برآورد سازمان‌های اطلاعاتی اسرائیل از آینده جمهوری اسلامی چیست؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: المانتیور در یادداشت خود به تلاش و صرفع بودجه انرژی سازمان‌های اطلاعاتی اسرائیل در دو دهه گذشته برای رصد تحولات ایران اشاره کرده و گفته بیشترین تمرکز این سازمان‌ها بر برنامه‌های هسته‌ای ایران بوده اما بحث‌ها و ارزیابی‌های هفتگی درباره ثبات جمهوری اسلامی و چشم‌انداز بقای آن هم وجود داشته است. یکی از آخرین ارزیابی‌های خوش‌بینانه از دیدگاه اسرائیل در سال ۲۰۰۲ توسط افرایم هالیوی مدیر مستعفی موساد مطرح شد که مدعی شده جمهوری اسلامی ایران در آستانه فروپاشی است.

۲۰ سال از این پیش‌بینی گذشته و حداقل پنج مدیر موساد و پنج نخست وزیر در اسرائیل آمده و رفته‌اند، اما نظام جمهوری اسلامی ایران همچنان پابرجاست و بعد از گذشت این همه سال تازه برخی از کارشناسان اسرائیلی نسبت به تغییرات در تهران ابراز خوش‌بینی «صبورانه» کرده‌اند.

رهبران جامعه اطلاعاتی-امنیتی اسرائیل اکثراً در ارزیابی خود اجماع نظر دارند. آن‌ها معتقدند اعتراضات سراسری سه ماه گذشته برخلاف موج‌های قبلی اعتراضات ضد دولتی در جمهوری اسلامی در ۴۰ سال گذشته، پدیده‌ای زودگذر نیست.

یک منبع امنیتی ارشد اسرائیل که نخواسته نامش فاش شود به المانیتور گفته «ایران کنونی، ایران ۱۰ یا ۵ سال پیش یا حتی ایران یک سال یا حتی سه ماه گذشته نیست و آنچه اکنون در آنجا می‌گذرد عمیق تر، گسترده‌تر و غیرقابل برگشت است.»

افرایم سنه معاون سابق وزیر دفاع اسرائیل وضعیت ایران را «وخیم و مزمن» توصیف کرده است. او به المانیتور گفته «این دیگر یک یک بیماری گذرا نیست. آنچه می‌بینیم چهره ایران را تغییر می‌دهد و بازگشتی وجود نخواهد داشت.»

با این وجود، حتی خوش‌بین‌ترین منابع اسرائیلی هم حاضر نیستند روی تغییر رژیم در تهران شرط‌بندی کنند. یک منبع ارشد اطلاعاتی اسرائیل می‌گوید «تغییر عمیقی که ایران دستخوش آن می‌شود لزوماً منجر به انقلاب و تغییر رژیم نخواهد شد. در حال حاضر، ما شاهد وقوع این اتفاق قابل پیش‌بینی نیستیم.»

این منبع اطلاعاتی همچنین معتقد است «جمهوری اسلامی هنوز ابزار‌های زیادی برای دفاع از خود دارد و اکثر این ابزار‌ها را هنوز به کار نگرفته است. ما شاهد تغییرات احتمالی و امتیازاتی هستیم که رژیم باید بدهد. از یک‌سو برای ما سخت است که جایگزینی برای رژیم کنونی ببینیم، از سوی دیگر، آنچه بود دیگر نخواهد بود. تغییر در ایران واقعی است.»

منظره امتناع بازیکنان تیم ملی فوتبال ایران از خواندن سرود ملی در اولین بازی خود در جام جهانی قطر در ۲۱ نوامبر، تحلیلگران اسرائیلی را شگفت‌زده کرد. یک منبع آگاه اسرائیلی به المانیتور گفت: «این یک اقدام نمادین بود، اما با صدای بلند طنین‌انداز شد و به ما کمک کرد تا بفهمیم آنچه اکنون در ایران می‌گذرد، قبلاً اتفاق نیفتاده است.»

این منبع همچنین گفته حتی اگر جمهوری اسلامی حجاب اجباری را کنار بگذارد، همچنان اعتراضات ادامه خواهد داشت و ممکن است آرامشی وجود داشته باشد، اما مردم ایران از سد ترس عبور کرده‌اند و معترضان در مخالفت با حکومت اسلامی از حقوق و آزادی صحبت می‌کنند بنابراین معکوس شدن این روند مشکل و حتی غیرممکن خواهد بود.»

سه ضعف بزرگ اعتراضات ۱۴۰۱ 

کارشناسان اسرائیلی همزمان با رصد این مخالفت‌های عمومی، در تلاش هستند تا پاشنه آشیل جمهوری اسلامی را شناسایی کرده و چشم‌انداز میان‌مدت و بلندمدت آن را تخمین بزنند. آن‌ها به سه عنصر کلیدی اشاره می‌کنند که این اعتراضات فاقد آن هستند.

اولی «رهبری برجسته و کاریزماتیک» است که مقامات نمی‌توانند آن را ساکت کنند. چنین رهبری احتمالاً از اپوزیسیون تبعیدی ایران سرچشمه می‌گیرد. در حال حاضر، تظاهرات فاقد یک رهبر برجسته است و این یک نقطه ضعف مشخص است.

عنصر دیگری که در موج اعتراض گم شده است، «تأمین مالی سازمان یافته با منشأ روشن» است و عنصر سوم، «پشتوانه روحانیون مورد احترام» است. مردم ایران اسلام را رها نمی‌کنند. اکثر ایرانی‌ها مردمانی مذهبی هستند. یک مرجع دینی لازم است تا تظاهرات را به سطح قدرتمندتری برساند و توجیه دینی برای آن‌ها فراهم کند.

در حالی که اسرائیل چشم‌انداز تغییرات فوری را ناچیز می‌بیند، اما آن را در میان مدت و بلندمدت رد نمی‌کند. یک مقام ارشد سابق اسرائیلی به المانیتور گفته «تقریباً همه انقلاب‌ها در نهایت یک رویداد غافلگیرکننده هستند. یک روز از خواب بیدار می‌شوی و دیوار فرو ریخته است. در ایران هم این اتفاق خواهد افتاد. هیچ کس نمی‌داند چه زمانی. ممکن است چند ماه یا چند سال باشد. تنها سوال مرتبط این است که آیا این اتفاق قبل از تبدیل شدن ایران به یک کشور در آستانه هسته‌ای رخ خواهد داد یا پس از آن.»

در این راستا، مقامات اورشلیم چشم‌انداز بازگشت به مذاکرات هسته‌ای بین قدرت‌های جهانی و ایران را خیلی بالا ارزیابی نمی‌کنند. این منبع ارشد امنیتی اسرائیل گفته این توافق تقریباً چند ماه پیش امضا شده بود: «آنچه مانع از امضای این توافق شد، مستقیماً به موضوع هسته‌ای مربوط نبود، بلکه به مسائل دیگر مربوط بود. ارزیابی در اسرائیل این است که در حال حاضر با توجه به نقض آشکار حقوق بشر توسط مقامات ایران آمریکایی‌ها نمی‌توانند هیچ توافقی را با ایران امضا کنند.»

این گفته «شکل‌گیری یک محور نظامی بین ایران و روسیه هم مانع مهمی برای پیشرفت در توافق هسته‌ای است. اسرائیل معتقد است که همه این‌ها در کنار هم. با ادامه دخالت ایران در منطقه، مانع از ابتکارات جدید برای احیای مذاکرات هسته‌ای خواهد شد.»

در عین حال، ایران به غنی سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد ادامه می‌دهد. به گفته یک مقام ارشد سابق اطلاعاتی اسرائیل، ایران به طور مداوم در حال پیشرفت هسته‌ای است. بدون توافق، گذشتن از آستانه هسته‌ای فقط مسئله زمان است. اگر راه حلی برای این وضعیت وجود دارد، بهتر است همین الان ارائه شود.