تهران آماده مقابله با بحران‎ نیست

رویداد۲۴- انفجار لوله گاز در شمال غرب تهران تبعات بسیاری به همراه داشت که شاید مهم ترین آنها بررسی علت یا علل اصلی بروز حادثه است، در حالی که نباید از هشدار پنهان در پس این حادثه غافل ماند.

پس از انفجار لوله گاز در شهران، مدیران و مسئولان سازمان ها و نهادهای مختلف درصدد بررسی و پی بردن به علت اصلی این حادثه برآمدند و هریک عاملی متفاوت را در این انفجار دخیل دانستند.

نخستین احتمال برای انفجار لوله گاز، احداث خط مترو در این منطقه بود که البته بلافاصله با واکنش هابيل درويش، مدیرعامل شرکت مترو مواجه شد و گفت: «تونل مترو 25 متر زير تمامی تاسيسات شهری قرار دارد و در اين حادثه هم شكستگی لوله گاز ارتباطی با مترو نداشت. خوشبختانه در اين قسمت تونل مترو لاينينگ شده، يعنی اينكه عمليات حفاری تونل در اين منطقه 2 ماه پيش پايان يافته و همه اصول ايمنی و عمليات تثبيت و تحكيم در همان زمان انجام شده بود و بنابراين حادثه ربطی به مترو نداشت.»

در حالی که گمانه زنی ها در فضای مجازی و رسانه ها در مورد علت اصلی این انفجار ادامه داشت، اداره گاز روایت دیگری از دلیل این حادثه ارائه کرد و نشست زمین را علت اصلی وقوع این حادثه دانست. 

مجید بوجارزاده، سخنگوی شركت ملی گاز در این مورد گفت: «در جريان اين حادثه خط 8 اينچ گاز منطقه شهران به‌ دليل فرو نشست زمين شكسته شد و پس از برخورد با كابل‌ های قطع شده برق در اين ناحيه آتش‌ سوزی اتفاق افتاد.»

چنین اظهارنظرهایی از ابتدای وقوع حادثه آغاز شده و البته هر یک از آنها از سوی سایر طرفین درگیر در این ماجرا رد می شود؛ در حالی که شرکت مترو خود را مبرا از این حادثه می داند، برخی دیگر نشست زمین در اثر حفاری برای مترو را دلیل ریشه ای این اتفاق می دانند.

در این میان هنوز هیچ کس این سوال را موضوع را مطرح نکرده که فارغ از ریشه یابی علت یا علل حادثه (که قطعا در درجه اول اهمیت قرار دارد)، چرا هیچ نگرانی از بابت سیستم مدیریت بحران تهران وجود ندارد؟ چرا هیچ کس حادثه انفجار در شهران را به عنوان سنگ محکی برای آمادگی ستاد پیشگیری و مدیریت بحران تهران در صورت وقوع حوادث بزرگ تر نمی داند؟

به نظر می رسد در مورد حادثه شهران نیز مانند تمام حوادثی که دامنگیر جامعه می شود، مسئولان نهادها و سازمان های مختلف به دنبال تبرئه کردن خود هستند و هیچ برخورد عمیق و ریشه ای با این حادثه انجام نمی شود؛ درست مثل حادثه سال گذشته سیلاب ها در منطقه کن که خسارات بسیاری به بار آورد.

پیش از هرچیز باید این نکته را در نظر گرفت که برخورد سیاسی و سیاست زده با چنین حوادثی، بدترین نوع برخورد با آن است و نه تنها روند ریشه یابی علل حادثه را به ناکجا سوق می دهد، بلکه مانع از استفاده از آن برای پیشگیری از حوادث مشابه می شود.

قطع آب، برق و راه های ارتباطی از جمله تلفن همراه به دنبال وقوع این حادثه این نگرانی را به وجود آورد که در صورت بروز کوچک ترین حادثه ای، ظاهرا تمام این موارد تحت تاثیر آن قرار می گیرند. در این میان، ذکر دو نکته از اهمیت بسیار برخوردار است؛ نخست تاخیر در متوقف کردن حادثه و مهار آتش، و دوم عدم هماهنگی لازم میان نهادها و دستگاه های عمرانی.

در وهله نخست باید به تاخیر اداره گاز در بستن این لوله اشاره کرد که ابوالفضل قناعتی، عضو هیأت‌ رئیسه شورای شهر تهران در این مورد گفت: «متاسفانه اداره گاز شهر تهران در زمان وقوع این حادثه کوتاهی کرده است و ٤٥ دقیقه پس از شکستگی لوله، آب منطقه قطع می شود درحالی که اداره گاز باید زودتر از این ها وارد عمل شده و با بستن گاز این منطقه مانع  بروز حوادث بعدی می شده است اما متاسفانه این مهم محقق نشده و شاهد سرایت آتش بوده ایم.»

با وجود تمام ادعاها مبنی بر تجهیز اداره گاز به سیستم مرکزی قطع لوله ها در زمان بحران، اداره گاز در واکنش به حادثه شهران ثابت کرد که هنوز آمادگی مقابله با بحران را ندارد در حدی که در حادثه اخیر ماموران اداره گاز مدتی را به دنبال یافتن شیر اصلی گاز این خط لوله بوده اند.

بدین ترتیب، این تعلل و عوامل مشابه دیگر، موجب شد که آتش سوزی ناشی از حادثه که ساعت 4:30 بامداد جمعه به وقوع پیوست، پس از گذشت حدود 2 ساعت و در ساعت 6:20 مهار شود. 

قطعا اگر ابعاد این آتش سوزی بیش از این بود و در محل حادثه، عوامل تاثیرگذار دیگری مانند سکوی سوختگیری واقع شده بود، معادلات این حادثه بسیار پیچیده تر از این ها بود.

از سوی دیگر این حادثه و حواشی و عواقب ناشی از آن ثابت کرد که دستگاه های عمرانی مختلف از جمله سازمان آب و فاضلاب، اداره برق، اداره گاز... و در نهایت شهرداری تهران از برنامه ریزی مدون برای هماهنگی با یکدیگر برخوردار نیستند، چرا که در صورت وجود این هماهنگی، تداخلی در خطوط احداثی این دستگاه ها به وجود نمی آمد که سيدجعفر تشكری هاشمی، معاون حمل‌ونقل و ترافيك شهرداری تهران اعلام کند: «حادثه به دليل شكستن لوله گاز 18 اينچی كه از اين معبر عبور كرده، اتفاق افتاد و به احتمال زياد نشست زمين در طول زمان باعث ايجاد حفره در لوله گاز شده است. با شكستن لوله، گاز به لايه های زيرين خاك نشت كرده و در اثر جرقه ناشی از قطع شدن سيم های زير لوله انفجار رخ داده است.»

یکی از عوامل تاثیرگذار در این عدم هماهنگی را می توان در تعدد پیمانکاران طرف قرارداد با این دستگاه ها دانست؛ پیمانکارانی که معمولا بدون ارتباط با سایر دستگاه ها تنها از سوی یک دستگاه مامور یک عملیات عمرانی می شوند. 

شاهد دیگر بر این عدم هماهنگی را باید در تلاش دستگاه ها برای تبرئه خود و مقصر جلوه دادن دیگری جستجو کرد؛ امری که ثابت می کند نه تنها این دستگاه ها از ارتباطات چندانی با یکدیگر برخوردار نیستند، بلکه در مواردی تقابلاتی نیز با یکدیگر دارند.

تمامی این مسائل تنها و تنها یک برآیند دارد؛ عدم آمادگی تهران برای پیشگیری و مقابله با بحران ها. درحالی که بسیاری از مردم تهران با هراس از زلزله در این شهر زندگی می کنند، حادثه انفجار لوله گاز در شهران ثابت کرد که ترس مردم تهران از زلزله، ترس کاملا منطقی و بجایی است؛ زیرا حتی اگر قدرت این زلزله احتمالی در حد فروریختن و تخریب کامل ساختمان های نیم بند تهران نباشد؛ آتش سوزی های ناشی از آن و سوء مدیریت در دستگاه های دخیل در مدیریت ستاد مقابله با بحران می تواند خطری بزرگ تر برای ساکنان پایتخت باشد.