مردم در مقابل واژه‌های فرهنگستان مقاومت می‌کنند

رویداد ۲۴| معمولا پدیده‌های جدید در کشورمان تا زمانی که مردم آن را بپذیرند، با طنز و شوخی و استهزاء همراه می‌شوند.

واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم هیچگاه از این نگاه و رویکرد جامعه مستثنی نبوده است. هر واژه جدید موجی از طنز را با خود به همراه دارد، حتی سعی می‌شود با همان کلمه جمله طنزآمیزی بنویسند تا ناکارآمدی، بیگانگی و دور بودن واژه از متن جامعه را به رخ بکشند و گاه با حساب سرانگشتی درباره میزان بودجه، این فعالیت فرهنگستان را زیرسؤال ببرند. البته شوخی با مصوبات فرهنگستان، ماجرای امروز و دیروز نیست و قدمتی به درازای ایجاد فرهنگستان در ایران دارد؛ از زمانی که قرار شد به‌جای «یونیورسیته» و «بَلَدیه» بگویند «دانشگاه» و «شهرداری». واژه‌هایی که گاه از دید نویسنده‌ها و روشن‌فکرانی، چون صادق هدایت ناکارآمد و خنده‌آور بودند، اما اکنون رایج و آشنا هستند و چیزی غیر از آن نمی‌تواند برای خطاب کردن در ذهن داشت.

 این روز‌ها واژه «گرایه» جایگزین واژه «ترند» شده است و در توضیح این انتخاب عنوان شده است: «ترند شدن یعنی موضوعی در کوتاه مدت مورد علاقه مردم قرار بگیرد؛ بنابراین گروه واژه‌گزینی با این نگاه که بحث علاقه و گرایش در میان است، به این فکر کرده که می‌شود از ستاگ حال گرایش استفاده کند. پس واژه «گرایه» را ساخته‌اند. «ترند» از واژه‌هایی است که در سال‌های اخیر به دلیل گستردگی استفاده از فضای مجازی حتی در میان مردم کوچه و بازار هم راه یافته و واژه رایجی شده است. در واقع گروه واژه‌گزینی با تأخیر برای واژه‌ای که در میان مردم جا افتاده است، واژه‌ای را پیشنهاد کرده است.

برخی  معتقدند مردم در مقابل واژه‌های فرهنگستان مقاومت می‌کنند، چون میان نهاد‌های دیگر با فرهنگستان هماهنگی وجود ندارد و تلاشی برای فرهنگ‌سازی این واژه‌ها انجام نشده است. برخی هم بر کمک رسانه‌ها و مطبوعات تأکید دارند و معتقدند باید این واژه‌ها علاوه بر رسانه در کتاب‌های درسی استفاده شود و یا مسئولان در گفتار‌های خودشان این واژه‌ها را به کار ببرند.

باید این را در نظر گرفت شرایط کنونی ایران و جامعه جهانی نسبت به چند دهه گذشته تغییرات بسیاری داشته است. ما در عصر جهانی شدن و دنیای بدون مرز و گاه بدون کنترل فضای مجازی زندگی می‌کنیم و نگاه‌مان باید فرهنگ‌سازی و جا انداختن مسائل در جامعه با توجه به استفاده روز افزون مخاطبان از فضای مجازی و سکو‌های مختلف محتوا باشد؛ که گاه جایگاه مهم‌تری از رسانه‌های رسمی در میان مردم دارند. حال مسئله این است که واژه‌های تازه مصوب چگونه به میان مردم برود و در زبان روزمره مردم جاری شود؟ هرچند زمان لازم است تا واژه‌های جدید در جامعه ته‌نشین شده و آن را بپذیرند و اینگونه نیست که بلافاصله بعد از تایید نهایی واژه از سوی فرهنگستان، مردم آن را استفاده کنند.

در عین حال، حتی در فرایند فعلی و بدون در نظر گرفتن مسائلی مانند استفاده از فضای مجازی نیز، اما و اگر‌ها بسیاری وجود دارد.  در ماه‌های اخیر گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای اعلام واژه‌های جایگزین و مصوب صرفا از بستر صدا و سیما استفاده می‌کند و رسانه‌های مکتوب و سراسری چندان مورد توجه فرهنگستان نیستند؛ فضای مجازی و سکو‌ها که دیگر جای خود دارد! تاکید زیاد فرهنگستان بر این‌که واسطه ارتباطش با مردم بیشتر صدا و سیما باشد، شاید چندان کارآمد نباشد؛ مخصوصا در شکل فعلی که توضیح کمتر از یک دقیقه درباره یک واژه جدید نه تنها چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد بلکه در بسیاری از مواقع، حواشی زیادی را هم می‌سازد.

خلأ پیوست رسانه‌ای؛ مشکل امروز فرهنگستان زبان فارسی

شاید فرهنگستان اگر از راه‌های دیگری از جمله خبرگزاری‌ها، فضای مجازی و سکو‌ها یا روزنامه‌های کثیرالانتشار و... نیز در کنار صدا و سیما استفاده کند، مفیدتر باشد. در واقع ما با یک خلأ پیوست رسانه‌ای درباره فعالیت‌ها فرهنگستان مواجه‌ایم. گویا فرهنگستان بر ضرورت وجود چنین پیوستی برای اقناع افکار عمومی به ویژه نسل جوان بر اهمیت جایگاه زبان فارسی، توجه چندانی ندارد و صرفا بر صدا و سیما تأکید می‌کند. البته موضوع درباره چند واژه اخیر کمی پیچیده‌تر است؛ چرا که حتی شبکه‌های اطلاع‌رسانی فرهنگستان و وب‌سایت رسمی آن نیز ترجیح داده درباره واژه‌های معادل سکوت کند.

در کنار این بحث باید در نظر داشت، این ابهام همچنان در میان مردم وجود دارد که واژه‌های پیشنهادی فرهنگستان چگونه و توسط چه اشخاصی ساخته می‌شود و هنوز از فرآیند ایجاد و ریشه این واژه اطلاعات درست و دقیقی در دسترس نیست، حتی با وجود اینکه غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در یک برنامه سرگرمی (خندوانه) درباره فرایند واژه‌سازی و گروه‌های علمی این واژه‌ها توضیح داده بود؛ اما مردم همچنان با دیده تردید و طنز با آن برخورد می‌کنند که شاید این مسأله، تاکید بر ایجاد بستر رسانه‌ای و استفاده درست از ابزار‌های مختلف و جدید رسانه‌ای و سکو‌های تولید محتوا را پیرامون واژه‌های جایگزین بیشتر کند.