نقش وزارت‌خارجه در احیای دریاچه‌ارومیه/ خاک جنوب دریاچه شیرین شده‌است/ نگرانی از بیماری‌های نمکی

به گزارش خبرآنلاین؛ بعدازظهر امروز، دکتر مسعود تجریشی در یک نشست خبری در نمایشگاه محیط زیست توضیحاتی درباره وضعیت دریاچه و همچنین نیاز بودجه‌ای برای احیا و همچنین راه‌های سرمایه گذاری کشورهای خارجی در برنامه احیای دریاچه ارومیه ارائه کرد.

او در ابتدا گفت: دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق در سال 1393 در دانشگاه صنعتی شریف شکل گرفته و مطالعات طراحی احیای دریاچه ارومیه را با کمک 150 متخصص داخلی آغاز کرد. همچنین از تجربیات کشورهای روسیه، آمریکا و آمریکای لاتین استفاده کردیم تا از درست بودن نقشه راه احیای دریاچه اطمینان حاصل کنیم.

تجریش به تصویب طرح‌های ارائه شده برای احیای دریاچه ارومیه در دولت اشاره کرد و گفت: پایش اجرای مصوبات در دستگاه‌های اجرایی بر عهده دانشگاه‌های تبریز و ارومیه گذاشته شد، فرآیند این امور و عملکرد کل مجموعه باعث شد تا در شهریور و مهر سال 95، دریاچه ارومیه به حالت تثبیت برسد. برای نشان دادن اهمیت تثبیت باید این موضوع را بگوییم که طی سال‌های 73 تا 93، هشت متر تراز دریاچه ارومیه کاهش یافته بود. به عبارتی طی 20 سال سالانه 40 سانت در دریاچه ارومیه کاهش تراز اتفاق افتاد.

او گفت: تعدادی از متخصصین در همان سال ۹۳ اعلام کردند که اگر نتوانیم طی سه سال دریاچه را تثبیت کنیم، غبارهای ناشی از دریاچه منطقه را دچار مشکل می‌کند. پس کانون‌ها به سرعت شناسایی و اقدامات برای آبگیری دریاچه آغاز شد.

از بودجه نرسد...

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه سپس به مشکلات مالی که سر راه احیای دریاچه وجود دارد اشاره کرد و گفت: مشکلات مالی در نیمه دوم امسال فرآیند احیا را دچار مشکل کرده است، قرار شده 270 میلیارد تومان به صورت اوراق طی دو - سه روز آینده به ستاد داده شود. همچنین 300 میلیارد تومان تا آخر سال و 30 میلیارد تومان برای تثبیت غبار و قرق به ستاد تخصیص یابد. اما اگر نتوانیم منابع مالی را تامین کنیم کار احیاء ناقص می‌ماند.

به گفته او دولت تا کنون نتوانسته به تعهدات خود عمل کند: نیمی از پروژه‌ها از جمله پروژه کنترل غبار و گشت و بازرسی به خاطر کمبود منابع مالی با مشکل تداوم کار مواجه هستند. پروژه‌هایی که می‌توانستیم با کمک آنها 8 درصد کاهش مصرف آب داشته باشیم. این درحالی است که گری لوییس و معاون دبیرکل سازمان ملل که در روزهای گذشته به دریاچه رفته بودند، از آب داشتن آن شگفت‌زده شدند. 

تجریشی سپس گفت: در پاییز امسال بارش منطقه کم بود، ولی در فصل زمستان بارش مطلوبی داشتیم. انتظار می‌رود بارش‌ها در فصل بهار نیز در حد نرمال باشد. بنابراین دریاچه باید احیاء شود و نباید خیالمان را با بارش‌ها راحت کنیم.

او در توضیح بیشتر درباره نرسیدن بودجه احیای دریاچه ارومیه گفت: بودجه‌ای که قرار بود در ابتدای امسال دریافت کنیم عمدتا به سمت سردهنه سازی و تاسیسات کنترل کننده آب توسط بخش‌های مختلف مرتبط بود. همچنین قرار بود در بخش ترویج، مصرف آب را کم کنیم و در عین حال اقتصاد خانوارها را افزایش دهیم. اینها پروژه‌هایی بود که برای آنها منابع مالی در نظر گرفته بودیم و بخشی از منابع مالی نیز برای قرق در نظر گرفته شده بود، ولی برای اجرای این پروژه‌ها به خاطر نبود منابع مالی فرصت را از دست دادیم و تعدادی از پیمانکاران از شهریور و مهر کار را رها کردند. بنابراین همچنین پروژه‌هایی که برای کاهش 8 درصدی مصرف آب در کشاورزی طراحی شده بود به خاطر نبود اعتبارات کنار گذاشته شد.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در ادامه گفت: به دنبال تامین منابع مالی احیای دریاچه ارومیه از راه‌های مختلف هستیم، از هیات دولت فرصت سه ماهه‌ای برای بازنگری گرفته‌ایم. همچنین با تمام دستگاه‌ها رایزنی کردیم تا تدقیقی روی اعداد و ارقام انجام شود تا با وجود کمبود منابع مالی، پروژه‌ها را سرپا نگهداریم. برای مثال صندوق‌هایی را در منطقه فعال کرده‌ایم تا مردم بتوانند تامین کننده مالی برخی پروژه‌ها باشند. 25 زنجیره ارزش از جمله زنجیره ارزش انگور تهیه شده تا با حمایت اندک ستاد احیاء بتوانیم در منطقه، منابع تامین مالی پروژه‌ها را ایجاد کنیم.

همکاری با وزارت امورخارجه

او در ادامه به همکاری وزارت امورخارجه در زمینه برنامه های احیای دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: وزارت امور خارجه را نیز در بحث احیای دریاچه ارومیه فعال کرده‌ایم، آقای عراقچی دستیاری را به ما معرفی کردند که از سفرای قدیمی جمهوری اسلامی هستند. امیدواریم بتوانیم اقدامات لازم برای انجام دیپلماسی بین المللی به منظور تامین منابع مالی داشته باشیم.

تجریشی درهمین باره به خبرآنلاین گفت: بسته‌هایی را برای سرمایه گذاری خارجی در برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه تهیه شده است. در بخشی با ترکیه همکاری داریم. در بخشی که مربوط به تصفیه خانه‌های فاضلاب شهرهای اطراف دریاچه است، با کره‌ای ها همکاری داریم. بخشی از آذربایجان اعلام آمادگی کرده‌اند. با این حال در مواردی مشکلات قانونی مثل تضمین‌های قوی برای همکاری خارجی نیاز داریم. 

او گفت: کمکی که از وزارت خارجه برای احیای دریاچه گرفتیم، برای فعال شدن سفارت‌خانه‌های ایران است و این کار از سال بعد شروع می شود. امیدواریم در دو سه سال آینده به نتایجی در مراودات بین‌المللی برسیم. 

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه همچنین گفت: منابع مالی برای انجام مطالعات از کشورهای خارجی دریافت نمی‌کنیم و تامین عمده منابع در بخش مطالعات بر عهده خودمان است، سفیر هلند در سفری که به ایران داشت بر این موضوع تاکید کرد که در حال حاضر در دنیا کار کردن با ستاد احیای دریاچه ارومیه یک برند محسوب می‌شود. بنابراین ما برای انجام مطالعات از هیچ کشوری مطالبه منابع مالی نکردیم. با این وجود بسیاری از کشورها تمایل همکاری با ستاد دارند.

او در ادامه درباره کاهش مصرف آب کشاورزی گفت: در بخش کشاورزی تاکنون 18 درصد مصرف آب را در پایاب سدها کاهش داده‌ایم، این در شرایطی است که درآمد کشاورزی منطقه نه تنها کاهش نیافته، بلکه طبق آمارهای وزارت جهاد کشاورزی درآمد کشاورزان در این منطقه تا 17 درصد نیز افزایش یافته است. همچنین تلاش می‌کنیم امسال بدون هیچ فشاری به بخش کشاورزی مصرف آب در این بخش را تا 24 درصد کاهش دهیم.

تجریشی با اشاره به اینکه در رابطه با سدها و چاه‌ها مطالعات و فعالیت‌های بسیاری انجام شده است، گفت: تا دو دهه پیش میزان آب تجدیدپذیر در حوزه آبریز دریاچه ارومیه 8.7 میلیارد متر مکعب آب بود و طی این مدت 18 درصد بارش کم شد و روان آب‌ها تا 20 درصد کاهش یافت و میزان آب‌های تجدیدپذیر به 7 میلیارد متر مکعب رسید. این در حالیست که سطح زیر کشت از 300 هزار هکتار به 450 هزار هکتار رسیده است. اگر حساب کنیم در هر هکتار 10 هزار متر مکعب آب مصرف می‌شود، 1.5 میلیارد متر مکعب برداشت اضافه داشته‌ایم. مجموعا در این مدت 3.2 میلیارد متر مکعب برداشت اضافه آب در حوزه دریاچه ارومیه صورت گرفته است.

این عضو ستاد احیای دریاچه ارومیه در ادامه در پاسخ به انتقاداتی درباره ورود تصفیه فاضلاب‌ها به دریاچه ارومیه، گفت: قرار شده اگر شوراهای شهر و روستاها قول دهند، آب تصفیه شده به سمت دریاچه حرکت کند. ستاد احیای دریاچه ارومیه برای تصفیه فاضلاب‌ها تا 50 درصد تامین اعتبار کند. در این زمینه دنبال تامین منابع توسط بخش خصوصی هستیم. همچنین برای اطمینان از اینکه پساب تمیزی وارد دریاچه ارومیه شود با دانشگاه ملبورن قراردادی داریم.

خاک جنوب دریاچه شیرین شده است

یکی از سوال‌های مطرح شده از تجریشی، درباره غیرقابل احیا بودن بخش جنوبی دریاچه بود. او گفت: به دلیل رسوب بالا در سال‌های قبل، کف دریاچه در بخش جنوبی بالا آمده است و خاک این بخش شیرین شده است. ما نگرانی این را داریم که برخی مبادرت به کشاورزی در این منطقه کنند. نگرانی خود را در این باره به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کردیم. معتقدیم احیای اکولوژیک جنوب دریاچه ارومیه باید صورت گیرد. این منطقه کارکرد گردشگری و قرق دارد. 

او گفت: 10 میلیارد تومان برای بررسی کارکرد بخش جنوبی دریاچه ارومیه و قرق این منطقه برای سازمان حفاظت محیط زیست از سوی ستاد احیای دریاچه ارومیه در نظر گرفته شده است. ستاد نیز گشت جداگانه‌ای برای این منطقه دارد. یک سال و نیم پیش فهمیدیم بخشی از اراضی در قسمت جنوبی دریاچه زیر کشت رفت که ما هشدارهای لازم را در این باره اعلام کردیم. هنوز تخصیص اعتبار به سازمان محیط زیست برای حفاظت از این منطقه صورت نگرفته ولی این سازمان وظایف حاکمیتی برای گشت و بازرسی در این منطقه دارد.

بیماری‌های ناشی از خشک‌شدن دریاچه ارومیه

مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در ادامه در مورد بیماری‌ها ناشی از خشکی دریاچه ارومیه اظهار کرد: برای ارائه اطلاعات در زمینه بیماری‌های ناشی از دریاچه ارومیه از تجربیات سایر کشورها استفاده کرده و بر اساس مطالعات تطبیقی اطلاعاتی در این باره ارائه دادیم. بر اساس مطالعات کهورت 2000 نفر مورد آزمایش خون قرار می‌گیرند تا آثار خشکی دریاچه به لحاظ ژنتیکی بررسی شود.

تجریشی با اشاره به مطالعاتی که دراین باره با همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی ارومیه و تبریز صورت می‌گیرد گفت: این دو دانشگاه موظف شدند طی شش ماه اطلاعاتی براساس اطلاعات بالینی مردم منطقه، گزارشی در مورد بیماری‌ها ارائه دهند. این گزارش تا پایان اسفندماه ارائه می‌شود. اما آنچه که با تصاویر ماهواره‌ای به آن دست پیدا کرده‌ایم آن است که بحث انعکاس از کف دریاچه جدی است. بنابراین در شرایطی که دریاچه‌ها خشک شده است سرطان‌ها افزایش پیدا می‌کند. طی سال‌های اخیر انعکاس از کف دریاچه ارومیه 2.5 برابر شده است. نتایج مطالعات نیز در آینده روشنگر این مسائل خواهد بود.

او گفت: باید با توجه به مطالعات تطبیقی بیماری‌های ناشی از دریاچه ارومیه جدی گرفته شود. همچنین برای سنجش نمک خاک و زمین در این منطقه مطالعاتی در حال انجام است که با جمع آوری نتایج اینها در آینده می‌توانیم اطلاعات متقنی در مورد بیماری‌های ناشی از خشکی دریاچه ارومیه ارائه دهیم، اما به طور کلی آسیب شناسی ناشی از دریاچه ارومیه که بسیار مورد تاکید رئیس جمهور است، صورت می‌گیرد.

تجریشی همچنین درباره شائبه‌های ادامه سدسازی در حوضه آبریز دریاچه گفت: طبق مصوبه هیات دولت تا احیای کامل دریاچه ارومیه باید توقف سدسازی را در این منطقه داشته باشیم، اگر قرار است سدهایی پابرجا باشند باید منحنی آنها مطابق با دریاچه ارومیه باشد. در حوزه دریاچه ارومیه با توجه به شرایط موجود بعید است که سدسازی مثل آنچه که در گذشته وجود داشت، اتفاق افتد.

او همچنین در پاسخ به سوالی درباره اختلاف نظرهای برای پیش‌بینی رسیدن غبار دریاچه به قزوین، زنجان و تهران گفت: بر اساس مطالعات سازمان جنگل‌ها و مراتع روی کانون‌های غبار، اثر قرق بیشتر از کاشت گیاه است. در منطقه جبل در غرب دریاچه ارومیه تپه‌های شنی در حال حرکت به سمت جاده هستند. برخی از این غبارها در اندازه‌های بزرگ‌تر از 10 میکرون هستند و نمی‌توانند فاصله‌های زیادی را طی کنند ولی عناصری وجود دارد که اندازه آنها 2.5 میکرون است که می‌توانند مسیر زیادی را طی کنند. عناصری مثل سیلیکا تا 75 درصد باعث سرطان می‌شوند. طبق تجربه بین المللی، هر منطقه‌ای که مثل دریاچه ارومیه خشک شده باشد محلی برای جابجایی سیلیکا است. به عنوان مثال بررسی کرده اند منشاء غبار فلوریدا در آمریکا، چین است. 

تجریشی گفت: مطالعات حاکی از آن است که دریاچه ارومیه کانون بالقوه و بالفعلی برای جابجایی ذرات است، ذرات بسیار ریز می‌توانند هزاران کیلومتر حرکت کنند. 12 ایستگاه برای سنجش اندازه و کیفیت غبار در این منطقه تجهیز شده است.

او در ادمه گفت: البته نگرانی برای بلند شدن غبار از دریاچه ارومیه برای همه روزهای سال نیست؛ طبق اندازه گیری‌ها نگرانی ما در مورد گرد و غبار در ماه‌های تیر و مرداد است، با توجه به خشکی دریاچه انرژی که از سمت اتمسفر می‌آید و در شرایطی که آبی برای تبخیر وجود ندارد، باعث گرم شدن زمین می‌شود و بادهای محلی صورت می‌گیرد که در برخی مناطق سرعت باد سه برابر شده است. بنابراین دریاچه خشک در سال کم بارش می‌تواند غبارهای محلی را تا فاصله‌های زیاد حرکت دهد.