صنعت لوازم خانگی در هزارتوی مجوزهای گوناگون
رویداد۲۴ سال‌های متمادی است که دولتمردان بر گذر از اقتصاد نفتی تاکید می‌ورزند و به نظر می‌رسد با توجه به قدمت، ظرفیت بالقوه فراوان و البته سهم قابل توجهی که صنعت لوازم خانگی ایران در اشتغال‌زایی کشور دارد، این صنعت می‌توانست نقش به سزایی را در این مسیر ایفا کند. اما عوامل مختلف مانند صدور مجوزهای متعدد، نبود بستر لازم برای تحقیق و توسعه، دخالت‌های بی‌حدوحصر دولتی و سوءمدیریت اقتصادی، تحریم و نبود دانش فنی سد راه توسعه صنعت لوازم خانگی شدند و آن را در مسیر فعلی قرار دادند. نظر محمدحسین برخوردار، کارشناس مسائل اقتصادی را درباره پارامترهای تاثیرگذار بر صنعت لوازم خانگی و چگونگی تغییر مسیر آن، جویا شدیم که در ادامه می‌خوانید.
چه شد که صنعت لوازم خانگی ایران در مسیر کنونی قرار گرفت؟
وقتی مجوزهای متعددی صادر می‌شود، ابعاد تولید کوچکتر و تعداد آن کمتر خواهد شد. این موضوع همچنین سبب می‌شود تا تحقیق و توسعه به شکل واقعی دنبال نشود. اینها پارامترهای مهمی هستند که باعث شدند صنعت لوازم خانگی ایران مسیری متفاوت از دیگر کشورها در پیش بگیرد. برخی برندهای لوازم خانگی ایرانی مثل لوازم خانگی پارس بیش از نیم قرن سابقه فعالیت دارند، اما صدور مجوزهای متعدد این شرکت را هم با موانع بی‌شماری مواجه ساخت. این موضوعات در کنار نبود حمایت مالیاتی دولت از کارخانجات داخلی، موجب شده تا قوانین فقط روی کاغذ باقی بمانند و آقایان دست اندرکار هم آنها را پشت گوش بیاندازند. به نظر می‌رسد اگر دو موضوع مهم یعنی قدرت خرید مردم و میزان صادرات افزایش پیدا کنند، حال و روز صنعت هم به مانند گذشته دور خوب می‌شود.
فکر می‌کنید صنعت لوازم خانگی ایران در چه بازه زمانی موفق‌تر عمل کرده است؟
به نظر من، هر کدام از تولیدات صنعت لوازم خانگی از یخچال گرفته تا تلویزیون و ماشین لباسشویی، حرفی برای گفتن دارند. اما آنچه مهم است این است که اگر قرار است ساخت داخل رشد و توسعه یابد، مسئولان صرفا روی قطعات پلاستیکی و فلزی تمرکز نکنند. باید ببینند ساخت کدام قطعه در داخل دارای صرفه اقتصادی است؛ برای مثال دولت باید حمایت‌های لازم را انجام دهد تا کارخانجات بتوانند پنل تلویزیون تولید کنند و سرمایه‌گذاری در این بخش انجام شود. واحدهای تولیدی ما به‌تنهایی نمی‌توانند در مسیر پیشرفت قدم بگذارند، نیاز به حمایت دارند. یا برای مثال تولیدکنندگان لوازم خانگی برای ساخت کمپرسور یا قالب بدنه یخچال و همچنین قطعات الکترونیک نیاز به حمایت‌های فنی گسترده دارند که باید از سوی دولت اتفاق بیفتد.
به اعتقاد شما، حال و روز صنعت لوازم خانگی بیشتر متاثر از سوءمدیریت داخلی است یا تحریم‌ها؟
قطعا تحریم بر صنعت به‌ویژه حوزه صادرات اثرگذار است. تجارت جاده‌ای دوطرفه است؛ یعنی هم باید صادرات داشته باشیم هم واردات. دلیلی وجود ندارد که تمام قطعات مورد نیاز برای ساخت یک محصول در داخل کشور ساخته شوند. الان در تمام دنیا بخشی از قطعات برای ساخت محصولات را وارد و بخش دیگر را تولید می‌کنند. در واقع کشورها بررسی می‌کنند که ساخت چه قطعه‌ای برای آنها توجیه اقتصادی داشته و هزینه‌ای در برندارد یا اینکه می‌توانند چه قطعه‌ای را در انواع و اقسام مدرن‌تر و با صرف انرژی کمتر تولید کنند و خدمات پس از فروش بهتری را ارائه کنند تا با استقبال بیشتری هم مواجه شوند. باید بر این نکته تاکید کنم که در صورت وجود دانش فنی باید دست به تولید زد و تولید در داخل هم به این معنا نیست که 100درصد آن محصول در داخل ساخته شود. درباره سوءمدیریت هم باید به این نکته اشاره داشته باشم که وقتی امور صنعت به دست کسانی بیفتد که هیچ سررشته‌ای از حوزه مربوطه ندارند، حال و روز صنعت رو به وخامت می‌گذارد.
با فرض تداوم تحریم‌ها، صنعت لوازم خانگی در چه مسیری قرار می‌گیرد؟
به نظر می‌رسد اگر مسیر تجارت دوطرفه باشد، نواقص با سرعت بیشتری حل و فصل خواهد شد. باید به سمت صادرات‌محور بودن محصولات حرکت کنیم، فقط ساخت داخل مطرح نیست. وقتی کارخانجات برای خودشان نیاز صادراتی تعریف می‌کنند، در نتیجه برای ارتقای کیفیت و کاهش هزینه اقدام می‌کنند.
لازمه انجام این امر، کاهش دخالت بی حد و حصر دولت است. این نهاد نباید در بحث قیمت‌گذاری دخالت داشته باشد، هرچند درست است که دولت گرفتاری‌های اقتصادی زیادی دارد اما افزایش بی‌محابای قیمت‌ها به ضرر کل صنعت است. در عین حال، نباید از این موضوع غافل ماند که قدرت خرید مردم به شدت کاهش یافته است.
دولتمردان در اظهارات مختلف خود بر گذر از اقتصاد نفتی تاکید می‌ورزند. صنعت لوازم خانگی چطور می‌تواند به این روند کمک کند؟
فقط با تحقیق و توسعه عملیاتی می‌شود. سال‌های متمادی است که چنین شعارهایی به گوش می‌رسد، اما لازمه انجام کار و توسعه و پیشرفت این است که تحقیق و توسعه انجام شود. در تعداد زیادی از کشورها سهمی از تولید ناخالص داخلی برای این موضوع اختصاص می‌یابد که اهمیت فراوانی دارد و نتیجه آن را هم در تصاحب بازارهای جهانی از سوی برندهای مختلف خارجی شاهد هستیم.
گروهی از گسترش قاچاق به‌عنوان یکی از معضلات اصلی صنعت لوازم خانگی نام می‌برند. این پدیده چه نتایج سوئی به دنبال داشته است؟
قاچاق یکی از معضلاتی است که از دیرباز وجود داشته و امروز شکل و شمایل جدیدی به خود گرفته است. می‌توان گفت این پدیده به کابوس فعالان صنعت لوازم خانگی بدل شده و توان رقابت را از تولیدکنندگان سلب کرده است.
می‌توان گفت نوسانات ارزی بلای جان صنعت لوازم خانگی است؟
وقتی نرخ ارز نیمایی به طور مداوم تغییر می‌کند، روی بخش تولید و به‌ویژه بخش سرمایه در گردش اثرات نامطلوبی باقی می‌گذارد. یکی از آثار منفی این موضوع، پیش‌بینی ناپذیر بودن تحولات اقتصادی است که در نهایت منجر به فرار سرمایه می‌شود.
شما اراده موثری برای رفع مشکلات در این صنعت می‌بینید؟
خیر؛ دولت به حدی بزرگ است که تمام هم و غم‌اش این است که چگونه حقوق و مزایا بدهد یا چطور کسری بودجه را جبران کند. آیا تاکنون سهمی از تولید ناخالص داخلی جهت انجام تحقیق و توسعه اختصاص داده شده است؟ دولت باید با مشارکت انجمن‌های تخصصی در این مسیر گام به گام جلو برود. البته، گاه حمایت‌های دولت به حدی افزایش پیدا می‌کند که نتیجه مطلوبی به همراه نداشته است. دولت باید با تشکل‌های مختلف همفکری کند و انتقادات و پیشنهادات را با برگزاری جلسات موثر و مفید بشنود تا اصلاحات تدریجی اتفاق بیفتد.
خواسته شما از دولت برای رفع مشکلات صنعت لوازم خانگی چیست؟
دولت باید به تولیدکنندگان لوازم خانگی تنفس مالیاتی بدهد. چند سالی می‌شود که سایه تحریم‌ها بر صنعت سنگینی می‌کند، بنابراین دولت باید اجازه بدهد تا مالیات به تعویق بیفتد و فعلا گرفته نشود تا واحدهای تولیدی جان تازه‌ای بگیرند. از طرف دیگر، قوانین تامین اجتماعی به شدت مشکل‌زاست. بعضی از قوانین فشل است و تولیدکنندگان باید کفش آهنین به پا کنند. هر قانون جدیدی که وضع می‌شود، باید فرصتی داده شود و اطلاع‌رسانی لازم صورت بگیرد تا فشار مضاعف به تولیدکنندگان تحمیل نشود.
