واکاوی خبر هولناک ناسا/ خشکسالی تا 30سال دیگر پا از گلوی فارس بر نمی دارد

خبری هولناك از ناسا برای فارس. خشکسالی 30 سال دیگر ادامه پیدا می کند؛ بعد از آن هم معلوم نیست چه اتفاقی بیفتد. آیا دوباره بارش ها به حالت نرمال بازمیگردد یا نه.

اما به هر حال برای این 30 سال هم منابع آب کافی موجود نیست. تا همین جای کار، چنان همه منابع آب زیرزمینی فارس بیرون کشیده و صرف کشاورزی شده که از لایه های زمین در جای جای استان روی هم می نشیند و مردم چارهای در پیش ندارند جز اینکه کوله بار را بسته و به جایی دیگر کوچ کنند.

به این ترتیب برای خشکسالی 30 ساله پیش رو، آبی در بساط نیست و این نشان می دهد که پیش بینی وزیر نیرو در حال محقق شدن است؛ مسعود چیت چیان گفته بود بحران آب، می تواند تمدن ایرانی را بر باد دهد؛ پیش بینیهای دیگری هم از این حکایت می کند که اگر برای این وضع آماده نباشیم، مردم ساکن جنوب کشور چاره ای جز مهاجرت نخواهند داشت.

این یعنی خسارت و خطراتی حتی بیشتر از جنگ هشت ساله ای که صدها هزار نفر را بی خانمان کرد؛ برای شیراز، جز پذیرایی از انبوه مهاجرانی که به شیراز می آیند، بحران دیگری هم در پیش است؛ بحران طوفان های نمکی ناشی از خشکیدن دریاچه مهارلو که می تواند سلامت ساکنان دشت شیراز را با خطر جدی روبرو کند؛ آن هم در شرایطی که طبق پژوهش های انجام شده نمک این دریاچه نه تنها با سمومی چون آرسنیک و جیوه بلکه به مواد رادیو اکتیو هم آغشته است؛ موادی که دکتر حمید مصباح، مسئول بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری فارس معتقد است، احتمالا در پی حادثه چرنوبیل وارد جو شده و با بارش ها سر از دریاچه مهارلو در آورده است.

در این شرایط که 30 سال خشکسالی دیگر در پیش است و مدیریت منابع آب درست مانند کشورهایی است که منابع آب انبوهی در آنها وجود دارد، به باور کارشناسان ساخت یک سد در بالادست دریاچه مهارلو می تواند بحران آفرین شود.

خطرات یک سد

بحث ساخت سد تنگ سرخ در بالادست مهارلو، بحث تازهای نیست. طرح این پروژه از بیش از 10 سال پیش مطرح شده، ولی هنوز به سرانجام نرسیده است.

در واقع شاید هیچ پروژهای مانند سد تنگ سرخ در سالهای اخیر میان طرفداران ساخت آن و دوستداران محیط زیست بحث و جدل بر نیانگیخته باشد.

اینک دکتر حمید مصباح، مسئول بخش آبخیزداری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی و مسئول بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیز داری فارس به سرویس گزارش «خبرجنوب» می گوید این پروژه تعطیل شده اما نه به خاطر اجازه ندادن سازمان محیط زیست بلکه به خاطر کمبود منابع مالی: «هنوز سازمان محیط زیست مجوز ساخت این پروژه را نداده و پروژه اجرا نمی شود؛ البته اینکه اکنون ساخت پروژه متوقف شده به این خاطر است که متولیان آن به محدودیت منابع مالی برخورده اند وگرنه هنوز شهرداری و شورای شهر نسبت به اجرای پروژه اصرار دارند اما به نظر می رسد که وزارت نیرو هم دیگر چندان نسبت به ساخت آن راغب نیست».

مخالفان برای جلوگیری از ساخت این پروژه علت های متفاوتی را نمونه می آورند. برای نمونه این نگرانی وجود دارد که همان اتفاقی که این روزها در تهران می افتد در شیراز هم رخ دهد. اخیرا در تهران به خاطر ترکیدگی لوله آب و شسته شدن خاک، زمین در یکی از خیابان های شهر فرونشست.

با توجه به اینکه خاک شمال غرب شیراز از خاک مارن است، بسیاری از کارشناسان همچون دکتر مصباح و همچنین آهنگ کوثر که از او به عنوان پدر علم آبخوان داری ایران نام می برند، نسبت به آبدار کردن این خاک هشدار می دهند و می گویند، این وضع می تواند به فرونشست سازه ها در این منطقه بینجامد. آنها همچنین از تکرار تجربه سد لتیان تهران نگران هستند؛ در سد لتیان با وجود تزریق مقدار زیادی بتن به دریاچه سد، باز به خاطر جنس خاک منطقه، فرار آب گسترده ای اتفاق می افتد. همچنین عبدالمجید اسدی، استاد زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی نتیجه تحقیقی را در اختیار «خبرجنوب» گذاشته که نشان می دهد سد تنگ سرخ درست روی یک گسل فعال در حال ساخت است؛ گسل سبز پوشان که سالانه نزدیک به یک میلیمتر حرکت می کند و این می تواند آینده نه چندان روشنی پیش روی سد تنگ سرخ قرار دهد.

همچنین آهنگ کوثر میگوید که با توجه به فرسایش خاک در ایران و اینکه خاک معمولا با آب همراه می شود، این احتمال وجود دارد که پس از مدتی مشکلاتی برای سد پدید بیاید.
در برابر موافقان ساخت سد تنگ سرخ می گویند، این پروژه یک سد نیست بلکه یک «بند» است و همچنین تاکید می کنند که سد

در برابر زلزله پایدار خواهد بود. در برابر مخالفان این بحث را پیش می کشند که طبق آییننامه ساخت و ساز، ساخت هر پروژه و سازه ای روی گسل به ویژه یک گسل فعال ممنوع است. از همه این بحث ها به کنار ،مهمترین نگرانی پیرامون مهارلو است و تکرار تجربه دریاچه بختگان و سد درودزن.

نمک های سمی

مهارلو پس از شروع خشکسالی اخیر تبدیل به دریاچهای فصلی شده است که از بارش های زمستانی آبدار میشود و هوا رو به گرما که میرود، دوباره می خشکد. بیشترین نگرانی دوستداران محیط زیست از این است که با بستن آب در پشت سد تنگ سرخ، همین اندک آبی که از تنگ سرخ به مهارلو می آید هم از ان دریغ شود؛ هرچند هواداران ساخت سد می گویند با ساخت آن می خواهند دریاچه مهارلو را همیشه آبدار کنند ولی تجربه سدهای درودزن که حقابه بختگان سال هاست در آن مانده و رها نشده و همچنین حقابه دریاچه ارومیه که پشت سدهای بالادست آن مانده باعث شده که این وعده برای دوستداران محیط زیست پذیرفتنی نباشد. اما نگرانی اصلی نه برای خود دریاچه بلکه برای مردمی است که در دشت شیراز و دشت سروستان زندگی می کنند. هم اکنون هرچند مهارلو در تابستان میخشکد اما بستر آن نمناک میماند و همین نم باعث میشود از برخاستن نمک های بستر دریاچه پیشگیری شود. به ویژه اینکه نمک های این دریاچه به سمومی چون آرسنیک و جیوه آغشته است.

در واقع از آنجا که مهارلو در پایین دست رودخانه خشک قرار دارد، برای سال ها فاضلاب کارخانه های صنعتی اطراف رودخانه، فاضلاب خانگی، فاضلاب بیمارستان های اطراف رودخانه و فاضلاب ناشی از سموم کشاورزی مورد استفاده در زمین های کشاورزی به این دریاچه وارد شده و نمک آن را آلوده کرده است؛ حتی در پژوهشی که دکتر حمید مصباح، مسئول بخش ابخیزداری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی و مسئول بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیز داری فارس انجام داد و نتایج آن را در اختیار سرویس گزارش «خبرجنوب» گذاشت، مشخص شده که نمک های این دریاچه به مواد رادیو اکتیو هم آغشته است و مجموع این موارد، خشکیدن آن را آبستن خطرات مختلفی برای مردم شیراز میکند.

اکنون که سازمان هوا و فضای آمریکا -ناسا- پیش بینی می کند که خشکسالی 30 ساله تازه در ایران در پیش است و از قرار معلوم فارس یکی از استانهایی خواهد بود که بیش از همه از این خشکسالی تاثیر خواهد پذیرفت، وقت آن رسیده که در مدیریت منابع آب در استان تجدید نظر شود و شاید به سود منافعی بلندمدت باید از منافع کوتاه مدتی چون کشاورزی دست شست و البته باید پرسید در کشوری با آب و هوای گرم ایران آیا هنوز نگهداشت آب بر روی زمین -در داخل دریاچه سدها- رویکرد درستی است یا اینکه باید به رویکرد پدرانمان روی بیاوریم که آب را زیرزمین و در کاریزها نگهداری می کردند.