رییس دانشگاه تهران: در روابط استاد و دانشجو اخلاق حاکم شود؛ حتی با چماق قانون

رویداد۲۴ایسنا نوشت: رییس دانشگاه تهران با تاکید بر ضرورت رعایت اخلاق در روابط استاد و دانشجو تاکید کرد: نیاز به بازتعریف مجدد در این موضوعات داریم. حتی اگر نیاز باشد از طریق اخلاق پژوهشی و با چماق قانونی این کار را انجام می‌دهیم. نیاز به این است که در روابط استاد و دانشجو اخلاق حاکم شود.

دکتر سید محمد مقیمی امروز در مراسم سی‌ویکمین جشنواره پژوهش و فناوری دانشگاه تهران که با حضور دکتر عموعابدینی، دکتر شهبازی و دکتر کمره‌ای برگزار شد، ضمن تبریک هفته پژوهش‌وفناوری، گفت: هفته پژوهش فرصتی فراهم می‌کند که دستاوردها و چالش‌های این حوزه مورد واکاوی قرار گیرد.

وی با اشاره به کارکرد پژوهش در دانشگاه، گفت: پژوهش مرزگستر نهاد علم است. محققان و پژوهشگران به عنوان مرزگستران دانشگاه هستند که به صورت کنشگران فعال بین دانشگاه و محیط اطراف فعالیت می‌کنند. آنها علاوه بر فعالیت علمی می‌توانند در خدمت جامعه نیز باشند. ماموریت دانشگاه این است که در خدمت جامعه باشد و مسئولیت‌پذیری اجتماعی را پیگیری کند. فعالیت در دانشگاه‌ها باید منتج به این شود که توسعه و سعادت جامعه را فراهم کند.

رییس دانشگاه تهران با اشاره به اهمیت توجه به موضوع اخلاق، گفت: موضوع اخلاق در پژوهش موضوع جدیدی نیست. اخلاق از دهه‌های قبل در همه سازمان‌ها مورد توجه قرار گرفته است. توجه به اخلاق یک انتخاب نیست و یک الزام سازمانی است. اگر سازمان‌های مختلف به جنبه‌های اخلاق توجه نکنند، قطعا نمی‌توانند به هدف مورد نظر خود برسند.

وی با اشاره به ضرورت رعایت اخلاق در دانشگاه، توضیح داد: در مورد نهاد دانشگاه اخلاق دانشگاه اهمیت ویژه‌ای نیز دارد. در رویه‌های مختلف، قانون به عنوان مبنای حل اختلاف در نظر گرفته شده است. حتی اگر قانون هم در زمینه‌های مختلف خوب تعریف شده باشد، ولی برای اینکه قانون دارای روح باشد، نیاز به اخلاق دارد.

مقیمی با تاکید بر تفاوت قانون در دانشگاه‌ و دیگر سازمان‌ها، توضیح داد: قانون در دانشگاه متفاوت از سازمان‌های دیگر است. چرا که در دانشگاه‌ نمی‌توان جزییات را مشخص کرد، چون نیاز به روحیه نوآوری و ابتکار در دانشگاه داریم. اگر قانون جزئی باشد، دست افراد را می‌بندد. بنابراین در محیط‌های علمی و نهاد علم، قوانین کلی هستند.

وی خاطر نشان کرد: بنابراین ما باید این خلا قانونی را جبران کنیم. یکی از این زمینه‌ها مربوط به روابط استاد و دانشجو است.

رییس دانشگاه تهران در مورد تعریف اخلاق، گفت: اخلاق را می‌توانیم کدها یا استانداردها تعریف کنیم که اصول انطباق یافته با هر حرفه‌ای را شامل می‌شود و همه سازمان‌ها و نهادها ناچارند اصول اخلاقی را رعایت کنند. جوهره رفتار اخلاقی، رفتار عادلانه و منصفانه است.

وی در مورد تفاوت اخلاق تاکتیکی و اخلاق طبیعی یا اشراقی، توضیح داد: در اخلاق تاکتیکی، ما اخلاق را رعایت می‌کنیم که به منفعت شخصی برسیم، ولی در بحث اخلاق اشراقی، فرد و سازمان به خاطر این‌که به ارزش‌ها اعتقاد دارد، نه به خاطر ترس از قانون، اخلاق را رعایت می‌کند. برخی محققان معتقدند که اخلاق نقش چسب اجتماعی را دارد.

مقیمی با اشاره به چند نکته در اخلاق پژوهشگران، گفت: یکی از بخش‌های اخلاق، پژوهشگر و کارفرما است. نباید تصور شود که پژوهشگر خدمت گذار کارفرما است. برخی اوقات پژوهشگر هر آن چیزی که‌کارفرما انتظار دارد را به عنوان پشتوانه‌ای برای تصمیمات سیاستگذار فراهم می‌کند. این کار فرسنگ‌ها با اخلاق پژوهش فاصله دارد.

وی ادامه داد: موضوع دیگر، اخلاق پژوهشگر و موضوع تحقیق است. در انتخاب مسئله و همچنین گردآوری داده‌ها نیز باید به مسائل متعددی توجه داشت.

رییس دانشگاه تهران به صورت تفصیلی به رابطه استاد و پژوهشگر پرداخت و در این خصوص به کتاب «به سوی دانشگاه فضیلت‌مند» اشاره کرد و گفت: در این کتاب عنوان شده که ما در یک زمانه پر دردسر و جهان افسار گسیخته‌ایم و برای تعامل مؤثر با ذی نفعان باید فضایل چهارگانه را در نهاد دانشگاه تقویت کنیم. نقش دانشگاه رهبری جامعه مدنی است. امروز نباید دانشگاه‌ها را تنها با معیارهای کارآفرینی و اقتصادی سنجید. صداقت، اصالت، احترام و بزرگ‌منشی چهار عنصری هستند که باید در بخش‌های مختلف دانشگاه به آن توجه داشت؛ به خصوص‌در ارتباط استاد و دانشجو که ما نیاز به کارهای زیادی در این حوزه داریم.

وی ضمن اشاره تلویحی به موضوع خودکشی دانشجوی دکترای رشته برق این دانشگاه، گفت: رابطه استاد و دانشجو در چند موردی که اخیراً من شاهد بودم، مناسب نبوده است. برخی اساتید حس اختیارات گسترده و بدون محدودیت با دانشجو دارند و از آنجا که کدهای اخلاقی تعریف نشده، هر گروه و دانشکده‌ای بر اساس رسوم و سنت‌های خودشان رفتار می‌کنند. هر رشته‌ای حتما شرایط متفاوتی دارد؛ ولی نمی‌تواند چارچوب‌های اصلی را تحت‌الشعاع قرار دهد. ما شاهد هستیم هر استادی سنت دانشگاهی متفاوت دارد و باعث سردرگمی دانشجویان می‌شود.

مقیمی خاطر نشان کرد: ما شاهد این بودیم که به خاطر چنین موضوعاتی دانشجو حتی در مراحل پایانی انصراف می‌دهد و به نظر می‌رسد نه تنها در مباحث علمی بلکه در زندگی اجتماعی شده نیز دچار بن‌بست شده است.

رییس دانشگاه تهران با تاکید بر این‌که ما نیاز به بازتعریف مجدد این موضوعات داریم، ادامه داد: حتی اگر نیاز باشد از طریق اخلاق پژوهشی و با چماق قانونی این کار را انجام می‌دهیم. نیاز به این است که در روابط استاد و دانشجو اخلاق حاکم شود.

وی با اشاره به وجود کمیته‌های اخلاق در پژوهش دانشگاه، گفت: واقعیت این است که باید در مورد کدهای اخلاقی بیشتر کار شود و در قالب منشوری، تک تک این تعاملات، مد نظر قرار گیرد. ضروری است منشوری تدوین شود و کدهای رفتاری به روی کاغذ بیاید و تفاوت‌های رشته‌ها نیز مورد توجه قرار گیرد. ضروری است کمیته اخلاق در هر دانشکده‌ای شکل بگیرد و مشکلات پیش از رسیدن به بحران حل شوند.

وی خاطر نشان کرد: اغلب اساتید دانشگاه در مورد روابط بین استاد و دانشجو، روابط خوبی را تعریف کردند.

مقیمی با بیان این‌که استاد در روابط خودش با دانشجو در زمینه راهنمایی پایان‌نامه و رساله باید سه نقش اساسی را دنبال کند، تصریح کرد: یکی از این نقش‌ها، پشتیبانی فکری است. استاد حتماً باید کیفیت پایان‌نامه را کنترل کند و سخت‌گیری علمی باید در جای خودش باشد.

استاد باید از دانشجو پشتیبانی عاطفی کند

وی ادامه داد: مورد مهم دیگر پشتیبانی عاطفی است که اساتید اغلب فکر می‌کنند که جزو وظایف ذاتی آن‌ها نیست. برخی این نقش را ایفا می‌کنند و بخشی تصور می‌کنند نقشی ندارند. ما نباید دانشجو را به نا امیدی بکشانیم. این دوران پایان‌نامه و رساله، دوره پر فشاری است و شرایط اجتماعی نیز به آن اضافه شده. آن هم برای دانشجویی که مشخص نیست آینده کاری‌اش چه می‌شود. برخی سخت‌گیری‌ها هم ممکن است برای کیفیت علمی درست باشد، ولی باید تعادل را برقرار کنیم.

رییس دانشگاه تهران در خصوص نقش پشتیبانی ابزاری از دانشجو، گفت: استاد و دانشگاه وظیفه دارند، پشتیبانی ابزاری را از دانشجو انجام دهند. مصوبه‌ای که در هیئت‌رئیسه دانشگاه مصوب شد و حمایت از پایان‌نامه‌ها به 5 برابر افزایش پیدا کرد. حتماً باید کمک کنیم به دانشجویی که بضاعت چندانی ندارد، به خصوص در حوزه‌های آزمایشگاهی که پرهزینه است. 

نقش دانشجو نیز باید تعریف شود

وی به نقش دانشجو اشاره کرد و افزود: از طرف دیگر نقش دانشجو نیز باید تعریف شود. برخی دانشجویان تصور می‌کنند که برای هر موضوعی استاد راهنما باید حلال مشکل باشد. در صورتی که دانشجو وظیفه دارد پیشگام باشد و در مسائل استثنایی که حل مسئله نیاز به مداخله استاد دارد، از استاد راه‌حل بخواهد. دانشجو باید راه‌حل‌ها را پیشنهاد کند.

درک نکردن دانشجو ممکن است منجر به وضعیت بحرانی شود

مقیمی درباره اهمیت درک دانشجو، تاکید کرد: درک برای این‌که بتواند مشکلات روانی دانشجویان را کاهش دهد، موضوع مهمی است که باید به صورت ویژه به آن توجه کنیم. چرا که ممکن است منجر به وضعیت‌های بحرانی شود و من به ریز آن‌ها اشاره نمی‌کنم. مواردی که در یک ماه گذشته با آن مواجه بودیم، عمدتاً ناشی از این است که این نقش‌های متقابل به طور کامل تعریف شده نیست. یک سری قوانین کلی داریم برای پایان‌نامه، ولی در مورد این‌که این روابط چگونه تنظیم شود و شکل بگیرد، نیازمند تدوین یک منشور اخلاقی هستیم.

رییس دانشگاه تهران درباره انتقاداتی که در مورد مقاله‌نویسی مطرح می‌شود، گفت: در مورد مقاله و مقاله نوشتن بی انصافی‌هایی می‌شود. باید توجه داشت که مقاله ابزاری برای رسیدن به اهداف و ابزاری برای گفتگوی اندیشمندان است. ایده‌های علمی که مورد آزمایش قرار گرفته‌اند، از طریق نوشتن مقاله در معرض نقد و نظر عالمان قرار می‌گیرند تا به صورت ایده پخته شده، در خدمت توسعه پایدار باشند.

وی اظهار کرد: حوزه پژوهش یک حلقه متداخل است که مرز دانشگاه و برون دانشگاه را به یکدیگر متصل می‌کند و از طریق پژوهشگر است که پویایی نظام آموزش عالی تضمین می‌شود.

مقیمی در مورد اظهاراتی که در مورد فناوری می‌شود، توضیح داد: در نگاه اول به نظر می‌رسد فناوری ابزاری است که به صورت ملموس در دست قرار بگیرد، در حالی که فناوری در نگاه محققان جنبه‌های مختلفی دارد و یک بخش از آن ابزار است. مفهوم دیگر این است که دانش آن کاربردی است و بحث فناوری معطوف به جنبه‌های نرم و سخت است.