درگذشت آیت‎الله هاشمی میخی بر تابوت گفت‎و‎گوی ایران-عربستان است؟

رویداد۲۴- دو مرد از دو سوی خلیج‌فارس- یکی با عمامه سفید و دیگری با سربند سنتی اعراب، یکی ایرانی و دیگری سعودی، یکی رئیس‌جمهور و دیگری شاه- در یک سطح، که می‌توانستند پلی برای گفت وگو میان کشورهایشان باشند. با درگذشت آیت‌الله علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی دو سال پس از مرگ ملک عبدالله سعودی، این دو ستون پل در خلیج‌فارس دیگر وجود ندارند.

به گزارش رویداد۲۴ به نقل از المانیتور، درواقع آخرین باری که بارقه‌ای از امید در این مورد وجود داشت، زمانی بود که مردم تصویری از سفیر عربستان در تهران را در آوریل سال 2014 در حال بوسیدن پیشانی هاشمی دیدند و این‌طور به نظر می‌رسید که این بوسه می‌تواند بوسه حیات بر روابط ایران-سعودی باشد، اما این‌طور نشد.

هاشمی رفسنجانی در سال 2015 در مصاحبه با المانیتور گفته بود: «اتفاقات اخیر در سوریه، عراق، یمن و بحرین ازجمله مسائلی است که باعث ایجاد فاصله شده است. مطمئناً اگر دولت ایران و (همتای آن) تصمیم به همکاری بگیرند، شرایط دشوار نخواهد بود و همه‌چیز مانند گذشته خواهد شد.» به نظر می‌رسید هاشمی رفسنجانی در آن دوره علیرغم این واقعیت که تنها شخصی بود که قادر به تغییر شرایط بود، کمی بیش‌ازاندازه خوش‌بین به نظر می‌رسید. 

روابط میان ایران و همسایگانش از همان روزهای ابتدای انقلاب اسلامی 1979 مسموم شد. جانشین‌های آنچه پیش‌ازاین رژیم سلطنتی ایران محسوب می‌شد، در روزهای نخست آغاز به کار با شک و تردید زیاد همسایگان روبرو بودند. اعتقادات انقلابی آن‌ها تهدیدی بین‌مرزی محسوب می‌شد که ممکن بود باعث ایجاد موجی در تمام منطقه شود. این یکی از دلایلی بود که جنگ 1988-1980 ایران و عراق درگرفت و به همین دلیل دوستی میان ایران و عربستان و کشورهای منطقه سال‌ها بود که همواره یک استثنا محسوب می‌شد که نیازمند مردی مستثنی همچون هاشمی رفسنجانی بود.

در سال 1988 هاشمی رفسنجانی به‌عنوان نماینده رهبر در شورای عالی دفاع که عملاً فرماندهی نیروهای مسلح بود و رئیس مجلس شورای اسلامی به آیت‌الله روح‌الله خمینی، بنیان‌گذار انقلاب ایران نزدیک شد و درخواستی را مطرح کرد که شاید بسیاری جراتش را نداشتند. ازنظر هاشمی زمان آن رسیده بود که جنگ با عراق به پایان برسد. او دلایل و نقطه نظرات خود را مطرح کرد و پیشنهاد چنین تصمیمی را به رهبر 88 ساله ایران داد. حضرت خمینی خیلی زود بیانیه معروف «جام زهر» را مطرح کرد که از پایبندی ایران به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل خبر می‌داد که خواستار آتش‌بس بود.

هاشمی رفسنجانی توانست زخم‌های پساجنگ ایران-عراق را بهبود بخشد و با ایجاد یک رابطه شخصی با ملک عبدالله که در آن زمان ولیعهد عربستان بود، از شدت تنفر ایرانیان و همسایگان عرب آن از یکدیگر بکاهد.

این روابط شخصی میان دو مرد به راه‌اندازی مجدد روابط ایران-عربستان و همچنین شکل‌گیری روابط مثبت میان ایران و کشورهای حوزه خلیج‌فارس کمک کرد. در خلال سال 1996-1995 هاشمی بنیان عصر عادی‌سازی روابط را بنا نهاد که در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی (2005-1997) شکوفا شد. هاشمی همچنان به ایفای نقشی سازنده در حفظ این روابط از جایگاه خود به‌عنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و پس‌ازآن رئیس مجلس خبرگان رهبری ادامه داد.

عبدالله الشمری، دیپلمات سابق عربستان در خصوص درگذشت هاشمی گفت: «درگذشت او نشان می‌دهد که اختلافات میان ایران و عربستان در آینده نزدیک همچنان ادامه خواهد داشت و فرصت جدی میانجیگری رو به افول است.» وی در ادامه افزود: «آنچه از آن اطمینان دارم این است که با توجه به اینکه هیچ اعتقادی به بازسازی یا ترمیم روابط میان ایران و عربستان وجود ندارد، آینده روابط این دو کشور امیدبخش نخواهد بود.»