استراتژی‌های نهفته در قدرت نرم ایران

رویداد۲۴- کارشناس مسائل خاورمیانه، ترکیه و ایران در موسسه امریکن انترپرایز معتقد است رویکرد ایران نسبت به قدرت نرم، پیچیده و متنوع است. درحالی‌که ممکن است بیانات مذهبی جمهوری اسلامی بر برداشت غرب نسبت به ایران غلبه داشته باشد، هر دو دولت ایران –هم پیش از انقلاب 1357 و هم پس‌ازآن- برای گسترش نفوذ و دستیابی به اهداف فرامرزی، به دنبال سرمایه‌گذاری روی میراث فرهنگی، مذهبی و تاریخی بوده‌اند. 

به گزارش رویداد۲۴ به نقل از موسسه امریکن انترپرایز، مایکل روبین طی مقاله‌ای علمی به تشریح این موضوع پرداخته و نوشت: برای درک قدرت نرم ایران باید گذشته امپراتوری ایران، انقلاب مذهبی آن، فرهنگ و زبان فارسی و تاریخ آن را شناخت.

ایران نه‌تنها یک کشور مدرن است، بلکه تمدنی باستانی را به ارث برده است. در شرایطی که خاورمیانه و آسیا محل حضور دولت‌هایی است که در قرن بیستم متولد شدند، ایران –یا پرشیا که تا سال 1935 نام این کشور بود- تاریخ و هویت پیوسته‌ای داشت که به دو هزار سال قبل برمی‌گشت. فرهنگ مدرن ایرانی آمیزه‌ای از تأثیراتی است که از برداشت‌های مختلف از امپراتوری پرشیا و دولت ایرانی کسب کرده است.

امپراتوری ایران در گسترده‌ترین مرزبندی از مدیترانه تا هند کشیده می‌شد. بااین‌حال ظرف 500 سال گذشته نیمی از این قلمرو ازدست‌رفته بااین‌حال بسیاری از ایرانیان مرزهای امپراتوری گذشته ایران را حوزه طبیعی نفوذ این کشور می‌دانند. درواقع ایده ایرانیسم بخش اصلی بیانات و برداشت فرهنگی است که فراتر از انقلاب اسلامی 1357 می‌رود. درواقع به همین دلیل است که علی سعیدی، نماینده رهبر معظم ایران در سپاه پاسداران از جنگ «از شلمچه تا سواحل مدیترانه شرقی» سخن به میان می‌آورد و محمدجعفر اسدی، فرمانده سابق نیروی زمینی ایران در ژانویه 2017 در مورد نفوذ دوباره ایران از ایران تا مدیترانه صحبت کرده بود.

قدرت نرم ایران به دنبال بهره‌برداری از مشترکاتی است که ایران با هدفی که قصد نفوذ به آن را دارد، داراست و از ابزارهای مختلفی برای رسیدن به این نفوذ استفاده می‌کند. نخستین روش «الگوی حزب‌الله» است. باوجودآنکه دولت آمریکا حزب‌الله را در اکتبر سال 1997 به‌طور رسمی یک گروه تروریستی اعلام کرد، بسیاری از دولت‌های اروپایی تأکید می‌کنند چنین برچسب زدن‌هایی فاقد دقت لازم است. به هر صورت حزب‌الله فقط یک گروه «مقاومت» نیست، بلکه یک حزب سیاسی با یک شبکه خدمات اجتماعی فعال است. از سوی دیگر این استدلال که تمام شیعیان عراق تحت کنترل ایران هستند، اشتباه است اما استراتژی تحت کنترل گرفتن وزرای مهم در راستای اهداف ایران است. 

یکی دیگر از روش‌های نفوذ ایران اقدامات خیرخواهانه است. به‌طورکلی یکی دیگر از ستون‌های الگوی حزب‌الله «خیریه» است.  در افغانستان مؤسسات خیریه‌ای با حمایت ایران به برگزاری جشن‌های عروسی کمک می‌کنند؛ جشن‌هایی که بدون این کمک‌ها برگزار نمی‌شود. ایران در ازای حجم چشم‌گیر کمکی که ارائه می‌کند، به دنبال گسترش نفوذ خود است. 

نظام جمهوری اسلامی علاوه بر خیریه‌ها، امپراتوری تجاری بزرگی را تحت کنترل دارد که می‌تواند از آن در راستای منافع خود بهره ببرد. برای مثال صنعت خودروی ایران در این زمینه فعال است. ایران با افتتاح شعبات کارخانه ایران‌خودرو در آذربایجان، ونزوئلا، سنگال و بلاروس نه‌تنها باعث ایجاد شغل در این کشورها می‌شود بلکه می‌تواند به‌واسطه کارخانه‌ها در این کشورها حضور داشته باشد.

آیت‌الله خمینی (ره) نه‌تنها به دنبال تحول ایران بلکه به دنبال تحول تمام منطقه بود. طی سال‌های اخیر دولت ایران به‌طور همزمان به دنبال احیای انقلاب فرهنگی و صدور آن به خارج بوده است. در سال 2008 حسین مظفر، عضو مجمع تشخيص مصلحت نظام پیشنهاد ایجاد شورای مساجد برای مقابله با نفوذ غرب را مطرح کرد. 

آموزش و تحصیل نیز بخش مهمی از قدرت نرم ایران است و آن را در تمام سطوح گسترش می‌دهد. برای درک اهمیت تحصیل، لازم است که «برنامه استقرار حکومت اسلامی» آیت‌الله خمینی (ره) باید مطالعه شود. ایران همچنین طی سال‌های اخیر روی گسترش شبکه بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی کار کرده است. همچنین ناشران ایرانی –بسیاری از آن‌ها مورد حمایت یا تحت نظارت وزارتخانه‌ها- فعال هستند. نمایشگاه بین‌المللی تهران حال در سی‌ام سال خود صدها ناشر را از سراسر جهان جذب می‌کند. 

نتیجه اینکه ایران رویکرد چندوجهی در قبال قدرت نرم دارد. این کشور دارای استراتژی‌های چندگانه‌ای است که برای دستیابی به مؤثرترین نتیجه آن‌ها را با هم درمی‌آمیزد و همگام می‌کند. ایران در کشورهایی مانند بحرین و عراق خواستار یکپارچگی فرقه‌ای است، در کشورهای ضعیف‌تر نیز از مدل حزب‌الله استفاده می‌کند و به افزایش تأثیرگذاری خود بر امور می‌پردازد. در مناطقی که دارای پیشینه فرهنگی یا اسلامی ایرانی نیستند، مقامات ایران احتمالاً از پول و رسانه برای دستیابی به اهدافش استفاده می‌کند. 

روبین در انتها یادآور می‌شود: جمهوری اسلامی ایران یک بازیگر جدی و پیچیده در عرصه جهانی است. دستکم گرفتن ایران به معنای بازیچه تهران شدن و باختن در کشمکش افزایش نفوذ است؛ هدفی که به اعتقاد جمهوری اسلامی هم یک حکم الهی و هم بازی با حاصل جمع صفر است. مقابله با قدرت سخت ایران کافی نیست؛ استراتژی‌های قدرت نرم این کشور پیچیده و عمیق است و متأسفانه اغلب واکنشی در قبال آن‌ها وجود ندارد.