مراسم نخل گردانی؛ یکی از باشکوه‌ترین سبک‌های عزاداری حسینی

رویداد۲۴ مهدی توفیقی: آیین نخل گردانی سبک متفاوتی از عزاداری است که عزادارن حسینی در سراسر ایران به خصوص استان یزد به منظور تشییع پیکر امام سوم شیعیان برگزار می‌کنند.

نخل ، اتاقکی شبیه تابوت است که آن را با پارچه‌های سیاه، سبز و قرمز تزئین می‌کنند، که در روز عاشورا توسط مردم حمل می‌شود.

به گزارش جامعه ۲۴؛ در حقیقت نخل و آیین نخل گردانی به منظورت تابوت و تشییع پیکر امام حسین(ع) به شکل نمادین برگزار می‌شود و در الباقی ایام سال نخل‌ها در جلوی حسینیه‌ها و تکیه‌ها قرار داده می‌شوند و تا محرم سال بعد از آن‌ها مراقبت می‌شود.

نخل گردانی بیشتر در کدام نقاط ایران برگزار می‌شود؟

آیین نخل گردانی بیشتر در مناطق مرکزی و کویری ایران مانند استان یزد رونق دارد، از جمله شهر‌های سمنان، دامغان، خمین، نواحی قم، کاشان، زواره، جنوب خراسان، ابیانه، خور و بیابانک، اردستان و نائین شهر‌هایی هستند که عزاداری خود را با آیین نخل گردانی انجام می‌دهند، همچنین معروف‌ترین و بزرگ‌ترین نخل‌های ایران در استان یزد قرار دارند.

شهر یزد از سرآمدترین شهر‌ها در برگزاری عزاداری محرم با آیین نخل گردانی به شمار می‌رود و این مراسم شهرت جهانی دارد. گردشگران داخلی و خارجی بسیاری برای بازدید و ثبت این واقعه مذهبی خود را به استان یزد می‌رسانند. نخل در گویش یزدی، گاهی «نقل» نامیده می‌شود.

استفاده از کلمه نخل و نامگذاری اتاقک چوبی آیین نخل گردانی عزاداری محرم به زمان حکومت سلسله صفویه باز می‌گردد. روایت و سندی محکمی برای این نام گذاری وجود ندارد و شاید مهم‌ترین دلیل رواج این اسم، روایت و داستانی است که بیان می‌کند پیکر امام حسین(ع) پس از شهادت بر روی نخلی تا محل دفن حمل شده است.

یکی از مهم‌ترین دلایل دیگر نامگذاری نخل این است که اشکال قدیمی تابوت‌ها را از خرما و درخت نخل می‌ساختند و حتی شاید به‌دلیل تقدس و حرمت درخت خرما در فرهنگ ایران باشد. از طرفی همان طور که در قرآن ذکر شده است؛ شهدا زنده‌اند و نزد پروردگار خود روزی می‌خوردند؛ برساس همین روایات درخت نخل در آیین گیاه شناسی، برای بیان شادی انسان استفاده می‌شود و درخت زندگی و استقامت است و به همین دلایل شاید اسم نخل بر روی اتاق چوبی آیین نخل گردانی محرم گذاشته شده است.

اجرای آیین نخل گردانی ماه محرم

آداب عزاداری امام حسین(ع) باتوجه به شرایط اقلیمی و فرهنگ مردم در مناطق مختلف ایران، متفاوت است، اما درکل، تمامی این عزاداری‌ها یک مفهوم را می‌رسانند. آیین نخل گردانی درمجموع از دو مرحله تشکیل شده است، ابتدا نخل بستن، نخل‌آرایی یا آماده‌سازی و آراستن نخل و مرحله دوم در روز عاشورا و یا قبل از آن برای امتحان سلامت نخل، نخل گردانی است.

اجرای نخل بستن

در آیین نخل گردانی، تزیین و سیاه پوش کردن نخل را، نخل بستن می‌گویند. این فرآیند چند روز قبل از دهه اول محرم یا در دهه اول و قبل از روز تاسوعا انجام می‌شود. بسته به‌اندازه نخل و مقدار تزیینات و زیورآلات، آذین‌بندی نخل ممکن است چند روز طول بکشد. بزرگترین نخل‌های استان یزد را از پنجم تا نهم ماه محرم، آذین بندی می‌کنند.

برای آیین نخل بستن، در ابتدا تمام نخل را با پارچه سیاه، سبز، شال و ترمه می‌پوشانند. برای آذیین بندی قسمت پیشانی و پشتی نخل از گل، شمشاد، آینه، و زیورآلات استفاده می‌کنند. خنجر، شمشیر، کلاه‎‌خود، بیرق، سپر، چراغ لاله، شمع بزرگ، فانوس، نظرقربانی و چهار بسم الله زیورآلاتی هستند که معمولا برای آذیین بندی نخل استفاده می‌شوند.

اجرای نخل گردانی

در شب عاشورا، برای تست سلامت نخل و تغییر جایگاه آن، با کمک هیئت عزادار، اندکی نخل را جابه جا می‌کنند. البته این اقدام اکثرا برای نخل‌های عظیم جسته انجام می‌شود. آیین نخل گردانی در روز عاشورا بر اساس رسوم مردم محلی در ساعات خاصی انجام می‌گیرد معمولا کسانی که می‌خواهند در حمل نخل کمک کنند، جسم نرمی را در دستمالی پیچیده و بر شانه‌های خود می‌بندند تا در هنگام بلند کردن نخل آسیبی به بدنشان وارد نشود.

مراسم اصلی نخل گردانی عموما پس از نماز ظهر و در ظهر عاشورا انجام می‌گیرد. این مراسم در واقع شبیه سازی از مراسم تشییع پیکر امام سوم شیعیان است و باید پس از زمان شهادت ایشان انجام شود. البته در برخی از نقاط ایران آیین نخل گردانی در روز ۱۱ محرم انجام می‌شود.

آیین نخل گردانی با دستور فردی که معمولا سن و تجربه بالایی در آیین نخل گردانی دارد و در اصطلاح او را پیر غلام می‌خوانند و معمولا از سادات آغاز می‌شود، عزاداران حسینی با پای برهنه دور تا دور و پایه‌های حمال نخل را گرفته و آماده بلند کردن می‌شوند، در این هنگام با فرمان رهبر گروه و با بیان ذکر «یا حسین» نخل بزرگ را همزمان از روی زمین بلند کرده و حرکت می‌دهند.

آیین نخل گردانی، به عنوان یک فرهنگ ملی در عزاداری حسینی، نامش در فهرست معنوی سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است. همچنین عظیم‌ترین نخل‌های ایران در شهر‌های یزد، تفت و مهریز قرار دارند.