محيط زيست فانتزی هوای‌آلوده

رویداد24: در خبرها نقلي از يكي از اعضاي محترم شوراي شهر خواندم كه«با تشديد آلودگي هواي تهران يك شيفت كاري در بهشت زهرا(س) افزايش يافته است». همچنين رياست محترم شوراي شهر تهران نيز می گوید كه متوسط مرگ و مير در شهر تهران بر اثر آلودگي هوا از 150 نفر در روز به 180 نفر افزايش يافته است. اين روزها مدام، آيه شريفه 195 سوره مباركه بقره را به خاطر مي آورم كه مي‌فرمايد: «ولا تُلْقُواْ بِأيْدِيكُمْ إِلی التّهْلُكهِ». بدون اينكه بخواهم فلان دستگاه دولتي يا فلان نهاد عمومي را مقصر اين اوضاع نابسامان زيست محيطي بدانم، مي‌خواهم از عدم توجه هم‌زمان مردم و بخشي‌هايي از دولت به محيط زيست بگويم. به جد معتقدم حل معضل محيط زيست از توان دولت به تنهایی خارج است و يك عزم ملي براي حل آن نياز است. در اين مورد اگر دولت ميلياردها تومان هم هزينه کند اما افكار عمومي و جامعه با اين حركت دولت همراهي نکنند يقينا راه به جايي نخواهيم برد . در زمينه نقش مردم در بهبود اوضاع زيست محيطي بايد اذعان کرد كه با اينكه در صدر اسلام مشكلات زيست محيطي به اين صورت وجود نداشته است، اما تاكيدات بسيار زيادي بر حفظ محيط زيست دارد و فقهاي شيعه قطع درختان و تخريب مزارع را حتي در سرزمين دشمن كه در حال جنگ با مسلمانان باشند، جايز نشمرده‌اند و آن را مكروه و ناپسند قرار داده‌اند، يا بر اساس احاديث براي كسي كه نهالي بكارد صدقه جاريه برقرار خواهد شد؛ و ده‌ها حديث و روايت ديگر. اما امروزه با اينكه خود را پيرو فقه جعفري مي دانيم كه قاعده لاضرر از اصول آن است، اما همه در قبال اين ضرر كه نه تنها به خود بلكه به آيندگان وارد مي‌كنيم، بي‌اعتنا هستيم. متاسفانه محيط زيست در كشور ما هنوز گويا يك مقوله فانتزي است. شايد اگر محيط زيست و به طور ویژه هوا نيز جزئي از املاك خصوصي ما يا حتي اموال عمومي بود از آن بهتر صيانت مي کردیم، اما هوا به دليل نداشتن شرايط مالکيت به ملكيت نيز در نمي آید. دولت‌ها و مجالس بايد بدانند بدون توجه به گرايش سياسي كه دارند محيط زيست يكي از اولويت‌هاي مردم است و بايد در دوره خود براي بهبود آن اقدامات عيني محقق کنند، وگرنه با رويگرداني مردم مواجه خواهند شد. در زمينه نقش حاكميت در زمينه بهبود محيط زيست، ثبات برنامه‌ها بدون توجه به رفت و آمد دولت‌ها مهم‌ترين اصل است. مقوله بهبود محيط زيست يك مقوله برگشت‌پذير است، يعني اينكه اگر يك برنامه طراحي شود و مدتي پيش رود و متوقف شود دليلي نيست كه اوضاع محيط زيست در همان نقطه بماند، بلكه به احتمال زياد به نقطه حتي قبل از آغاز بازگردد. برنامه جامع مقابله با آلودگي هوا كه در سال 79 تدوين شده بود و باید تا سال 89 ادامه می يافت در دولت نهم تعطيل شد. بايد برنامه‌هاي جامع زيست محيطي از آن چنان پشتوانه‌اي حقوقي برخوردار باشد كه دولت‌ها نتوانند سليقه‌اي آن را تغيير دهند. خوشبختانه ابلاغ سياست‌هاي كلي محيط زيست توسط مقام معظم رهبري كه به تازگي صورت گرفته است مي‌تواند بهترين پشتوانه براي برنامه‌هاي مدت‌دار و مستمر محيط زيست باشد. در اين راستا يكي از مهم‌ترين برنامه‌هاي ميان بخشي دولت، مجلس، شوراي شهر و شهرداري تقويت حمل و نقل عمومي است. بر اساس گفته مديرعامل شركت كيفيت و كنترل هواي شهرداري تهران، منابع توليدكننده آلاينده در شهر تهران سالانه 760 هزار تن آلودگي توليد مي‌كند كه از اين ميزان حدود 85 درصد مربوط به خودروها و 15 درصد متعلق به بقيه منابع توليد‌كننده آلودگي است. همچنين او اشاره مي کند كه حدود 300 هزار خودروی بسيار فرسوده 50 درصد آلايندگي ناوگان حمل و نقل را ايجاد می کنند. نیز رئيس كميته مديريت بحران شوراي شهر از وجود بيش از سه ميليون ماشين و سه ميليون موتورسيكلت در شهر خبر داده است و همين جا لازم به ذكر است كه بر اساس گفته مديرعامل شركت كيفيت و كنترل شهرداري تهران سهم موتورسيكلت‌ها از آلودگي هواي تهران سهمي 25 درصدي است. بر فرض صحت اين آمار كه چندين بار توسط مسئولان شهري با نوسان 10 درصدي بيان شده است، تنها راه‌حل اين مشكل كاهش تردد وسايل نقليه شخصي در كلان‌شهرهاست و بهترين وسيله براي گسترش حمل و نقل عمومي مترو است كه حداقل آلايندگي را در كنار حداكثر ظرفيت جابه‌جايي دارد. البته ساخت مترو هزينه بسيار زيادي دارد، به طوري كه بر اساس گفته معاون حمل و نقل و ترافيك شهرداري تهران ساخت هر كيلومتر مترو حداقل 150 ميليارد تومان هزينه دارد. بنابراین نه تنها عزم دولت و مجلس را مي طلبد، بلكه گسترش مترو بايد به مطالبه عمومي حداقل 9 ميليون تهراني از حاكميت تبديل شود. واقعيت اين است كه طبق گفته سخنگوي شوراي شهر تهران با سالي 12-13 كيلومتر ساخت مترو نبايد منتظر اتفاقي شگرف در زمينه بهبود وضعيت هوا باشيم. در كنار اين اقدامات بايد فكري به حال نوسازي ناوگان‌هاي حمل و نقل موجود كرد. در حال حاضر طبق گفته رئيس كميته محيط زيست شوراي شهر تهران 1000 ميني‌بوس فرسوده در شهر در كنار 000/300 هزار خودروي بسيار آلاينده در شهر تردد دارد و مديرعامل شركت واحد اتوبوسراني شهر تهران از كمبود2500 اتوبوس در تهران خبر مي‌دهد. تمام اين موارد به بودجه‌هاي هنگفت احتياج دارد كه يك راه تامين اساسي آن حركت مديريت شهري كلان‌شهرها به سمت درآمدهاي پايدار است. اما نكته مهم‌تر اين است كه بايد جامعه به سطحي از مطالبه‌گري از دولت برسد كه با توجه به مضيقه مالي جدي دولت، دولت به قيمت كاهش بخشي از هزينه‌هاي ساير بخش‌ها به بحث حمل و نقل عمومي كمك بيشتري کند. شهرداري نيز بايد درآمدهاي مالي خود را كه بيشتر ناشي از فروش تراكم است را به سمت گسترش حمل و نقل عمومي هدايت و از انجام پروژه‌هاي غير ضروري اجتناب کند. در آخر باید به اين نكته مهم اشاره کرد كه در كنار سرمايه‌گذاري دولت و تلاش شهرداري در گسترش حمل و نقل عمومي كه شرط لازم است، استفاده از حمل و نقل عمومي بايد به يك ارزش اخلاقي در جامعه تبديل شود. شهروندان بايد حس كنند كه استفاده از وسيله حمل و نقل عمومي يك تكليف شهروندي است كه لازمه تحقق يكي از بديهي‌ترين حقوق شهروندي‌شان يعني هواي سالم است. در اين راستا نهادهاي فرهنگي مثل علما و فقهاي عالي مقام، ائمه محترم جماعات، آموزش و پرورش و در راس همه اينها صدا و سيما استفاده از حمل و نقل عمومي را به عنوان يك هنجار اخلاقي طرح نمايند. در كشور ما اين‌گونه جا افتاده است که كساني از حمل و نقل عمومي استفاده مي نمايند كه تمكن مالي كمتري دارند و اصولا استفاده از خودروي شخصي يك پرنسيب است، حال اينكه حمل و نقل عمومي امروزه يك الزام و اجبار براي داشتن شهري سالم است. الزامي كه شايد اگر رعايت نشود بتوان بر آن حداقل حكم كراهت فقهي داد، زيرا كه استفاده غير ضروري از خودروي شخصي بر كاهش سلامت انسان‌ها تاثير مي گذارد. بي‌شك توسل به روش اجتهاد پوياي فقه شيعه كه احكام فقهي را بر مسائل مستحدثه منطبق کند، در اين زمينه مثل تمامي تاريخ پر افتخار فقه جعفري مي‌تواند موثر باشد. اما حتي اگر فردي به احكام شرعي و فقهي معتقد نباشد بايد به اين باور برسد كه استفاده از حمل و نقل عمومي يك ارزش اخلاق شهروندي است.

منبع: روزنامه آرمان