لابیرنت از خود بیگانگی

سمیرا فعلی، گروه فرهنگ و هنر رویداد۲۴: نمایش «وانیک» نوشتهٔ واسلاو هاول، به ترجمهٔ علی امینی نجفی و کارگردانی سهراب سلیمی - که شهریور و مهر امسال در تماشاخانهٔ باران به صحنه رفته بود - به عنوان یکی از آثار منتخب برای حضور در بخش مرور جشنوارهٔ تئاتر فجر انتخاب شد. 

 وانیک از خود بیگانگی و گم‌گشتگی انسان معاصر است که می‌پندارد بسیار به دست آورده است، حال آن که از دست داده است بسیاری از داشته‌هایش را. انسانی که گمان می‌دارد رسیده است، درحالی که او روز به روز دورتر می‌شود از مقصد غایی کمال خویش. وانیک آینه‌ای شفاف از اجتماعی است که انسان بی‌خرد و بی‌هویت در آن، خردمندان و هوشیاران را به کام عزلت کشانده، با پوچ‌گرایی خویش آنان را به سکوتی اجباری فرا می‌خوانند ...

نمایش «وانیک» نوشتهٔ واسلاو هاول، به ترجمهٔ علی امینی نجفی و کارگردانی سهراب سلیمی - که شهریور و مهر امسال در تماشاخانهٔ باران به صحنه رفته بود - به عنوان یکی از آثار منتخب برای حضور در بخش مرور جشنوارهٔ تئاتر فجر انتخاب شد. 

این اثر نمایشی سال ۸۳ با نام «سه‌گانهٔ وانیک» و در سه اپیزود در تالار چهارسو به صحنه رفت و حالا در دهم بهمن‌ماه، پس از گذشت ۱۱ سال دو اپیزود «احضار» و «گشایش» این نمایش، در تالار قشقایی مجموعهٔ تئاتر شهر به روی صحنه رفت.

نمایش «وانیک» داستان زندگی یک نویسندهٔ متعهد به نام وانیک است که به نظر می‌رسد داستان بسیاری از انسان‌های امروز است. او به تازگی از زندان کمونیست‌های چک آزاد شده و برای امرارمعاش به‌ناچار به کار در یک کارخانهٔ آبجوسازی روی آورده است. وانیک فردی درون‌گرا و نجیب است. او به قوانین زندگی فردی و اجتماعی‌اش پایبند است و بی‌هیاهو بر مدار اعتقاداتش قرار دارد. وانیک دوستانی صمیمی دارد که امروز به خرده‌بورژواهایی نوکیسه تبدیل شده‌اند و بسیار اصرار بر تغییر سلوک او دارند، اما ره به جایی نمی‌برند.

در این اپیزود، بخشی از درگیری‌های اخلاقی و روانی روشنفکران مستقل در ارتباط با جامعهٔ ناپاک خودباخته به نمایش گذاشته شده است. این نویسنده در واقع خود واسلاو هاول است. نویسنده و متفکر آزاداندیشی که پای در وادی سیاست گذاشت و به جایی رسید که رئیس‌جمهور کشورش (چک) شد. او یکی از مهم‌ترین درام‌نویسان زمانهٔ خودش است و این نمایشنامه درواقع برشی از زندگی اوست.

در اپیزود دوم، در میان به هیچ شمردن این روشنفکران از سوی اجتماع، با جامعهٔ بی‌اعتبار و بی‌اصالتی مواجه می‌شویم که در آن انسانیت و شرافت، بی‌هیچ ملاحظه‌ای، قربانی مظاهر پوچ زندگی مصرف‌زده و مادی شده است.

رضا مولایی، احمد ساعتچیان و شیوا اردویی بازیگران این نمایش واقعی هستند که علاوه بر درک درست و عمیق از نقش خود، استفادهٔ به‌جا از درنگ و سکوت در دیالوگ‌ها، بازی روان و باورپذیری را ارائه داده‌اند. خاصه رضا مولایی که با فرو رفتن در دو نقش متفاوت در این اثر، بازی خیره‌کننده‌ای را ایفا می‌کند. در اپیزود «احضار» نقش یک مدیر سالخورده و در اپیزود «گشایش» نقش یک جوان بورژوایی را عهده‌دار است که به همراه همسرش، همهٔ رؤیاها و آمال خود را با یک خانه تاخت زده‌اند. آن‌ها به حدی دچار از خود بیگانگی شده‌اند که از ماهیت حقیقی انسان، فرسنگ‌ها فاصله گرفته‌اند.

«وانیک» نمایشی امروزی است که با رئالیسم جادویی قرابت دارد و با درک و شناخت درست نگاه هاول، این نمایشنامه - که دارای رویکردی تحلیلی از رفتار و عملکرد اجتماعی انسان معاصر است - به روشی موجز و مینی‌مال به اجرا درآمده است.

سهراب سلیمی در این نمایش توانسته است، با پرداخت احساس‌برانگیز مناسبات شخصیت‌ها و با بهره‌گیری کافی از ظرفیت‌های موجود نمایشی، نورپردازی شاعرانه، دکور ساده و آکساسوار پرمعنا، کارکردی هدفمند ایجاد کرده، اثرات ماندگاری برجای گذارد.

همچنین با استفاده از عناصر محدود؛ بازیگران محدود، دکور محدود، حرکت‌های محدود، فضاسازی کار را همذات‌پندارانه – اگرچه تلخ – جلوه دهد.

این کارگردان و مدرس با سابقه، با به‌کارگیری ملزومات، خلاقیت و ملموس ساختن مفاهیم، منطبق با خط سیری هاول پیش رفته، به راحتی لایه‌های گوناگون معانی را به تماشاگر منتقل کرده است.