نفتی عربستان، ناگهان اوضاع را تنش‌آلود کرد.

سرانجام پس از اندکی تاخیر، آمریکا برای حسن روحانی و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، و هیئت همراه، جهت حضور در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، ویزا صادر کرد. چند روز قبل از شروع نشست مجمع عمومی، به دلیل خودداری آمریکا از صدور زودهنگام روادید برای مقامات ایرانی، مسئله امکان حضور این مقامات در نشست یادشده در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته بود. سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، روز جمعه در توئیتی از سفر دیپلمات ارشد ایران به نیویورک خبر داد.

این سفر در شرایطی انجام می‌شود که تنش‌ها در خلیج فارس در اثر حمله روز ۱۴ سپتامبر به تاسیسات نفتی عربستان، به شدت بالا رفته است. در این روز، یکی از مهمترین تاسیسات نفتی جهان، واقع در منطقه بقیق عربستان، مورد حمله موشکی و پهپادی قرار گرفت. حوثی‌های یمن (انصار الله)، مسئولیت این حمله را به عهده گرفتند، اما آمریکا و عربستان، هر دو، به تصریح و تلویح، ایران را به انجام این حمله «بی‌سابقه» متهم کردند. در جریان این حمله، حدود ۵۰ درصد تولید نفت شرکت آرامکو، معادل ۵.۷ میلیون بشکه یا پنج درصد عرضه جهانی نفت، مختل شد. با هدف قرار گرفتن تاسیسات نفتی شرکت آرامکو، قیمت جهانی نفت نیز حدودا ۱۹ درصد افزایش یافت که از زمان حمله عراق به کویت در سال ۱۹۹۱، بیشترین افزایش بود.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از سوی محافل جمهوریخواه برای پاسخ نظامی به ایران تحت فشار قرار گرفت. پنتاگون نیز گزینه‌هایی برای پاسخ به ایران به کاخ سفید داد. اما در نهایت، ترامپ تصمیم گرفت، به ایران پاسخ غیرنظامی بدهد. او در ابتدا، به وزارت خزانه داری دستور داد که تحریم‌های ایران را به شکل قابل توجهی افزایش دهد. سپس این وزارتخانه، روز جمعه، همزمان با سفر ظریف به نیویورک، در پاسخ به حمله به تاسیسات نفتی عربستان، تحریم‌هایی علیه ایران اعمال کرد که شامل بانک مرکزی و صندوق توسعه ملی ایران می‌شود.

بنابراین، سفر ظریف به نیویورک در چنین فضایی انجام می‌شود. فضایی که تا همین چند هفته پیش، تحت تاثیر تلاش‌های دیپلماتیک ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، به سمت تنش زدایی متمایل شده بود. ماکرون، در چند ماه اخیر، به طور بی سروصدا، برای نزدیک‌سازی دیدگاه‌های ایران و آمریکا، تلاش‌های زیادی انجام داد. حداقل دو بار مشاور دیپلماتیک خود را به تهران اعزام کرد. در کنار گفتگو‌های تلفنی مکرر با حسن روحانی، چند بار با ظریف در فرانسه دیدار کرد. تکاپوی دیپلماتیک ماکرون در نشست اخیر سران گروه هفت در گردشگاه بیاریتس فرانسه، به اوج خود رسید؛ زمانی که رئیس‌جمهور فرانسه در اقدامی غافلگیرانه، ظریف را به محل اقامت ترامپ در بیاریتس دعوت کرد.

وساطت فرانسه ناکام شد؟

در یکی از نشست‌های خبری پایانی نشست سران گروه هفت در اواخر آگوست، ماکرون ابراز امیدواری کرد که حسن روحانی و دونالد ترامپ در «هفته‌های آینده» دیدار می‌کنند. روسای جمهور ایران و آمریکا هم در ابتدا، دیدگاه مساعدی درباره دیدار با یکدیگر بیان کردند. هر چند که بعدها، روحانی از ایده دیدار با ترامپ عقب نشینی کرد. فرانسوی‌ها برای آغاز گفتگو‌های ایران و آمریکا، روی نشست مجمع عمومی سازمان ملل، که هفته آینده آغاز می‌شود، حساب کرده بودند و پشت پرده برای ترتیب دادن دیداری میان مقامات بلندپایه ایران و آمریکا تلاش می‌کردند.

اما ظاهرا حمله یک هفته پیش به تاسیسات نفتی عربستان، همه چیز را خراب کرد. فرانسوی‌ها دیگر حرفی از وساطت میان ایران و آمریکا نمی‌زنند و فقط همه طرف‌ها را به خویشتنداری دعوت می‌کنند. تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران، ضربه مهلکی به وساطت فرانسه وارد کرد. چرا که طرح فرانسه از اساس، بر کاهش تحریم‌ها استوار بود.

طرح پاریس این بود که در گام اول، ایران فرآیند کاهش تعهدات هسته‌ای را متوقف می‌کند و به پایبندی کامل به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بازمی‌‎گردد. در مقابل، آمریکا برای ایران معافیت‌های محدود صادرات نفت صادر می‌کند تا بتوان از محل درآمد‌های فروش نفت ایران، برای این کشور، خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری راه اندازی کرد. سپس در گام دوم، ایران و آمریکا با وساطت فرانسه، گفتگو درباره مسائل هسته‌ای و غیرهسته‌ای را آغاز می‌کنند. انتظار می‌رفت که نشست مجمع عمومی، فرصتی برای آغاز این گفتگو‌ها باشد.

اما اوج‌گیری دوباره تنش‌ها در یک هفته گذشته در خلیج فارس، چشم انداز موفقیت طرح فرانسه را به شدت تیره و تار کرده است. از این رو، برخی ناظران معتقدند که با توجه به شرایط تنش‌آلود فعلی در منطقه، بعید است که سفر ظریف به تنش‌زدایی یا رفع اختلافات میان ایران و آمریکا کمک کند. در همین رابطه، دکتر حسن بهشتی پور، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل، به فرارو گفت: «الآن وضعیت طوری نیست که با انجام یک سفر به نیویورک مشکل حل شود. ارزیابی من این است که اختلافات جدی‌تر از این حرف هاست.»

خسارت تاسیسات نفتی عربستان در اثر حملات اخیر

در اثر ماجرای آرامکو، اختلافات میان تهران و واشنگتن به حدی تشدید شد که نه تنها سیگنالی درباره احتمال تنش زدایی در سازمان ملل دیده نمی‌شود، بلکه همه شواهد و قراین از این حکایت دارند که نشست آتی مجمع عمومی ممکن است به صحنه نبرد دیپلماتیک ایران و آمریکا تبدیل شود. آمریکا، با تاخیر و بی‌میلی، ویزای هیئت ایران را صادر کرد و بر لزوم مشارکت شورای امنیت سازمان ملل در پرونده حمله به تاسیسات نفتی عربستان اصرار ورزید. عربستان نیز، در همین خصوص، دو نامه به سازمان ملل ارسال کرده است.

گذشته از این، پس از آشکار شدن عدم تمایل ترامپ به درگیری نظامی با ایران، برخی محافل جمهوریخواه از ترامپ می‌خواهند که برای فعال شدن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران اقدام کند. سناتور تد کروز، طی یادداشتی در روزنامه نیویورک پست، از ترامپ خواست هفته آینده «مکانیسم ماشه» را فعال کند.

مناسبات ایران و آمریکا، در آستانه نشست سازمان ملل، بار دیگر تنش‌آلود شده و در اثر این تنش، طرح وساطت فرانسه نیز بی‌خاصیت شده است. وساطت فرانسه، پس از میانجیگری ناکام ژاپن، دومین تحرکی بود که احتمال موفقیت آن وجود داشت. اما دقیقا مانند ژاپن، وساطت فرانسه هم در اثر یک اتفاق پیش‌بینی نشده به نتیجه نرسید. در ماجرای وساطت ژاپن نیز، هنگامی که نخست وزیر این کشور، مشغول رساندن پیام رئیس‌جمهور آمریکا به مقامات ایران در تهران بود، ناگهان چند نفتکش در دریای عمان مورد حمله قرار گرفتند و تنش‌ها بالا گرفت. البته نشست مجمع عمومی هنوز شروع نشده است. شاید در روز‌های آینده، فرانسوی‌ها بتوانند باوجود این همه تنش در خلیج فارس، راه حلی برای اختلافات ایران و آمریکا پیدا کنند. ولی باید منتظر ماند و دید که اگر وساطت فرانسوی‌ها موفق نشود، چه کس دیگری امکان موفقیت دارد.