وظایف کمیسیون‌های مجلس

رویداد۲۴ مریم آیتی: کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی، گروه‌هایی از نمایندگان هستند که با هدف بررسی تخصصی طرح‌ها و لوایح مطرح شده در مجلس ایران تشکیل می‌شوند. بر پایه اصل ۶۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تعداد کمیسیون‌ها و دوره تصدی نمایندگان در آن‌ها در آیین‌نامه داخلی مجلس مشخص خواهد شد.  

در اصل ۸۵ قانون اساسی آمده‌است: «مجلس نمی‌تواند اختیار قانونگذاری را به شخص یا هیاتی واگذار کند، ولی در موارد ضروری می‌تواند اختیار وضع بعضی از قوانین را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیون‌های داخلی خود تفویض کند، در این صورت، این قوانین در مدتی که مجلس تعیین می‌کند به صورت آزمایشی اجرا می‌شود و تصویب نهایی آن‌ها با مجلس خواهد بود. همچنین مجلس شورای اسلامی می‌تواند تصویب دایمی اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها، موسسات دولتی یا وابسته به دولت را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیون‌های ذیربط واگذار کند یا اجازه تصویب آن‌ها را به دولت بدهد»

به صورت معمول، طرح‌ها و لوایح مجلس ابتدا در کمیسیون‌های مربوط، مورد بررسی کارشناسی قرار می‌گیرد و در هنگام طرح در صحن علنی مجلس، نظر نهایی کمیسیون پرسیده و اعلام می‌شود.

به عبارت دیگر به منظور بررسی و اصلاح و تکمیل لوایح دولت و طرح‌های قانونی که نمایندگان و یا شورا‌های عالی استان‌ها بر طبق اصول ۲۴ و ۱۰۲ قانون اساسی به مجلس می‌دهند و به منظور تهیه و تمهید طرح‌های لازم و انجام وظایف دیگری که بر طبق قانون به عهده مجلس گذاشته شده است، کمیسیون‌هایی در مجلس تشکیل می‌شود. (ماده ۳۳ آیین نامه داخلی) و اعضای هر کمیسیون در مجلس اغلب از ۹ نفر تا پانزده نفر نماینده مجلس می‌باشند.

آشنایی با تعداد و انواع کمیسیون‌های مجلس

قوه مقننه، ۱۲ کمیسیون تخصصی دارد که خردادماه هرسال، هیئت رئیسه آن‌ها طی انتخاباتی تعیین می‌شود.

هر نماینده به جز رئیس مجلس، ملزم است عضویت یکى از کمیسیون‌هاى تخصصى را بپذیرد و در صورت تمایل مى‌تواند در کمیسیون‌هاى دیگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق راى شرکت کند.

بیشتر بخوانید: با سابقه ترین نمایندگان ادوار مجلس شورای اسلامی چه کسانی هستند؟

بر اساس ماده ۳۸ آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، کمیسیون‌های این نهاد به دو دسته کمیسیون‌های خاص و کمیسیون‌های تخصصی با حیطه وظایف مشخص تقسیم می‌شوند. تعداد اعضای کمیسیون‌های تخصصی حداقل نوزده و حداکثر بیست و سه نفر است و تعداد اعضای کمیسیون‌های خاص طبق مواد (۳۹) تا (۴۴) آیین‌نامه داخلی مجلس تعیین می‌شود.  

کمیسیون‌های خاص مجلس

کمیسون‌های خاص مجلس شورای اسلامی عبارتند از کمیسیون تحقیق، کمیسیون تدوین آئین‌نامه داخلی مجلس، کمیسیون اصل نودم قانون اساسی.

کمیسیون‌های تخصصی مجلس

مجلس شورای اسلامی دارای ۱۲ کمیسیون تخصصی است که هر یک در محدوده تخصصی خود به بررسی طرح‌ها و لوایح و سایر امور مرتبط با مجلس می‌پردازند.

۱۲ کمیسیون تخصصی مجلس عبارتند از: آموزش و تحقیقات، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، امنیت ملی و سیاست خارجی، انرژی، برنامه و بودجه و محاسبات، بهداشت و درمان، صنایع و معادن، عمران، قضایی و حقوقی، کشاورزی، آب و منابع طبیعی

وظایف کلی و اختیارات کمیسیون‌ها

بر اساس ماده ۴۵ آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، هر یک از کمیسیون‌های تخصصی که بر اساس این آیین‌نامه تشکیل می‌شوند، در حوزه تخصصی خود دارای وظایف و اختیارات زیر هستند:

۱. بررسی طرح‌ها و لوایح ارجاعی و گزارش آن به مجلس شورای اسلامی.
۲. بررسی و تصویب آزمایشی طرح‌ها و لوایح و همچنین تصویب دائمی اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها و موسسات دولتی یا وابسته به دولت طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی.
۳. رسیدگی به درخواست‌های تحقیق و تفحص.
۴. رسیدگی به سوال نمایندگان از رییس‌جمهور و وزیران.
۵. بررسی موارد ارجاعی از لوایح برنامه توسعه و بودجه سالانه و گزارش آن به کمیسیون تلفیق.
۶. کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارش‌های عملکردی و نظارتی از اجرای قوانین مربوط به دستگاه‌های ذی‌ربط.
۷. تهیه گزارش موردی و سالانه در خصوص امور اجرایی دستگاه‌ها و نحوه اجرای قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارایه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن و تقدیم گزارش به مجلس جهت قرائت.

وظایف هر کمیسیون به تفکیک

کمیسیون آموزش و تحقیقات

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومی، آموزش فنی و حرفه‌ای، آموزش عالی، تحقیقات و فناوری تشکیل می‌شود.

کمیسیون اجتماعی

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده امور اداری و استخدامی، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون تشکیل می‌شود.

کمیسیون اصل نودم قانون اساسی مجلس

این کمیسیون به منظور اجرای اصل نودم قانون اساسی تشکیل می‌شود تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه کند.

اصل نودم قانون اساسی به این شرح است: هر کسی شکایتی از طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضائیه داشته باشد، می‌تواند شکایت خود را کتباً به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مجلس موظف است به این شکایات رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوه مجریه و یا قوه قضائیه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی از آن‌ها بخواهد و در مدت متناسب نتیجه را اعلام کند و در موردی که مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند.

کمیسیون اقتصادی

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارایی، بازرگانی داخل و بازرگانی خارجی تشکیل می‌شود.

کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجی، سیاست داخلی، شوراها، شهرداری‌ها، اطلاعات و امنیت داخلی، دفاع و امنیت خارجی و ثبت احوال مطابق این آئین‌نامه تشکیل می‌شود.

کمیسیون انرژی

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده نفت، گاز، برق، سد‌ها و نیروگاه‌های آبی و برقی، انرژی اتمی و انرژی‌های نو مطابق ضوابط این آئین‌نامه تشکیل می‌شود.

کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و امور مالی مجلس و آمار و خدمات عمومی فنی و همچنین نظارت و مراقبت بر اجرای مقررات بودجه و امور مالی مجلس و نحوه هزینه کردن آن شکل می‌گیرد. همچنین این کمیسیون به منظور رسیدگی به عملکرد بودجه سالیانه مجلس و ارائه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریورماه سال بعد جهت چاپ و تفریغ بین نمایندگان و بازرسی و رسیدگی دقیق و نظارت در مورد کلیه اموال و اشیا منقول و غیرمنقول مجلس شورای اسلامی و ارائه گزارش سالیانه جهت چاپ و توزیع بین نمایندگان تشکیل می‌شود.

کمیسیون بهداشت و درمان

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت و درمان، امداد، بهزیستی، تامین اجتماعی و بیمه‌های اجتماعی و هلال احمر تشکیل می‌شود.

کمیسیون صنایع و معادن

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمی، صنایع هوافضا و ارتباطات تشکیل می‌شود.

کمیسیون عمران

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابرای، مسکن، عمران شهری و عمران روستایی تشکیل می‌شود.

کمیسیون فرهنگی

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صدا و سیما و ارتباطات جمعی، تربیت بدنی و جوانان و زنان و خانواده تشکیل می‌شود.

کمیسیون قضایی و حقوقی

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده قضایی و حقوقی تشکیل می‌شود.

کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده کشاورزی، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست و هواشناسی تشکیل می‌شود.

کمیسیون تحقیق

به گزارش رویداد۲۴ کمیسیونی است که به منظور بررسی اعتبارنامه‌هایی که توسط شعب مورد تایید قرار نگرفته است یا از سوی نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است تشکیل می‌شود. این کمیسیون دارای ۱۵ عضو اصلی و ۱۵ عضو علی‌البدل می‌باشد. اعضای اصلی و علی‌البدل این کمیسیون توسط شعب تعیین می‌گردند، بدین صورت که هر یک از شعبه‌های مجلس پس از تعیین هیات رئیس خود دو نفر از اعضای خود را که آگاهی بیشتری به مسایل حقوقی داشته و از صلاحیت لازم برخوردار باشند را به عنوان اعضای اصلی و علی‌البدل کمیسیون تحقیق انتخاب می‌نمایند.

کمیسیون تدوین آئین‌نامه داخلی مجلس

این کمیسیون به منظور بررسی طرح‌های مربوط به مواد آئین‌نامه داخلی مجلس و اعلام نظر درباره آن‌ها تشکیل می‌شود. اعضای این کمیسیون ۱۵ نفر می‌باشند که با معرفی یک نفر از هر شعبه تعیین می‌شوند.

کمیسیون فرعی

گاهی کار یک کمیسیون جنبه‌های مختلفی پیدا می‌کند که هرچند محتاج بررسی جداگانه و تخصصی است که در این صورت گروهی از اعضای کمیسیون اصلی که مامور بررسی جنبه‌های خاص می‌شوند در قالب کمیسیون‌های فرعی قرار می‌گیرند.

کمیسیون مشترک

در مواردی که طرح یا لایحه‌ای در مجلس مطرح می‌شود و به تشخیص هیات رئیسه بررسی آن در حیطه کار چند کمیسیون باشد، کمیسیونی مشترک از اعضای کمیسیون‌های مرتبط برای بررسی طرح یا لایحه مذکور تشکیل می‌شود. تعداد اعضای کمیسیون مشترک ۲۳ نفر می‌باشد که سهم هر یک از کمیسیون‌های مرتبط به وسیله هیات رئیسه مجلس مشخص می‌شود. در کمیسیون مشترک یک نفر به عنوان رئیس و دو نفر به عنوان نایبان رئیس و یک نفر به عنوان مخبر و دو نفر به عنوان منشی مجموعا به عنوان هیات رئیسه کمیسیون با رای مخفی با ورقه و با اکثریت نسبی آرای اعضای کمیسیون انتخاب می‌شوند.

کمیسیون ویژه

در مواردی که مسایل مهم و استثنایی در کشور رخ می‌دهد مجلس به پیشنهاد حداقل ۱۵ نفر و با تصویب در جلسه علنی کمیسیون ویژه‌ای برای رسیدگی و تهیه گزارشی در این ارتباط تشکیل می‌دهد. اعضای این کمیسیون بنابه نظر پیشنهاد دهندگان هفت تا ۱۵ نفر خواهند بود که در جلسه علنی مجلس و با رای مخفی با ورقه و براساس اکثریت نسبی آرای نمایندگان حاضر انتخاب می‌شوند. هیات رئیسه این کمیسیون با انتخاب یک نفر به عنوان رئیس و دو نفر به عنوان نایبان رئیس و یک نفر به عنوان مخبر و دو نفر به عنوان منشی شکل خواهد گرفت.