توسعه‌ اقتصادی بامشارکت موثرمردم ممکن می‌شود

رویداد۲۴- عزم خود را جزم کرده است که تا روستا‌ها به طور جدی در مسیر توسعه قرار گیرند؛ البته با توانمندسازی خود روستاییان. سید ابوالفضل رضوی، معاون اسحاق جهانگیری، معاون توسعه روستایی و مناطق محروم کشور نزدیک به دوسال است که رضوی این مسوولیت را با ارتقای دفتر توسعه روستایی به معاونت، بر عهده گرفته است و از‌‌ همان ابتدا با آسیب‌شناسی موانع توسعه در روستایی، ارتقای توان روستاییان را در دستور کار قرار داد تا با فقرزدایی یکبار دیگر رونق را به روستا‌ها بازگرداند تا به نوعی از این طریق مشکل حاشیه نشینی در شهر‌ها هم بر طرف شود. رضوی در بخش دوم گفت‌و‌گو با رویداد۲۴ از برنامه‌ها و برنامه ریزی‌های معاونت توسعه روستایی و و مناطق محروم گفت؛ برنامه‌هایی که عمدتا مبتنی است بر بالفعل کردن پتانسیل خود مردم. چرا که او معتقدد استه تا زمانی که «روی به مشارکت موثر و فعال اقتصادی مردم نیاورنیم، به توسعه‌یافتگی اقتصادی نمی‌رسیم.» 

اینجا دفتر مناطق محروم بود. یعنی اصلا بحثی تحت عنوان مناطق روستایی نبود بلکه مناطق محروم کشور مدنظر بود؛ دفتر مناطق محروم ریاست‌جمهوری. در برنامه پنجم توسعه کشور دولت را موظف کرده بودند که باید معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم تشکیل شود اما متاسفانه در دولت قبل، فقط و فقط این معاونت را ایجاد کردند اما کاری نکردند! و حتی در دولت دهم، ردیف اعتباری این معاونت به صفر رسید. یعنی متاسفانه با وجود اینکه ادعای محرومیت‌زدایی بود برای اولین‌بار ردیف اعتباری این معاونت از ردیف لایحه بودجه حذف شد. معاونت بود ولی ردیف اجرایی نداشت. این نشان می‌داد که قرار است یک عده‌ای در یک پستی باشند نه در مسئولیت و خدمت کردن. دولت جناب آقای دکتر روحانی، رئیس‌جمهور محترم این مسئولیت را زنده و تلاش کردند در بودجه سال ۹۳- چون مستحضر هستید که بودجه سال ۹۲ را هم دولت قبل از این دولت به مجلس ارائه داده بود- این ردیف را زنده کند آن هم با تخصیص ۱۵۰ میلیارد تومان اعتبار. در سال ۹۴ این اعتبار به ۳۵۰ میلیارد تومان افزایش یافت. این نشان می‌دهد که در دولت تدبیر و امید توجه ویژه‌ای به توسعه روستایی شده است. البته در لایحه بودجه ۲۵۰ میلیارد تومان بود که در مجلس ۱۰۰ میلیارد تومان دیگر به آن اضافه شد که جای تشکر از دوستان مجلس دارد. از آن طرف، تلاش شد برای آب شرب روستایی که قبلا ردیف بودجه نداشت، ۵۰۰ میلیاردتومان اعتبار ریالی تخصیص یابد و ۵۰۰ میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی برای این آبرسانی پول گذاشته شد که چیزی نزدیک به هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان می‌شد. که خدا رو شکر صرفا در سال ۹۴ دوهزار میلیارد تومان در یکسال اعتبار آب شرب روستایی تعیین شده است که در طول تاریخ ایران بی‌سابقه است. 

ببینید! مسئله ریالی به نسبتی که همه ردیف‌ها تخصیص داده شد، تخصیص داده شده و عمل شده. مسئله دلاری نیازمند طی یکسری مراحل قانونی است که تا اواخر دی‌ماه از مراحل قانونی آنهم با اصرار و پیگیری و دستور شخص رئیس‌جمهور محترم به نتیجه رسید که الحمدالله رب‌العالمین از اوایل اسفند، هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان این تخصیص اعتبار به وزارت نیرو داده شد که درواقع این عملیات اجرایی یعنی هزینه آن به سال ۹۵ می‌رسد و ان‌شاءالله امسال مردم ثمره این را خواهند دید. 

مستحضرید که این معاونت، معاونت اجرایی نیست. بلکه مسوولیت سیاستگذاری، راهبری، نظارت و برنامه‌ریزی دارد. اجرا برعهده هر دستگاه مربوطه است. مثلا راه روستایی، برعهده وزارت راه و شهرسازی است. آبرسانی برعهده وزارت نیرو و قسمت آب روستایی است. مسئله برق همینطور بر عهده وزارت نیرو. ما هماهنگ‌کننده و ناظر هستیم و واقعا وزارت نیرو با ما نشسته و هماهنگ کرده که کدام روستا‌ها چه مسائلی دارند و کاملا با هماهنگی ماست. 

بسیار صحبت درستی است. ببینید! یکی از ضعف‌هایی که در نظام برنامه‌ریز ما هست (نه اینکه بود)، این است که نظام برنامه ریزی ما شهرمحور بوده و نه روستامحور. نظام برنامه‌ریزی ما آب‌گریز بوده و هست نه آب‌دوست. شما بررسی کنید، توسعه بر مبنای آب‌محوری است و از آب شروع شده است. ما زمانی نزدیک به ۱۳۰ تا ۱۴۰هزار آبادی در کشور داشتیم. اسم قدیمی روستا، آبادی است. چرا به آن آبادی می‌گفتند؟ هرجایی که آب پیدا می‌شده، آنجا عده‌ای دور هم جمع می‌شدند و به تناسب میزان آب، جمعیتی سکونت می‌گزیدند و به تناسب میزان زمینی که می‌توانستند تحت تملک درآورند و کار کنند و آبادانی ایجاد کنند، یک روستایی ایجاد می‌شد. بعد این روستا‌ها بزرگ و با ازدیاد جمعیت تبدیل به شهر می‌شد. بنابراین اگر ما در واقعیت امر، آب‌محور و آب‌دوست بودیم، توسعه را باید از کنار دریای عمان شروع می‌کردیم. توسعه را باید از کنار خلیج‌فارس شروع می‌کردیم. توسعه را باید از کنار دریاچه خزر شروع می‌کردیم. 

آفرین! و این به نظرم بهترین دلیل برای این است که نظام برنامه‌ریزی ما از اول مبنای علمی، عقلی و منطقی نداشت و متاسفانه هنوز هم این روند را ادامه می‌دهد. چون به روستا‌ها توجهی نبوده است، صرفا برای روستا‌ها یکسری اموری زیربنایی انجام می‌دادند؛ مثل جاده، برق، مدرسه و خانه بهداشت. این‌ها لازم هست اما کافی نبوده. چه چیزی عامل ترمز و نگهداری مردم در این مناطق می‌شده؟ اینکه مردم بتوانند امور زندگیشان را بگذرانند. اقتصاد روستا، اقتصاد معیشتی است و نه رفاهی. اقتصاد معیشتی‌ مردم هم ضعیف بوده که این کار را انجام دهند. توسعه روستایی یعنی اینکه وقتی جوان روستایی و تحصیلکرده روستایی پرورش می‌دهیم، متناسب با این تحصیلاتش باید برنامه‌ریزی شغلی در روستا داشته باشیم که نبوده. نتیجه اینکه جوان تحصیلکرده روستایی در روستا نمی‌مانده و در شهر متناسب با تحصیلاتش به دنبال شغل می‌آمده. چون این فرهنگ را هم ایجاد کرده بودیم که هرکس تحصیلات دارد باید پشت‌میز نشین شود. ما متناسب با آن، کشاورزی صنعتی ایجاد نکردیم و کشاورزی سنتی را نگه داشتیم. به جای تجمیع اراضی، دنبال خردشدن اراضی بوده‌ایم. باید به قوانین توجه می‌کردیم اما درآخر روستاییان از نظر اقتصادی، ضعیف و ضعیف‌تر شدند. نتیجه اینکه برای درآمد به سراب توجه کردند که واقعا هم سرابی بیشتر نبود و بعضا حاشیه‌نشین شهر شدند. نتیجه دیگر اینکه پولدارهای شهر نسبت به مکان‌هایی که ملک و آبادی داشت، طمع کردند و روستایی سرایدار ویلای شهرنشین در آن آبادی شد و از این جهت ما در معاونت توسعه روستایی آمدیم بررسی کردیم و دیدیم که مهم‌ترین مشکل مردم روستا، مسئله اقتصادشان است. با باور اینکه سه عامل، عامل توسعه و پایداری است وارد میدان شدیم. نخست، خدایی حرکت کردن و سمت و سوی خدا بودن. دوم، جمعی حرکت کردن. سوم، با برنامه و هدف حرکت کردن. این سه تا را بررسی کردیم که پایدار باشد. گفتیم مشارکت اقتصادی روستاییان می‌تواند به صورتی باشد که در صورت تمایل شرکت تعاونی تشکیل دهند یا سهامی خاص. چون اصل این مسئله، مشارکت با هم است. مهم اسم نیست که بگوییم تعاونی یا سهامی خاص. گفتیم اگر ۲۵ خانوار با هم شوند، تا ۷۵۰میلیارد تومان وام در اختیارشان می‌گذاریم که ۴۰ درصد آن‌ها آورده داشته باشند و ۶۰ درصد هم ما. ۵۰ خانوار شوند تا یک میلیارد تومان می‌دهیم که ۳۵ درصد و ۶۴ درصد است. ۱۰۰ خانوار باشند ۲ میلیارد تومان به نسبت ۳۰ و ۷۰ می‌دهیم. ۱۵۰ خانوار باشند، به ۳ میلیارد تومان به نسبت ۲۵ و ۷۵ وام می‌دهیم و اگر ۲۰۰ خانوار به بالا باشند، به نسبت ۲۰، ۸۰ وام می‌دهیم و سقف هم ندارد و نسبت پروژه‌ای است که تعیین می‌کنند. همه این‌ها وام با کارمزد ۳ درصد است. شما فرمودید که شاید کم‌سابقه باشد اما من معتقدم که حتما بی‌سابقه است. دو سال اول هم این وام تنفس دارد. یکسال به اسم دوران مشارکت و یکسال هم به عنوان دوره تنفس. از سال سوم بازپرداخت وام شروع می‌شود. وثیقه هم بهترین و ارزان‌ترین راه است. کارت یارانه سهامداران! نه سند ملکی و نه سند مسکونی. 

نه، صرفا به عنوان وثیقه. شما جهت گرفتن وام ۱۰ میلیونی از بانک باید وثیقه‌ای بگذارید که بعضا چک و سفته است و اگر ۵۰ میلیون وام بگیرید باید یک سند ملکی را به وثیقه بگذارید. بانک چند درصد قیمت روز بیرون سند ملکی را ارزیابی می‌کند؟ بیشتر از ۸۰ درصد. شما یک آپارتمانی که به قیمت ۱۰۰ میلیوم تومان می‌خرید بانک در بهترین حالت ۸۰ میلیون تومان ارزشگذاری می‌کند. بعد چند درصد قیمت آپارتمان را به عنوان وام به شما می‌دهد؟ حداکثر ۸۰ درصد. یعنی در ازای یک آپارتمان ۱۰۰ میلیون تومانی را حداکثر ۶۴ میلیون تومان وام می‌دهد. بعد برای گفتن ۶۴ میلیون تومان باید چقدر در دفترخانه هزینه کنید؟ چقدر باید زمان صرف کنید تا استعلام از شهرداری، ثبت‌اسناد، مترو و شهرسازی بگیرید؟ این‌ها را درنظر بگیرید یکباره متوجه می‌شوید که باید ۳ میلیون تا ۵ میلیون به دفترخانه بدهید و بعد زمانی هم که باید هزینه کنید در نظر بگیرید. اما ما تنها کارت یارانه را به عنوان وثیقه دریافت می‌کنیم که نه استعلامی از جایی لازم دارد و نه صرف پولی در دفترخانه. بانک چه موقع سراغ وثیقه شما می‌آید؟ زمانی که اقساط خود را پرداخت نکنید. اگر اقساط خود را پرداخت کنید کسی به وثیقه و ضامن شما کاری ندارد. مثلا برای یک وام سه میلیارد تومانی عملا باید ۵ میلیارد تومان وثیقه ملی بیاورید. ما راحت‌ترین، سریع‌ترین و بهترین راه را برای تامین وثیقه درنظر گرفتیم و البته اگر شرکتی نخواهد کارت یارانه را بگذارد،‌‌ همان وثیقه ملکی را می‌گذارد و مشکلی ندارد. 

اولا می‌دانید تا فرهنگسازی و ظرفیت‌پذیری شود درحال حاضر چیزی حدود ۱۰۰ شرکت ایجاد شده و کار‌هایش تمام شده و کارهای اولیه حدود ۲۷۰ شرکت هم انجام شده تا ان‌شاءالله به نتیجه برسد. 

الان حدود چند شرکت مشغول به کار شده‌اند. مثل قزوین، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی، کردستان. 

الان دقیقا در ذهن ندارم. اما سرانه اشتغال طرح‌هایی که دنبال کردیم مثلا در خراسان جنوبی ایجاد شده زیر ۳۰ میلیون تومان است. 

بله، اولین وام را یکجا پرداخت نمی‌کنیم و مرحله‌ای می‌دهیم. به تناسب پیشرفت فیزیکی پروژه پرداخت می‌کنیم. دوم اینکه خودِ مردم بر پروژه ناظر هستند. یک تفاوتی که وجود دارد اینکه بعضی شرکت‌هایی که قبلا تشکیل شده، شرکت‌های خانوادگی بوده است. لذا اعضای آن شرکت‌ها لذا بر هزینه‌کرد نداشتند به همین خاطر ۲۵ خانوار کمتر را قبول نمی‌کنیم. وقتی صحبت از ۲۵ خانوار است مطمئنا از یک خانواده نیستند که با هم تعارف کنند و نظارت نداشته باشند. از طرف دیگر در بحث نظارت هم بودیم و فعالیت می‌کنیم. 

حداقل در ۳۱ استان کشور در این دو سال، با استانداران، فرمانداران، بخشداران و روسای شوراهای اسلامی روستا‌ها در هیچ استانی کمتر از دوبار جلسه نداشته‌ایم و در بعضی از استان‌ها ۵ مرتبه بوده است. پس این مسئله فرهنگسازی را داشتیم. در این دوسال با مدیران کل روستایی استان‌ها مطمئنا به طور متوسط هر سه ماه، یکبار جلسه داشتیم. این‌ها به شهرستان‌ها و روستا‌ها منتقل کرده‌اند. مصاحبه‌های فراوانی در سیمای جمهوری اسلامی ایران داشتیم. هرکس باور ندارد، می‌تواند در استان‌هایی که اعلام کردیم برای استعلام مراجعه کند. مثلا در خراسان جنوبی، نهبندان یا در استان آذربایجان شرقی، به کارخانه‌ای که از سنگ کاغذ تولید می‌کند وام داده‌ایم. در قزوین، دانش‌بنیان روی گیاهان گلخانه‌ای کار کرده است. در کردستان یکی از هتل‌هایی که در مرز ایران و عراق هست این کار‌ها را انجام داده‌ایم. در خراسان رضوی هم همینطور، بنابراین می‌توانند بازدید کنند. روستاییان خراسان رضوی، بالای ۱۴ میلیارد تومان برای این کار پول جمع کرده‌اند. در خراسان جنوبی، ۱۱ میلیارد تومان. در یزد یک روستا دو میلیارد و ۶۰ میلیون تومان پول آورد! 

بله، دقیقا. اگر برای سال ۹۵ خدا عمری دهد و ان‌شاءالله توفیق خدمتگزاری داشته باشیم، در هر شهرستان کشور حداقل یک روستا شرکت تعاونی روستایی را راه اندازی خواهیم کرد. ۴۲۸ شهرستان در کشور داریم که می‌تواند الگو باشد. معتقدیم با الگوسازی کار جلو می‌رود و این دو سال هم دوستان ما باید این را قبول داشته باشند که خیلی نباید سراغ نمونه‌های عملی برویم. چراکه واقعیت این است که در سال ۹۳ فقط توانستیم باور به کار مشارکتی در اقتصاد را نهادینه کنیم. 

قبل از اینکه شما بخواهید مصاحبه کنید مجله‌ای سوالی برای من فرستاده بود که حالا می‌بینیم این سوال را ۲۰ نفر جواب داده‌اند. یک سوال این بوده که مهم‌ترین مانع توسعه چیست و راهکار شما برای توسعه چیست و چه راهکاری داشته باشیم که ۱۰ سال بعد پشیمان نشویم؟ من اینجا خودم توضیح داده‌ام که مهم‌ترین مانع توسعه، انسان است و اصلیترین عامل توسعه هم انسان است. انسان موجود رشددهنده و موجود حزیزپذیری هست. بنابراین چون اعتقاد دارم، می‌توان با رشد انسان‌ها و کار فرهنگی، یقینا کارهای بزرگی کرد. نمونه بارز آن امام (ره) است که توانست با انسان‌ها به صورت دسته‌جمعی حکومت شاه را سرنگون کرده و حکومت جمهوری اسلامی را مستقر کند. صرفا اگر بخواهیم بگوییم اراده خدا بوده است، خیلی ذیحق‌تر از امام خمینی (ره) شاگرد مکتب امام حسین (ع) بود که امام حسین را موفق به سرنگونی حکومت یزید و برقراری حکومت دلخواه خودش کند. امام حسین (ع) خدا را داشت اما مردم را نداشت. امام خمینی خدا و مردم را با هم داشت. خدا هم نظرش با جمع است. امام علی (ع) می‌فرماید: «یدالله مع‌الجماعه»، دست خدا با جماعت است. خدا این جمع را داشت، قرآن هم می‌گوید: «یدالله فوق‌ایدیهم». این شد دست خدا بالا‌تر از جمع و پیروزی اینجا. لذا در این مسئله حرکت مردم می‌تواند اقتصادی را ایجاد کند که بر‌ترین اقتصاد دنیا باشد و من معتقدم مادامی که اقتصاد و برنامه‌ریزان اقتصاد کشور، روی به مشارکت موثر و فعال اقتصادی مردم نیاورند، ما به توسعه‌یافتگی اقتصادی نمی‌رسیم. 

این شکست هم برای این بود که چون مردم در مدیریتش نقش نداشتند. ببینید! سهام عدالت را که ۴۵ میلیون نفر سهامدار عدالتند. مردم در تعیین کدام شرکت‌ها در هیات‌مدیره و مدیران عاملشان نقش دارند؟ وقتی صحبت از مشارکت اقتصادی می‌کنم، یعنی شرکتی که مردم خودشان هیات‌مدیره‌اش را انتخاب کنند. مدیرعامل ایران‌خودرو را که یک شرکت خصوصی است، چه کسی منصوب می‌کند؟ وزیر! پس نمی‌توانیم بگوییم ایران‌خودرو یک شرکت خصوصی است. زمانی یک شرکت خصوصی است که سهامداران بنشینند هیات‌مدیره‌اش را انتخاب کنند و هیات‌مدیره هم مدیرعامل را. ما دنبال این نوع شرکت‌ها هستیم که مردم سهامدار شوند و از محل سهامداریشان انتخاب اعضای هیات‌مدیره و مدیرانشان را داشته باشند. 

اولین کاری که برای شرکت می‌کنیم این است که بعد از عید اعضای هیات موسس را دعوت کنیم و جلسه‌ای بگذاریم و عوامل مانع را به دولت معرفی کنیم. چون این شرکت تعاونی، مصوبه مجلس است و قانون خاص خودش را دارد. اساسنامه‌اش مصوبه هیات وزیران است. اصل قانونش، مصوبه مجلس است. امتیازاتی که دارد، قانونی است. یعنی فردا هیچکس نمی‌تواند بگوید این‌ها رابطه‌ای هستند. لذا باید جلسه‌ای گذاشته و موانع را شناسایی کنیم. اول با موانع بحث کنیم و در صورتی که قانع نشدند از طریق دولت پیگیری کنیم. 

ببینید! حقیقت امر این است که روز روستا توجه مقامات عالیرتبه و تصمیم‌گیر کشور را به محروم‌ترین، صادق‌ترین، پرکار‌ترین و کم خواسته‌ترین مردم معطوف می‌کند که این مهم است. واقعیت امر این است که این مردم این حق را دارند که بیش از این تجلیل شوند. از این جهت وظیفه خودمان دیدیم که این کار را انجام دهیم و مستحضرید که در سال ۹۴ هم نمایشگاه محصولات روستاییان هم اضافه شد. ان‌شاءالله این تجربه را برای امسال هم تکرار می‌کنیم که در سال ۹۵ هم باعظمت‌تر و بهتر برگزار شود. اینکه چرا کارهایی اجرا نشد،‌ای کاش روزی می‌آمد عده‌ای که خیلی شعار می‌دهند، جواب دهند چرا نرخ رشد اقتصادی کشور که در برنامه پنجم قرار بود ۸ باشد، ۳/۲ درصد شد؟ چرا رشد اقتصادی کشور به‌رغم درآمد بالای ارزی کشور در سال‌های ۹۰ و ۹۱ به منفی حدود ۶ رسید؟ چرا متاسفانه نرخ اشتغال بالا شد؟ چرا نرخ تورم در سال‌های ۹۱ و ۹۲ به این عدد‌ها رسید که دولت یازدهم تحویل گرفت؟‌ای کاش به این‌ها که زندگی مردم هست، جواب دهند. اینکه روز را برگزار نکردند، پیش‌کششان! اینکه متاسفانه و متاسفانه اقتصاد کشور را واقعا ویران کردند و با سرمایه‌های انسانی کشور برخورد و آن را حذف کردند، اینکه کشور را در یک وضعیت سخت قرار دادند را به مردم جواب دهند.‌ای کاش یک روز حساب و کتاب‌ها رسیده شوند. هرچند که اگر در دنیا هم این کار را نکنیم، خداوند حتما در قیامت این بازخواست را خواهد کرد که آن روز هم خیلی سخت‌تر از امروز هست. خدا کند آن‌ها که الان هم چوب لای چرخ دولت می‌گذارند، به خود بیایند و توبه رفتار‌ها و کارهای نکرده‌شان را لااقل چوب نگذاشتن لای چرخ بگذارند که خدا کمی از سر تقصیراتشان بگذرد.