۹ برداشت از زندگی آیت الله صافی گلپایگانی / مرجع مخالف جبهه پایداری و حامی تفکیک جنسیتی

رویداد۲۴ میثم سعادت: آیت الله صافی گلپایگانی بامداد ۱۲ بهمن در سن ۱۰۳ سالگی درگذشت. همین جمله یعنی او از معدود انسان‌هایی است که ۳ سده (۱۲۰۰ و ۱۳۰۰ و ۱۴۰۰) را دیده است. صافی گلپایگانی از مراجع تقلید و روحانیون سنتگرای حوزه علمیه قم بود که جایگاه ویژه‌ای میان مسلمانان و مخصوصا شیعیان ایران داشت.

پدر آیت الله گلپایگانی، ملا محمدجواد صافی گلپایگانی از علمای مشهور گلپایگان بود که درس اخلاق و اصول دین می‌داد. خود صافی گلپایگانی هم در دوره تحصیلات ابتدایی در شهر زادگاهش بود و سپس به قم نقل مکان کرد. به مناسبت درگذشت این مرجع تقلید در این گزارش به ۹ ویژگی او پرداخته‌ایم.

۱) صافی گلپایگانی یکی از هفت مرجع تقلید

بیست و هفت سال قبل و بعد از درگذشت آیت الله اراکی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به جای معرفی یک مرجع تقلید، از هفت مرجع تقلید نام برد. آیات فاضل لنکرانی، محمدتقی بهجت، جواد تبریزی، سیدعلی خامنه‌ای، حسین وحید خراسانی، موسی شبیری زنجانی و ناصر مکارم شیرازی. از این جمع، سه نفر اول در سال‌های گذشته فوت کردند و آیات علی سیستانی، صافی گلپایگانی (سال ۱۳۷۲) و نوری همدانی توسط جامعه مدرسین جایگزین آن‌ها شدند. البته این به معنی عدم وجود مراجع تقلید دیگر نیست بلکه به این معناست که مراجع مورد تایید جامعه مدرسین این چهره‌ها بودند. آیت الله خامنه‌ای رهبر انقلاب در ستایش صافی گلپایگانی گفته بود که ایشان دارای بالاترین درجه اجتهاد است. 

۲) سنت‌گرایی در برابر انقلابیون

در میان روحانیون دو نگاه عمده وجود دارد؛ یکی نگاه انقلابی و دین سیاسی که عمدتا از آن با عنوان «پروتستانیسم اسلامی» یاد می‌شود و دیگر نگاه دین غیر سیاسی. صافی گلپایگانی جز روحانیون انقلابی (که بعدا در جامعه روحانیت مبارز تجلی یافتند) نبود و اعتقاد راسخی به دین سیاسی نداشت و تا حدودی به آیت الله عبدالکریم حائری یزدی یا آیت الله بروجردی نزدیک‌ بود، اما در عین حال هر از گاه کنش‌های سیاسی هم داشت که نشان می‌داد مرجعی است که میانه دین سیاسی و دین غیر سیاسی ایستاده است؛ چه اینکه او زمانی مسئولیت حکومتی هم پذیرفت و عضو مجلس خبرگان و شورای نگهبان شد؛ هر چند مدتی بعد از هر دو کناره‌گیری کرد.

۳) اختلاف نظر صافی گلپایگانی با جبهه پایداری

آبان ماه امسال، دیدار قالیباف با آیت الله صافی گلپایگانی آخرین حاشیه این مرجع تقلید را در ۱۰۳ سالگی رقم زد. او در این دیدار گفته بود «اینکه با بسیاری از کشور‌ها قهر باشیم صحیح نیست» بعد از انتشار اخبار این دیدار رجانیوز و سایر بازوان رسانه‌ای جریان پایداری به شدت به این مرجع تقلید حمله کردند.

روزنامه جوان در مطالبی نوشت «موضع آیت‌الله گلپایگانی البته با حفظ تمامی احترامات واجب به ایشان، قابل نقد است و می‌توان به درستی در نقد آن مطلب نوشت. کما اینکه موضع جدیدی هم نیست و طی هشت سال دولت حسن روحانی، هم نادرستی آن تجربه شد و هم در نقد آن مطالب متعدد نگاشته و بیان شد.»

رجانیوز هم نوشت «باب نقادی، به دو صورت بسته می‌شود: یکی با استبداد آشکار و دیگری با قدیس‌سازی از اشخاص. دوران قرون وسطی و کلیسای کاتولیک و سلطنت پاپ‌ها گذشته و نمی‌توان نفهمید و نگفت و نخواست.» ... «مردم کوچه و بازار هم نادرستی این تحلیل را فهمیده‌اند، اما افسوس که یک مرجع تقلید چنین برداشتی ندارد.»

بازتاب سخنان آیت الله صافی گلپایگانی و انتشار مطلب رجانیوز باعث شد بعد از مدت‌ها نظر روحانیون اصلاح طلب و اصولگرا یکی شود؛ چه آنکه هم جامعه روحانیت مبارز و هم مجمع روحانیون مبارز در حمایت از آیت الله صافی موضع گرفتند. احزاب اصلاح طلب و اصولگرا (به جز جبهه پایداری) هم موضعی یکسان داشتند.

بیشتر بخوانید: دلیل حمله رجانیوز به آیت الله صافی گلپایگانی چه بود؟/ هر کس موافق مذاکره باشد، با ما طرف است!

۴) طرفدار تفکیک جنسی

در میان روحانیون، برخی به تفکیک جنسیتی اعتقاد داشتند و دسته‌ای دیگر چنین اعتقادی ندارند؛ مثلا آیت الله علی سیستانی مرجع شیعیان در عراق قائل به چنین دیدگاهی نیست. یا همینطور آیت الله صانعی. با این حال مراجع دیگری هم هستند که اگرچه از تفکیک جنسیتی به طور مشخص صحبت نمی‌کنند، اما تلاش‌هایی برای ایجاد مکان‌های تک‌جنسیتی کرده‌اند؛ همچون آیت الله شبیری زنجانی که تلاش بسیاری داشت تا توسعه دانشگاه‌های تک‌جنسيتی در دستور کار قرار بگیرد. با این حال آیت الله صافی گلپایگانی از چهره‌های بود که در این زمینه در میانه نایستاد و مشخصا پروژه تفکیک جنسیتی را دنبال می‌کرد؛ چنانچه سال ۹۰ و در دولت احمدی نژاد، آیت‌الله صافی گلپایگانی در پاسخ به این سوال که «شنیده می‌شود برخی مسئولان و نمایندگان، طرح اجراء تفکیک جنسیتی دختران و پسران دانشجو را مانع پیشرفت‌های علمی و پژوهشی می‌دانند و برخی دیگر به بهانه هزینه مالی که بر دوش کشور گذاشته می‌شود آن را به صرفه نمی‌دانند. آیا سزاوار است با بهانه‌های یاد شده از طرح‌های جداسازی اصولی و تدریجی این قشر فرهیخته جلوگیری کرد؟» اظهار داشت: «این مجرد ادعا است. مختلط‌بودن مانع پیشرفت علمی و موجب مفاسد بزرگ است. هزینه مالی اجرای تفکیک جنسیتی، هر چه هم سنگین باشد قابل تحمل است و ملت مسلمان ما که برای برقراری نظام اسلامی و احکام اسلام ده‌ها هزار شهید والا مقام تقدیم داشته، از این هزینه‌ها استقبال دارند و باید از هزینه‌های غیرلازم و غیر ضروری و اسراف‌گرانه بکاهند و به این موارد حساس و اساسی اختصاص دهند.»

۵) منتقد اعزام زنان به مسابقات بین المللی

مرحوم صافی گلپایگانی با اعزام زنان به مسابقات ورزشی خارج از کشور مخالف بود. او سال ۸۹ در آستانه اعزام ورزشکاران زن به بازی‌های آسیایی با انتقاد از این موضوع، آن را مایه شرمساری دانست و خواستار جلوگیری از این نوع مسائل شد. ایشان در پاسخ به یک استفتاء در این زمینه هم گفته بود «تشویق و اعزام زنان مسلمان به میادین مسابقات خارجی با وضع لباس و پوشش ورزشکاران و حضور نامحرمان و اختلاط زن و مرد در مراحل مختلف، برخلاف موازین شرعی و حرام است و کسانی که مخارج آن را از بیت‌المال مسلمین می‌پردازند ضامن‌اند و قاضی واجد شرایط باید حقوق بیت‌المال را از آنان پس گیرد.»

۶) صدور فتوای ارتداد توسط صافی گلپایگانی

در میان روحانیون به تدرت پیش آمده مرجعی فتوای ارتداد صادر کند، چراکه صدور این فتوا تبعات زیادی دارد اما در تاریخ چندین بار چنین فتوایی صادر شده که مهمترین آن صدور فتوای ارتداد سلمان رشدی بود که جنجال زیادی در پی داشت. در مورد دیگر موضوع ارتداد هاشم آقاجری مطرح شد که البته آیت‌الله خامنه‌ای موضوع مطرح شده را مصداق فقهی ارتداد ندانست و آن را رد کرد.

در مورد دیگر آیت االله فاضل لنکرانی فتوای ارتداد رافق تقی عضو پیشین اتحادیه نویسندگان جمهوری آذربایجان را به خاطر نوشتن یک مقاله صادر کرد. چند مورد معدود دیگر هم همچون حسین سودمند و علی دشتی و احمد کسروی و ... هم وجود داشتند و به این ترتیب صدور فتوای ارتداد به چند مورد هم نمی‌رسید که تعدادی از آنها همچون احمد کسروی فتوای عمومی نبود. آیت الله صافی گلپایگانی هم از چهره‌های مذهبی بود که فتوای ارتداد صادر کرد. ماجرا از این قرار بود که سال ۹۱ به دنبال انتشار ترانه‌ای از شاهین نجفی خواننده رپ ایرانی، حکم ارتداد او صادر شد. آن زمان خبرگزاری فارس نوشت «حکم ارتداد شاهین نجفی توسط آیت الله صافی صادر شد.» چند تن دیگر از مراجع تقلید همچون آیت الله فاضل لنکرانی هم علیه این خواننده رپ، احکام مشابهی صادر کرده بودند.

۷) آیت الله صافی گلپایگانی شاعر

مرحوم صافی گلپایگانی چند کتاب شعر هم داشت که عموما درباره امامان سروده شده است. در یکی از این اشعار او گفته است که با وجود ائمه اطهار، جایی برای پادشاهانی مثل کوروش وجود ندارد. «ما را ز کورش و کی و جم اعتبار نیست / فخری به داریوش و به اسفندیار نیست/ مرده است دور رستم و سیروس و کیقباد/ ما را به جاهلیت آن دوره کار نیست/ در سایه محمد و آل محمدیم/ برتر از این برای بشر افتخار نیست/ ابنای دین و سوره توحید و کوثریم/ بر دل ز کفر و شرک و شرارت غبار نیست»

اشعار او بیشتر به سبک خراسانی شباهت دارد و عمدتا نثر موزونی هستند که پند و اندرزهای مذهبی در آن گنجانده شده است. به بیان دیگر آیت الله صافی گلپایگانی بیش از شاعر بودن، ناظم بود.

بیشتر بخوانید: اختلاف تاریخی صوفیان و فقیهان/ چرا مراجع معتقدند شمس تبریزی و مولانا ضاله هستند

۸) منتقد عرفان و مولانا و شمس تبریزی

آیت الله صافی گلپایگانی از منتقدان شدید عرفان و به ویژه عرفان مکتب عراق بود. او در مقطعی گفته بود «افرادی که کنگره بزرگداشت مولوی را در ایران برگزار کرده‌­اند و آن حرف­ها را بیان نمودند، باید از امام زمان (عج) خجالت بکشند. بنده به شدت کنگره مولوی را محکوم کرده و مخالف برگزاری آن بودم. پول‌هایی که در این مراسم هزینه شد، باید در مراسم‌های تبیین شخصیت‌های علمی و دینی هزینه می‌شد.»

او در پاسخ به سوالی درباره ساخته شدن فیلم مولوی هم نوشته بود «این افراد که به اصطلاح عرفا نامیده می‌شوند، اکثریت دارای انحرافات فکری و عقیدتی و روش‌های خرافی می‌باشند، و گفتار‌ها و سخنانی دارند که با نصوص قرآن مجید و احادیث شریفه مخالفت دارد.»

دلیل موضع آیت الله صافی گلپایگانی، همان موضوع اختلاف تاریخی فقیهان و صوفیان است؛ چنانچه پای سنت حوزه در فقه است و اعتقادی به «دریافت دلی» از دین ندارد. آنها معتقدند دستور قرآن و سنت باید بر پایه عقل استخراج شود و با ریاضت‌کشی نمی‌توان درک بهتری از دین پیدا کرد بنابراین اگر کسی بگوید «من ریاضت کشیده‌ام یا به حالت خلسه رفته‌ام، پس بهتر می‌توانم دین را درک کنم»، ادعایی گمراه کننده است. شیخ بهایی، شیخ مفید و سید رضی از چهره‌های شاخص این تفکر هستند که اختلاف فکری شدیدی با صوفیان داشتند.

۹) ارتباط با سیدحسن خمینی

صافی گلپایگانی ارتباط نزدیکی با سیدحسن خمینی داشت. او یکی از مراجع تقلیدی بود که بعد از رد صلاحیت سیدحسن خمینی در انتخابات ۹۴ از وی دلجویی کرد. او به سیدحسن خمینی گفته بود «مردم شما را می‌شناسند، مسائل را می‌دانند و همه جهات در ذهن آن‌ها محفوظ است و چیزی باعث تقلیل آن جهات نخواهد شد. این مرجع عالیقدر تقلید سپس اظهار داشتند: جایگاه امام و بیت امام را اکنون مثل همیشه مردم حفظ می‌کنند و ان شاء الله بعد‌ها هم اینگونه خواهد بود.»