اشتراک روحانی و ترامپ در تحریم‌ها!/ چقدر از مشکلات اقتصادی ایران به تحریم ربط دارد؟

رویداد۲۴  تحریم‌های آمریکا روز به روز برای ایران شدیدتر می‌شود و تاثیر بیشتری بر اقتصاد ایران می‌گذارد. این در حالی است که از داخل نیز پالس‌های مثبتی به گوش نمی‌رسد و آماری که از رانت و فساد و اختلاس به گوش می‌رسد، هر روزه بیشتر می‌شود. قوه قضاییه در ماه‌های اخیر دادگاه‌های دسته جمهی فساد اقتصادی را برگزار می‌کند و با توجه به مصلحت برای هر کدام از متخلفان حمی صادر می‌کند. روزنامه بریتانیایی ایندیپندنت دو موضوع تحریم‌های آمریکا و فساد اقتصادی درون ایران را بررسی کرده و این ادعا را که ریشه همه اختلالات اقتصادی ایران، به تحریم‌های ترامپ علیه این کشور مرتبط باشد را زیر سوال برده و گفته: کاهش محبوبیت روز افزون روسای جمهور ایران و آمریکا منجر به بسط چنین تحلیلی در کارشناسان شده است.

این روند از آغاز سال با روند سقوط ارزش ریال یا به قول اقتصاددان‌ها زمین خوردن ارز داخلی ایران آغاز شد. ارزش ریال تقریبا ۷۰ درصد در برابر ارز‌های خارجی سقوط کرده است. بیشتر ناظران این حادثه را در اثر تحریم‌های آمریکا علیه ایران در پی خروج ترامپ از توافق هسته‌ای برجام تفسیر کرده‌اند و در یک جمع‌بندی تعجب‌برانگیز، رییس جمهور ایران حسن روحانی در جلسه سوال از رییس جمهور در مجلس شورا، تقصیر وضعیت ارز کشور را بر گرده ترامپ انداخته است.

شاید به طرز جالبی این تنها نقطه مشترک و توافق نظر ترامپ و روحانی باشد. ترامپ بعد از جان بولتون مشاور امنیت ملی‌اش، اولین کسی است که از اینکه اعتبار همه آشوب‌ها در ایران را به نام خود و تحریم‌های خود علیه جمهوری اسلامی بزند خوشحال است.

اما برخی کارشناسان نظر متفاوتی دارند به ویژه رییس جدید بانک مرکزی، ناصر همتی. او در کنفرانسی در اول سپتامبر گفته است: دلیل واقعی کاهش سریع ارزش ریال، رشد افزایش عرصه پول بوده است. مشاهدات همتی بدیهیاتی است که از مجادلات بر سر بحران کنونی مغفول مانده است. توزیع پول ایران از زمان روی کار آمدن روحانی در سال ۲۰۱۳ تقریبا سه برابر شده است. تا پایان ماه آگوست این میزان تقریبا به میزان نجومی ۱۶ کوادریلیون (هزار میلیون میلیون) رسیده بود. افزایش توزیع پول به عنوان یک راه حل ساده و کوتاه‌مدت برای حل مشکل بدهی‌های داخلی دولت، یک سنت همیشگی در دولت‌های پساانقلاب در ایران بوده است. سیاست‌های پولی نفش مهمی در نرخ تورم ایران بازی می‌کنند. اما با سقوط موسسات اعتباری و کسب و کار‌های بانکی در سال‌های اخیر، اعتبار بخش بانکی از بین رفته و گزینه افزایش نرخ بهره برای کنترل میزان نقدینگی اثر سابق را ندارد.

این وضعیت توضیحی برای وحشت کنونی است که فقط به بازار ارز منحصر نمانده و به بازار اتومبیل و طلا نیز تسری پیدا کرده است. علاوه بر این، حداقل در سه ماهه اول بحران اقتصادی، شواهدی دال بر اینکه دولت به عنوان اصلی‌ترین توزیع کننده ارز خارجی در اقتصاد بسته ایران، تزریق پول به بازار را کاهش داده باشد دیده نمی‌شود.

اما چه چیزی منجر به سقوط ارزش ریال شده است؟ آیا روحانی درباره اینکه زمان‌بندی اعتراضات در ایران با سقوط ارزش ریال همزمان بوده، درست گفته است؟ فهم درست این ماجرا ممکن نیست، اما یکی از فاکتوری‌های مهمی که نقش زیاد و موثری بازی کرده، بروز بحران‌های جدید در بازار‌های نوظهور نظر لیر ترکیه است. ترکیه و بازار‌های نوظهور نظیر چین و هند و کره جنوبی، مقصد اصلی کالا‌های صادراتی ایران به ویژه نفت و گاز ایران بوده‌اند. بیشتر این صادرات به این کشور‌ها با پول ملی خودشان پرداخت شده و بنابراین بازار ارز خارجی ایران با بازار‌های ارز نوظهور اشتباه شده است. به همین دلیل بازار ارز ایران به شدت نسبت به هرگونه نوسان در بازار‌های نوظهور به ویژه آن دسته از بازار‌هایی که ایران حضور تجاری قوی در آن‌ها دارد، حساس خواهد شد.

بحران ترکیه و تضعیف اعتبار لیر و ارز‌های مشابه نظیر روپیه هند، برابری ارز ایران در برابر ارز‌های خارجی به ویژه پوند، یورو و دلار را با مشکل روبرو کرده و تقاضا را برای این ارز‌ها بالا برد. دلیل این امر، همبستگی میان نوسان‌های ارز‌های ریال و لیر نسبت به دلار از اوایل ۲۰۱۸ است.

یکی دیگر از فاکتورها، فقدان دسترسی ایران به بازار‌های مالی جهانی است. این کشور به دلیل فقدان چنین دسترسی‌ای به بانک‌ها و بازیگران مالی ترکیه‌ای برای تراکنش‌های بین المللی وابسته شده و همین امر منجر به آسیب‌پذیری ریال به حوادث ناشی از نارضایتی‌ها در ترکیه شده است. علاوه بر همه اینها، بحران و نقدینگی بخش بانکی ایران رو به رشد است و در نهایت شما با یک وضعیت کاملا مناسب برای فروپاشی ارز ایران مواجه هستید.

این ادعا که اختلالات اقتصادی ایران، تماما به دلیل اقدامات ترامپ است، یک تحلیل تقلیل‌گرایانه با یک هدف روشن است؛ نجات محبوبیت رو به کاهش ترامپ و روحانی. اما با توجه به اینکه هر دو سیاستمدار در تهران و واشنگتن به دنبال پیروزی‌های کوتاه مدت و بی پایه و اساس سیاسی‌اند، دو بحران همزمان درحال رخ دادن است: یکی مشکلات اقتصادی پی در پی ایران و دیگری سیاست خارجی بی دقت و عجولانه آمریکا.