سایه سنگین توهم قدرت بر سیاست‌های اردوغان در سوریه
رویداد۲۴|سایه سنگین توهم قدرت بر سیاست‌های اردوغان در سوریه// جاه‌طلبی‌های اردوغان در سایه تحولات جدید سوریهفرارو– «سیمون والدمن»، استاد دانشگاه و تحلیلگر ارشد بخش مطالعات خاورمیانه و روابط بین الملل در دانشگاه کنیگز کالج لندن
به گزارش فرارو، «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه، معتقد است که با پایان حکومت بشار اسد در سوریه، ترکیه به قدرتی مسلط در خاورمیانه تبدیل شده و نفوذ بی‌سابقه‌ای را در تحولات منطقه‌ای به‌دست آورده است. او این دیدگاه را صریحاً و بدون پرده‌پوشی بیان کرده است. اردوغان به‌تازگی در اظهاراتی جاه‌طلبانه مدعی شد که «چشم‌انداز و مأموریت بزرگ» ترکیه مانع از آن می‌شود که این کشور به مرز‌های جغرافیایی فعلی محدود بماند. در همین راستا، «بلال اردوغان» فرزند او، تجمع‌هایی با شعار‌هایی همچون «دیروز ایاصوفیه، امروز مسجد اموی (دمشق)، فردا مسجدالاقصی (قدس)» برگزار می‌کند. او در این تجمعات تأکید کرده که همان‌گونه که اسد سقوط کرد، رژیم «نازی و نسل‌کش اسرائیل» نیز سرنگون خواهد شد.
هیئت تحریرالشام و ترکیه: اتحاد پنهان یا دشمنی آشکار؟
«رجب طیب اردوغان» خود نیز وعده تصرف قدس را داده است. او در پاسخ به جمعیتی که خواستار حرکت به سوی قدس بودند، با لحنی تأکیدی گفت: «صبر، پیروزی می‌آورد.» این اظهارات پرطمطراق در میان بخشی از جامعه ترکیه با استقبال مواجه شده؛ به‌ویژه در شرایطی که این کشور با بحران‌های اقتصادی عمیقی روبه‌رو است. نرخ تورم سرسام‌آور در ترکیه و افزایش غیرقابل‌کنترل هزینه‌های زندگی، اجاره مسکن را حتی در ارزان‌ترین مناطق استانبول برای بسیاری از شهروندان غیرقابل‌تحمل کرده است. در چنین فضایی، سخنان اردوغان به‌عنوان ابزاری برای منحرف کردن افکار عمومی و جلب حمایت داخلی عمل می‌کند.
با این حال، علی‌رغم لفاظی‌های جاه‌طلبانه «رجب طیب اردوغان» سوریه همچنان چالشی پیچیده و جدی برای ترکیه باقی مانده است. «هیئت تحریر الشام» گروه مسلح اصلی که در گذشته هدایت بخشی از حملات علیه بشار اسد را بر عهده داشت و اکنون تحت رهبری «احمد الشرع» بخش‌هایی از سوریه را کنترل می‌کند، نه‌تنها به‌عنوان مهره ترکیه عمل نمی‌کند، بلکه حتی نمایندگی منافع آن را نیز بر عهده ندارد.
هرچند از پیش از این نیز همکاری‌های پنهانی میان دو طرف وجود داشت – از جمله کانال‌هایی که عبور نیرو‌ها و تجهیزات از مرز ترکیه را تسهیل می‌کرد – و ترکیه در برخی موارد آموزش‌هایی ارائه داده بود، اما این تعاملات محدود به پشت پرده باقی ماند. به نظر می‌رسد توافقاتی نیز برای جلوگیری از حملات «هیئت تحریرالشام» به گروه‌های نیابتی ترکیه در سوریه برقرار بود. با این حال، آنکارا در ظاهر همواره فاصله خود را با هیئت تحریرالشام حفظ کرده است تا از پیامد‌های منفی ارتباط با گروهی که به‌عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود، اجتناب کند.
آیا هیئت تحریرالشام به توصیه‌های آنکارا توجه می‌کند؟
«هیئت تحریر الشام» که زمانی شاخه‌ای از القاعده به شمار می‌رفت، در گذشته دست به اقدامات خشونت‌آمیز گسترده‌ای زده است. این گروه مسئولیت حملات نوامبر ۲۰۰۳ به دو کنیسه در استانبول را بر عهده گرفت که پنج روز بعد با بمب‌گذاری در مقر بانک HSBC و نیز کنسولگری بریتانیا همراه شد. این حملات منجر به کشته شدن ۵۴ نفر، از جمله «راجر شورت» سرکنسول بریتانیا در استانبول و زخمی شدن ده‌ها نفر دیگر شد.
در اواخر نوامبر ۲۰۲۴، «هیئت تحریر الشام» به رهبری احمد الشرع حمله گسترده‌ای را به سمت حلب آغاز کرد. یکی از مقامات ارشد دولت ترکیه این اقدام را «یک عملیات محدود» خواند و تأکید کرد که آنکارا به دنبال جلوگیری از تشدید تنش‌ها در منطقه است؛ اما این هشدار‌ها توسط احمد الشرع نادیده گرفته شد. با تصرف حلب توسط هیئت تحریرالشام، «هاکان فیدان» وزیر امور خارجه ترکیه، در دوحه با همتایان روس و ایرانی خود دیدار کرد و در بیانیه‌ای مشترک خواستار «گفت‌و‌گو میان دولت سوریه و مخالفان مشروع» شد. با این حال، «هیئت تحریرالشام» به این پیام‌ها بی‌توجه ماند و به پیشروی خود به سمت دمشق ادامه داد. این رویداد نشان داد که اگر «هیئت تحریرالشام» و «احمد الشرع» به توصیه‌های ترکیه در آن زمان توجهی نکردند؛ دلیلی وجود ندارد که در آینده نیز چنین کنند.
ترکیه، با وجود نفوذ گسترده‌ای که مدعی آن است، احتمالاً در تصمیم‌گیری‌های کلیدی مربوط به آینده سوریه نقش چندانی نخواهد داشت. این تصمیمات شامل مواردی، چون تدوین قوانین مبتنی بر شریعت، حذف حزب بعث از ساختار قدرت، تعیین ماهیت قانون اساسی آینده، انتخاب میان اداره فدرال یا یکپارچه سوریه و حتی شکل‌دهی به نیرو‌های مسلح این کشور خواهد بود.
از راه‌آهن حجاز تا لیر ترکیه؛ جاه‌طلبی‌های تاریخی و اقتصادی اردوغان در سوریه
حضور ترکیه در سوریه که همراه با نیرو‌های نیابتی آن یعنی ارتش ملی سوریه مناطقی مانند عفرین، تل‌ابیض و رأس‌العین را تحت اشغال دارد، از سوی بسیاری به‌عنوان نوعی استعمارگری مدرن تعبیر می‌شود. این حضور، با توجه به تحولات اخیر، به نظر می‌رسد که در آینده دیگر قابل تحمل نخواهد بود.
ترکیه نه‌تنها در داخل خاک سوریه پایگاه‌ها و پست‌های نظامی ایجاد کرده، بلکه نظارت بر تأسیس نهاد‌های حکومتی محلی و نیروی پلیس نظامی وابسته به خود را نیز بر عهده گرفته است. این نهادها، خدمات مختلفی از جمله تأمین برق، انرژی و حتی مدیریت آموزش و پرورش را ارائه می‌دهند. در بسیاری از این مناطق، لیر ترکیه به‌عنوان واحد پولی اصلی مورد استفاده قرار می‌گیرد که عمق نفوذ اقتصادی آنکارا در این مناطق را نشان می‌دهد.
گزارش‌هایی نیز حاکی از آن است که ترکیه در حال بررسی بازسازی فرودگاه‌های سوریه و حتی احیای راه‌آهن تاریخی حجاز است. این مسیر، در دوران امپراتوری عثمانی، استانبول را به دمشق و سپس مدینه متصل می‌کرد و از پروژه‌های بزرگ «عبدالحمید دوم» یکی از آخرین سلاطین عثمانی به شمار می‌رفت. اردوغان که بار‌ها تحسین خود را نسبت به این سلطان ابراز کرده، ظاهراً به دنبال احیای این میراث تاریخی به‌عنوان نمادی از جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای ترکیه است.
نیرو‌های نیابتی ترکیه، تحت عنوان ارتش ملی سوریه ترکیبی از گروه‌های مسلح ترکمان، عرب و سلفی هستند. برخی از این تیپ‌ها به نام سلاطین عثمانی نام‌گذاری شده‌اند و به دلیل خشونت، نقض حقوق بشر، و جابه‌جایی اجباری کُردها، شهرتی منفی یافته‌اند. اتهامات مربوط به غارت سیستماتیک منابع و اموال محلی نیز در این مناطق مطرح شده است.
در همین حال، ترکیه تلاش دارد تا از طریق این نیرو‌های نیابتی، شرایط میدانی را به نفع خود تغییر دهد. یکی از اهداف اصلی آنکارا، تصرف مواضعی از نیرو‌های دموکراتیک سوریه است؛ نیرویی که به‌طور عمده متشکل از کُردها بوده و یکی از شرکای کلیدی ائتلاف بین‌المللی علیه داعش به شمار می‌رود. نیرو‌های دموکراتیک سوریه به ویژه در مناطقی مانند منبج در شمال سوریه در مهار داعش نقش مهم و تعیین کننده‌ای ایفا کرده است.
یک روز نامه نگار باشرف باید هدف اولش ایران باشد. 
