ماهی گیری در آب گل‌آلود بیروت | آیا قرار است بن بست ریاست جمهوری لبنان در بلبشوی ترور مقامات حزب الله باز شود؟
رویداد ۲۴ | لیلا فرهادی: بعد از حادثه حمله وسیع اسرائیل به بیروت و ترور سید حسن نصرالله، مقامات لبنانی بار دیگر مساله خلا ریاست جمهوری در این کشور را مطرح کرده‌اند. روز پنجشنبه، نجیب میقاتی نخست‌وزیر موقت لبنان خواستار انتخاب هر‌چه سریعتر رئیسجمهور جدیدی شد که نماینده اکثریت لبنانی‌ها باشد.
رسانه‌های آمریکایی گزارش‌هایی درباره تمایل آمریکا برای استفاده از خلا به وجود آمده در لبنان بعد از حمله اسرائیل برای انتخاب رئیس جمهور جدید لبنان منتشر کرده‌اند. باراک راوید خبرنگار اسرائیلی رسانه اکسیوس آمریکا در گزارشی به نقل از مقامات آمریکایی گفته کاخ سفید می‌خواهد از ضربه بزرگ اسرائیل به رهبری و زیرساخت‌های حزب الله برای انتخاب رئیسجمهور جدید لبنان در روز‌های آینده استفاده کند.
دو مقام آمریکایی به این رسانه گفته‌اند که با از بین رفتن نصرالله و ضعیف‌شدن حزب‌الله، دولت بایدن فکر می‌کند فرصتی برای جبران کاهش چشمگیر نفوذ آن‌ها بر نظام سیاسی لبنان به وجود آمده و آمریکایی‌ها می‌توانند برای انتخاب رئیس‌جمهوری جدید که متحد حزب الله نباشد تلاش کنند.
متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز پنجشنبه به رسانه‌ها گفته ما مدت‌هاست می‌گوییم دولت لبنان باید بر ناکارآمدیش غلبه کند. یکی از محرک‌های اصلی این ناکارآمدی وتوی حزب‌الله در مورد انتخاب رئیسجمهور بعدی است.
لبنان تقریباً دو سال است که رئیسجمهور ندارد. غربی‌ها می‌گویند علت این تاخیر دو ساله، کارشکنی‌های ایران و حزب‌الله برای انتخاب رئیسجمهور بوده است. به گفته آن‌ها حزب‌الله انتخاب هر کسی به جز سلیمان فرنجیه را قبول نمی‌کند. در عین حال آمریکا و فرانسه از جوزف عون فرمانده نیرو‌های مسلح لبنان حمایت می‌کنند.
سیستم سیاسی لبنان بر اساس تقسیم قدرت بین فرقه‌های مختلف مذهبی است. پست رئیس جمهور برای مسیحیان است.
در پایان اکتبر ۲۰۲۲، میشل عون، رئیسجمهور سابق، که روابط نزدیکی با حزب‌الله داشت، به دوره ریاست جمهوری خود پایان داد. از آن زمان تاکنون پارلمان لبنان بر سر انتخاب رئیس جمهور جدید به اجماع نرسیده است.
ایالات متحده، فرانسه و چندین کشور عربی از جمله عربستان سعودی و قطر دو سال است که در تلاش برای میانجیگری میان احزاب مختلف سیاسی در این کشورند، اما غربی‌ها می‌گویند تقریباً هر ابتکار عملی توسط حزب‌الله بی‌اثر شده است.
لبنان چندین بار در تاریخ خود با بن‌بست‌های سیاسی به ویژه در انتخاب رئیسجمهور مواجه شده است. این وضعیت به دلیل سیستم سیاسی منحصر به فرد مبتنی بر تقسیمات مذهبی (کنفسیونی) است که قدرت را میان جوامع مذهبی مختلف کشور تقسیم می‌کند. ریاست جمهوری که به مسیحیان مارونی اختصاص داده شده، اغلب به موضوعی بحث‌برانگیز تبدیل شده و منجر به دوره‌های طولانی بدون رئیسجمهور شده است.
۱. دوره ۱۹۷۶-۱۹۸۲ (دوران جنگ داخلی لبنان)
پس از ترور بشیر جُمَیل، رئیسجمهور منتخب در سال ۱۹۸۲، لبنان با بحران بزرگی مواجه شد. ماه‌ها طول کشید تا رئیسجمهور جدیدی در میانه جنگ داخلی انتخاب شود.
انتخاب نهایی امین جُمَیل تحت فشار‌های شدید داخلی و خارجی انجام شد، اما درگیری‌های گسترده جنگ داخلی ریاست‌جمهوری را تضعیف کرد.
۲. دوره ۱۹۸۸-۱۹۸۹ (پایان جنگ داخلی لبنان)
در سال ۱۹۸۸، پس از پایان دوره ریاست‌جمهوری امین جُمَیل، لبنان به دلیل اختلافات سیاسی عمیق و جنگ داخلی نتوانست بر سر جانشینی رئیسجمهور به توافق برسد.
جُمَیل ژنرال میشل عون را به عنوان رئیس دولت موقت نظامی منصوب کرد که این اقدام به ایجاد خلأ قدرت و تشدید درگیری‌های داخلی انجامید. این خلأ قدرت تا امضای توافق‌نامه طائف در سال ۱۹۸۹ ادامه یافت که به پایان جنگ منجر شد و زمینه را برای انتخاب الیاس هراوی به عنوان رئیسجمهور فراهم کرد.
بیشتر بخوانید:
اعلام جنگ تازه عربستان به ایران این بار در زمین لبنان
«کلن یعنی کلن»هایی که در خاورمیانه شکست می‌خورند/ چرا لبنانی‌ها هنگام تظاهرات خوشگذرانی می‌کنند؟
بخت تیره عروس خاورمیانه/ اعتراضات مردم لبنان به انقلاب می‌انجامد؟
۳. دوره ۲۰۰۷-۲۰۰۸ (پایان دوره امیل لحود)
پس از پایان دوره امیل لحود در سال ۲۰۰۷، لبنان به مدت ۱۸ ماه با خلأ ریاست‌جمهوری مواجه شد. چشم‌انداز سیاسی به شدت میان ائتلاف ۸ مارس (حامیان سوریه) و ائتلاف ۱۴ مارس (مخالفان سوریه) تقسیم شده بود.
این بن‌بست با توافق دوحه و حمایت کشور‌های غربی در ماه مه ۲۰۰۸ حل شد که منجر به انتخاب ژنرال میشل سلیمان به عنوان رئیسجمهور شد.
۴. دوره ۲۰۱۴-۲۰۱۶ (پایان دوره میشل سلیمان)
پس از پایان دوره میشل سلیمان در سال ۲۰۱۴، پارلمان لبنان بیش از دو سال نتوانست رئیسجمهور جدیدی انتخاب کند.
این بن‌بست عمدتاً به دلیل اختلافات میان دو جناح سیاسی اصلی، ائتلاف ۸ مارس (حامیان حزب‌الله) و ائتلاف ۱۴ مارس (مخالفان حزب‌الله) بود. در این مدت، دولت با قدرت محدود فعالیت می‌کرد، زیرا تصمیمات اجرایی نیازمند موافقت تمامی اعضای کابینه بود.
این بن‌بست نهایتاً در اکتبر ۲۰۱۶ با انتخاب میشل عون به عنوان رئیسجمهور، به عنوان بخشی از توافق سیاسی که شامل بازگشت سعد حریری به سمت نخست‌وزیری بود، پایان یافت.
اما این وضعیت هم طولی نکشید. سعد حریری در ۴ نوامبر ۲۰۱۷، طی یک سفر به عربستان سعودی، به طور ناگهانی و از طریق یک سخنرانی تلویزیونی از ریاض، استعفای خود را اعلام کرد.
استعفای حریری در زمانی اتفاق افتاد که لبنان هنوز از بحران سیاسی ناشی از بن‌بست انتخاب رئیسجمهور پس از پایان دوره میشل سلیمان در سال ۲۰۱۴ رنج می‌برد. بحرانی که تا اکتبر ۲۰۱۶ و انتخاب میشل عون با حمایت حزب الله به عنوان رئیسجمهور ادامه یافت. بنابراین، دولت حریری به نوعی نتیجه یک توافق شکننده میان جناح‌های رقیب بود.
حزب الله نقش مهمی در انتخاب میشل عون داشت این در حالی است که سعد حریری و ائتلاف ۱۴ مارس از نفوذ حزب‌الله در سیاست لبنان و دخالت در جنگ سوریه به شدت انتقاد می‌کرد. در نتیجه، استعفای او واکنشی به نفوذ حزب الله تلقی می‌شد.
۵. دوره ۲۰۲۲-تا کنون (پایان دوره میشل عون)
دوره شش ساله ریاست‌جمهوری میشل عون در اکتبر ۲۰۲۲ به پایان رسید و لبنان از آن زمان تاکنون نتوانسته است جانشین او را انتخاب کند. پارلمان چندین بار برای انتخاب جانشین میشل عون تشکیل جلسه داده، اما هر بار شکست خورده است. ده‌ها جلسه پارلمان با رای سفید نمایندگان به پایان رسیده و جناح‌های سیاسی تاکنون نتوانسته‌اند بر سر یک نامزد به توافق برسند و پارلمان به طور مکرر نتوانسته به حد نصاب لازم برای برگزاری یک انتخابات داخلی دست یابد.
برای انتخاب رئیس جمهور در لبنان، باید چهره‌ای را پیدا کرد که همه بازیگران داخلی موثر در لبنان درباره آن به توافق برسند و بازیگران خارجی و منطقه‌ای هم او را تایید کنند. در مورد اخیر، درگیری بین عربستان و ایران بر سر انتخاب رئیس جمهور جدید به عنوان دو نیروی موثر در لبنان مشهود است.
یک کارشناس منطقه سال ۲۰۲۲ در گفتگو با اسوشیتدپرس وضعیت کنونی لبنان را به «بازی پوکر» تشبیه کرده بود. او گفته بود «شما کارت‌هایتان را مخفی نگه می‌دارید، پلک نمی‌زنید، تکان نمی‌خورید، و منتظر می‌مانید تا طرف مقابل خراب کند.»
این اتفاق ظاهرا در حال حاضر در لبنان رخ داده است. ترور رهبر حزب الله، این گروه شیعه را به شدت تضعیف کرده و زمان برای بازی رقیب فراهم شده است.
دلایل بن‌بست‌های سیاسی لبنان چیست؟
سیاست توافقات مذهبی: سیستم سیاسی لبنان بر اساس مدلی از تقسیم قدرت است که نمایندگی جوامع مذهبی مختلف را تضمین می‌کند (رئیسجمهور مسیحی مارونی، نخست‌وزیر مسلمان سنی، رئیس مجلس مسلمان شیعه). این سیستم که به منظور حفظ تعادل طراحی شده، اغلب منجر به فلج سیاسی می‌شود زمانی که جوامع نتوانند بر سر نامزد‌ها به توافق برسند.
بازیگران خارجی: داینامیک سیاسی لبنان به شدت تحت تأثیر قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله ایران، عربستان سعودی، سوریه و کشور‌های غربی است. منافع متعارض آن‌ها می‌تواند اختلافات داخلی را تشدید کند.
اختلافات داخلی: جناح‌های سیاسی درون لبنان مانند ائتلاف ۸ مارس (به رهبری حزب‌الله) و ائتلاف ۱۴ مارس (به رهبری جریان المستقبل) دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به آینده کشور دارند که این امر سازش و توافق را دشوار می‌کند.
تأثیر خلأ‌های ریاست‌جمهوری بر لبنان چه بوده است؟
بن‌بست‌های ریاست‌جمهوری در لبنان اغلب منجر به فلج نهادی، ضعف حکومت و تأخیر در اصلاحات می‌شوند. نبود رئیسجمهور عملکرد دولت را پیچیده می‌کند، ظرفیت آن را برای تصمیم‌گیری محدود می‌سازد و می‌تواند مسائل اقتصادی و اجتماعی موجود را تشدید کند.
بن بست لبنان فراتر از اختلافات دیرینه فرقه‌ای و سوء مدیریت است. هسته اصلی این موضوع آینده نهادی کشور است.
گزینه‌های ریاست جمهوری چه کسانی هستند؟
سلیمان فرنجیه وزیر سابق و رئیس حزب ماراده، گزینه مورد قبول حزب الله لبنان و حزب شیعه امل است. مخالفان حزب‌الله برای اولین بار در مورد یک نامزد واحد به توافق رسیده اند و آن وزیر دارایی سابق لبنان یعنی جهاد آزور است.
از نظر حزب‌الله، آزور یک نامزد «رقیب» و «مخالف» است که برای «مسدود کردن راه» نامزد مورد نظر آن‌ها انتخاب شده است. حزب الله متهم به ارعاب و تهدید این اقتصاددان لبنانی شده است.
رسانه‌های اسرائیلی مدعی‌اند که سلیمان فرنجیه به بشار اسد رئیس جمهور سوریه بسیار نزدیک است. بعد از توافق ایران و عربستان در اسفند ۱۴۰۱، حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران سفری به لبنان داشت. تحلیل‌گران اسرائیلی و سعودی مدعی بودند که این سفر یک پیام روشن داشت و آن اینکه ایران می‌خواست به حزب الله اطمینان بدهد که قرار نیست بر سر نفوذ خود در لبنان با کسی به توافق برسید یا تسلیم شود.
سفر پرمخاطره روز جمعه عباس عراقچی وزیر خارجه ایران به بیروت را هم باید در همین چارچوب تحلیل کرد. در حالی که بیروت زیر آتش اسرائیل است، وزیر خارجه ایران به لبنان رفته تا یک پیام مهم را مخابره کند؛ ایران قرار نیست در شرایط ضعف حزب‌الله در اثر ترور‌های اخیر، زیربار تلاش‌های آمریکایی‌ها برای انتخاب عجله‌ای رئیس جمهور در این کشور برود و بن‌بست ریاست جمهوری در لبنان قرار نیست بدون نظر همه بازیگران موثر از جمله حزب الله و ایران باز شود.
شرح عکس: سلیمان فرنجیه (سمت راست) و جوزف عون (سمت چپ)
