میمون‌های یاغی، خطرناک و فراری در خیابان‌های تهران/ حمله دو میمون به شهروندان و توقف با ضرب گلوله

آخرین ببار دو ماه پیش بود که دو میمون به آدم‌ها حمله کردند و یکی‌شان به ضرب گلوله کشته شد. آن روز چهار دانش‌آموز در سراوان با میمون‌ها در افتادند و مأموران محیط‌زیست یکی‌شان را زنده‌گیری کردند و دومی را که مدام به مردم حمله می‌کرد و به هیچکس اجازه نزدیک‌شدن نمی‌داد، کشتند. میمون دوم که به نخلستان پایین دست شهرستان فرار کرده بود، به یک دوچرخه‌سوار حمله کرد و مأموران پس از ٣٠ ساعت از حمله میمون‌ها، چاره را در کشتن دومی دیدند.

زمانی میمون‌ها بازیچه دوره‌گرد‌ها بودند؛ ده به ده و شهر به شهر می‌گشتند، آدم‌ها را می‌خنداندند و پول جمع می‌کردند. زمانی دیگر به‌خاطر شباهت زیادشان به انسان، مثل موش‌هاي آزمایشگاهی شدند. حالا هم که چند سالی است میمون‌ها از آسیای شرقی و آفریقا به ایران قاچاق می‌شوند، هر بار قصه تکرار می‌شود: مردم میمون «رزوس» را که در نوزادی زیبا و کوچک است، نگه می‌دارند و بعد که جثه‌اش بزرگ‌تر شد، رهایش می‌کنند، چون از پس نگهداری حیوان «وحشی» و «قلمرو‌طلب» برنمی‌آیند. کارشناسان محیط‌زیست از مدت‌ها پیش درباره ورود رزوس‌ها هشدار داده و گفته بودند «این حیوان همه چیز‌خوار برای گونه‌های گیاهی و جانوری یک تهدید است.»

حتی این نگرانی به وجود آمد که رزوس‌ها در جنگل‌ها کلنی تشکیل بدهند و به جان حیوانات و گیاهان دیگر بیفتند، این نگرانی تا آنجا پیش رفته که بسیاری از میمون‌های یافت‌شده به‌عنوان «گونه غیربومی خطرناک»، یوتانایز (مرگ آرام با تزریق) می‌شوند. با همه اینها، در بازار پرنده‌فروش‌های تهران به‌راحتی می‌توان یکی به قیمت سه‌میلیون تومان خرید یا اینکه حتی می‌شود به بازار آنلاین رفت و با صد‌هزار تومان «کالا» را دم خانه تحویل گرفت.

رزوس از کجا پیدایش شد
«رزوس ماکاک» که بومی کشورهای آسیایی است و در هند به‌راحتی در خیابان‌ها و معابر رفت‌و‌آمد می‌کند و چندان کاری به کار آدم‌ها ندارد، در ایران باعث دردسر شده. افشین علیزاده، دکترای جانوری و حیات‌وحش در گفت‌وگو با «شهروند» شرحی از ورود این گونه غیربومی به ایران می‌دهد: «میمون رزوس از قدیم حیوانی آزمایشگاهی بود که به‌دلیل شباهت فیزیولوژی بدنش مورد استفاده قرار می‌گرفت. حتی عامل RH خون را از اول اسم این حیوان برداشته‌اند. زمانی در حدود ٥٠‌سال پیش عاملی برای سرگرم کردن مردم بود. دوره گردها در ایران میمون را به کار می‌گرفتند چون رفتاری شبیه انسان داشت و کارهایش باعث خنده می‌شد. حالا به تازگی که داشتن حیوان خانگی عجیب غریب مد شده و کار به تمساح و مار و میمون کشیده، نوزاد این حیوان را که زیبا و دوست داشتنی است به ایران قاچاق می‌کنند.»
به گفته این استاد دانشگاه تهران، رزوس‌ها حیواناتی اجتماعی هستند که به شکل غریزی آداب نگاه کردن در چشم و زبان اشاره را می‌دانند و با به کار گرفتن همین شیوه، در گله‌شان سلسله مراتب قدرت معلوم میشود اما وقتی تنها در خانه نگه داشته می‌شوند، چون درکی از حرکات انسان ندارند، عصبی و پرخاشگر می‌شوند وگرنه میمون رزوس ذاتا پرخاشگر نیست. از طرفی فقط رزوسها نیستند که به کشور قاچاق می‌شوند، چندباری گزارش‌هایی از پیدا شدن «بابون» در تهران یا بندر عباس داده شده؛ گونه‌ای که همراه گله‌اش می‌تواند ببری را از پای در بیاورد.
قفس میمون‌ها همیشه یکی از شلوغ‌ترین قسمت‌های باغ‌وحش ارم است؛ یک «مانگابی سیاه»، دو «رزوس ماکاک» و هشت «بابون» که هر سه از خانواده‌ میمون‌های دنیای قدیمند؛ به اضافه‌ هشت شامپانزه معمولی که با ۶/۹۸‌درصد دی‌ان‌ای مشترک نزدیک‌ترین گونه‌ مشابه به انسان هستند، پیدا می‌شود.

میمونِ ممنوع در کلینیک‌های درمانی
کلینیک‌های درمانی حیوانات، انکار نمی‌کنند که هر چند وقت یک بار میمونی برای درمان به آن‌جا می‌آورند. هومن ملوک پور، یک از دامپزشکانی است که دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «نگهداری این حیوان قانونی نیست اما نمی‌توانم انکار کنم که چند وقت یک بار میمونی به کلینیک می‌آورند تا درمانش کنیم. از طرفی نمی‌توانیم به خاطر ممنوع بودنش راهشان ندهیم.»
او تعریف می‌کند که «چند باری پیش آمده که میمون‌های باغ وحش را به کلینیک ما بیاورند. چند وقت پیش میمون‌های باغ وحش تهران با هم دعوا کرده بودند و زخمی شده بودند، آنها را برای جراحی به این‌جا آوردند.»
به گفته ملوک پور، این حیوان اگرچه خلقی وحشی دارد اما باز هم بستگی به این دارد که از نوزادی با انسان خو گرفته باشند یا نه. «رزوس وقتی بزرگ می‌شود دیگر کسی نمی‌خواهدش و رهایش می‌کنند. بعد حمله می‌کند چون در اسارت بوده و بلد نیست غذا پیدا کند.»
سازمان محیط‌زیست چندباری اعلام کرده که معدوم کردن رزوس‌های پیدا شده به دلیل بیماری‌های مشترک آنها با انسان‌هاست. این دامپزشک دراین‌باره توضیح می‌دهد: «خطرناک‌ترین بیماری میمون رزوس‌هاری است. آنها بیماری‌های انگلی هم دارند. البته ویروس ایدز هم در بدنشان دارند که تنها از طریق جنسی انتقال پیدا می‌کند.»
ملوک پور توضیح می‌دهد که بیشترین بیماری‌های مشترک انسان و حیوانات متعلق به این جانوران است که در این میان گروهی از بیماری‌ها، بسیار مهلک و کشنده است و هیچ راه پیشگیری ندارند؛ ایدز، کزاز، تب زرد، هپاتیت، مننژیت، بیماری‌های ناشی از هرپس ویروس‌ها، انواع بیماری‌های انگلی داخلی، قارچ‌های پوستی و... .

سرنوشت رزوس‌های فراری در سازمان محیط‌زیست
سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده موارد فروش میمون به شماره تلفن ۱۵۴۰گزارش شود. معاونت محیط‌زیست طبیعی این سازمان چندی پیش ساماندهی رزوس‌ها را به‌عنوان گونه‌ای قاچاق، مهاجم و غیربومی که تهدیدی برای تنوع زیستی کشور است، در دستور کار قرار داد. براساس این دستور همه گونه‌های جانوری وحشی پس از صدور مجوز انتقال توسط اداره کل حفاظت و مدیریت شکار و صید، تنظیم صورتجلسه‌ای با امضای نمایندگان دفتر حراست، مدیریت پارک پردیسان، دفتر حیات وحش و اداره کل حفاظت و مدیریت شکار و صید و همچنین گذراندن دوره قرنطینه زیر نظر دامپزشک کلینیک پردیسان مجاز به خروج از کلینیک حیات وحش و مرکز بازپروری پردیسان و انتقال به سایر مراکز مورد تأیید هستند.
ایمان معماریان، دامپزشک کلینیک پردیسان معتقد است همه حیوان‌هایی که بومی نیستند می‌توانند خطرناک باشند، چه برای انسان و چه برای حیات‌وحش. او درباره سرنوشت میمون‌های فراری و پیدا شده به «شهروند» می‌گوید: «در ابتدا باید منبع ورود حیوان قاچاقی و محل خرید و فروش شناسایی بشود تا متخلف جریمه شود و خیلی اوقات این اتفاق می‌افتد. خیلی از حیوانات اگرچه از سوی «سایتیز»؛ کنوانسیون تجارت بین‌المللی گونه‌های در معرض تهدید از متخلف گرفته می‌شود و به زیستگاهش برده می‌شود اما رزوس حتی به زیستگاهش هم نمی‌تواند برگردد چون جمعیتش در زیستگاه زیاد شده. به همین خاطر خیلی از آنها را به‌عنوان نمونه آزمایشگاهی و تحقیقاتی منتقل می‌کنیم و از طرف دیگر مراکز مجاز نگهداری از حیوانات اگر تقاضا کنند و جای نگهداری از حیوان را داشته باشند، میمون به آن‌جا منتقل می‌شود. با این توضیح که این حیوان پرخاشگر است و نباید وسط گروه دیگری از رزوس‌ها فرستاده شود.»
درباره انتقال گونه رزوس، سازمان محیط‌زیست اعلام کرده است که با توجه به قوانین موجود نیازی به گرفتن مجوز از سایر ارگان‌ها نیست چون تاکنون هیچ درخواستی از سایر ارگان‌ها درباره ضرورت گرفتن مجوز قبل از انتقال حیوانات وحشی داده نشده است. این میان پژوهشگاه رویان یکی از نهادهایی است که میون‌های رزوس برای درمان زوج‏های نابارور و پژوهش و آموزش در زمینه علوم باروری و ناباروری به آن‌جا منتقل می‌شود.
معماریان می‌گوید راه دیگر «یوتانایز» است: «برای گونه خطرناکی مثل رزوس راهکار بعدی یوتانایز کردن آن است. بیماری‌های مشترک، خطرات کاهش تنوع‌زیستی و ... » با این حال او توضیح می‌دهد که بیشترین آمار مربوط به انتقال این گونه است و سرنوشت تعداد کمتری از رزوس‌ها مرگ آرام است.

هر هفته، یک روزس فراری
سالانه ٣٠٠ میمون به ایران قاچاق می‌شود؛ این رقم تخمینی است و مسئولان سازمان می‌گویند رقم میمون‌هایی است که دیده می‌شود؛ خیلی از آنها کشف نمی‌شوند. معماریان که دامپزشک پارک ارم هم هست می‌گوید تعداد رزوس‌ها در ایران کم که نشده هیچ، بیشتر هم شده است: «هر هفته یک رزوس پیدا می‌شود و خبرش به ما می‌رسد. چرا کم نشده؟ چون برخورد با متخلفان درست نیست، مبادی ورودی قاچاق بسته نمی‌شود و ارگان فرهنگسازی هم نیست که بگوید این گونه خطرناک است.»
اینطور که او توضیح می‌دهد، گونه‌های دیگر میمون مثل اسلولوریس، بابون و میمون سبز آفریقایی هم اگرچه به ایران قاچاق می‌شوند اما رزوس بیشترین سهم را دارد چون ایران به کشورهای آسیای شرقی و جنوب شرقی- که رزوس بومی آنهاست، - نزدیک است. «مشکل این است که به قاچاق غیربومی‌ها کمتر توجه می‌کنیم و خطرش برای آینده را در نظر نمی‌گیریم. حتی ورود بعضی گونه‌های موجود در فهرست در معرض خطر سایتیز به ایران با مجوز انجام می‌شود؛ مثل بعضی گونه‌های خزندگان و پرندگان که در خطر است اما به راحتی می‌توان از بازار خرید.»