به یاد دختر آبی که می‌خواست استقلال و آزادی را ببیند

ماجرای تلخ سحر دختر آبی بهانه‌ای شد تا نگاهی به وضعیت خودسوزی زنان در کشور بیندازیم. چه آنکه سحر اولین دختری نیست که در اعتراض به سنت‌های مردسالارانه دست به اعتراض آنهم به شیوه خودسوزی می‌زند.

 

به گزارش رویداد۲۴ خودسوزی نوعی اعتراض خشونت‌بار است برای نشان دادن خشم و فریادی که دیده نمی‌شود. بر پایه آمارهایی که منتشر شده در برخی مناطق ایران آمار خودسوزی بیشتر از سایر مناطق بوده است. اسماعیل آذری نژاد روحانی فعال اجتماعی بار‌ها و بار‌ها در صفحه توییتر خود از خودسوزی دختران و زنان در منطقه دیشموک استان کهگیلویه و بویر احمد خبر داده است. او یکبار در توییتر خود از خودسوزی یک مادر روستایی خبر داد و بار دیگر نوشته بود خودکشی دارد روزانه می‌شود و دفعه بعد هم نوشت در دوماه اخیر چند خوکشی زن روستایی داشتیم.

درحالیکه آمار خودسوزی در میان زنان در استان‌ها ایلام، لرستان، کرمانشاه و کردستان، ترکمن‌های گلستان و بوشهر تکرار بیشتری دارد، محمد جواد فاطمی رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری از سوختگی گفته است حدود ۱۰ الی ۱۵ درصد بیماران سوختگی اغلب زنانی هستند که اقدام به خودسوزی کرده‌اند.

 

برای پی بردن به این مساله که چرا زنان در کشور ما دست به خودسوزی زده و این راه را برای از بین بردن خود انتخاب می‌کنند گفت‌وگویی داشتیم با دکتر فاضل الیاسی جامعه‌شناس و مدیر دفتر انجمن جامعه‌شناسی ایران در کرمانشاه که در ادامه می‌خوانید.

 

خودسوزی در میان زنان ایرانی ۹ برابر مردان

فاضل الیاسی با بیان اینکه آمار دقیقی از میزان خودسوزی در کشور وجود ندارد به رویداد۲۴ می‌گوید: براساس آماری که بهزیستی استان ایلام ارائه کرده، سالانه حدود ۴۳۰ خودسوزی تنها در این استان ثبت می‌شود که غالب این خودسوزی‌ها نیز توسط زنان انجام می‌شود و مردان به ندرت اقدام به خودسوزی کرده‌اند.

 

وی با بیان اینکه آمار خودکشی در کشور ۵ تا ۶ نفر در هر هزار نفر است، ادامه می‌دهد: این در حالی است که این آمار در استان کرمانشاه به ۹ تا ۲۳ نفر در هر هزار نفر می‌رسد که نشان‌دهنده آمار ۴ برابری میزان خودکشی‌ها در این استان نسبت به سایر مناطق کشور است.

مدیر دفتر انجمن جامعه‌شناسی ایران در کرمانشاه اظهار می‌کند: براساس مشاهدات ما اغلب افرادی که در استان کرمانشاه دست به خودکشی می‌زنند زنان بوده و معمولا هم شیوه خودسوزی را انتخاب می‌کنند.

 

وی می‌افزاید: بر اساس آمار‌های رسمی هر سال بیش از ۵ درصد به میزان خودکشی در کشور افزوده می‌شود که استان‌های غربی کشور بیشترین آمار خودکشی را به خود اختصاص داده‌اند، در این استان‌ها میزان فوت ناشی از خودکشی و خودسوزی که بیشتر در میان زنان دیده می‌شود بیشتر است.

الیاسی بیان می‌کند: استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، لرستان، گیلان، زنجان، همدان، فارس، آذربایجان شرقی، قزوین، چهارمحال بختیاری، اردبیل، خوزستان، مازندران، تهران، بوشهر، کردستان و استان مرکزی به ترتیب بیشترین آمار خودکشی را دارند که خودسوزی زنان در استان‌های ایلام و کرمانشاه بیش از سایر استان‌ها مشاهده شده است.

این جامعه‌شناس با تاکید براینکه کشور‌های سریلانکا، هند و ایران ۴۰ درصد موارد خودسوزی در جهان را به خود اختصاص داده‌اند، تصریح می‌کند: خودسوزی در میان زنان ایرانی ۸ تا ۹ برابر خودسوزی در میان مردان ایرانی است.

 

خودسوزی نماد اعتراض

او درباره علت انتخاب شیوه خودسوزی برای پایان دادن به زندگی خود در میان زنان عنوان می‌کند: اقدام به خودکشی با روش خودسوزی در واقع روشی بسیار خشن است برای از بین بردن خود در این روش انسان از بدن خود به عنوان نمادی در راستای مقاومت و اعتراض استفاده می‌کند، بدن به ویژه برای زن نماد هستی و وجود است و زن هستی خود را در راستای اعتراض به چالش یا وضعیت نامطلوبی که در آن قرار داشته و امیدی هم برای خلاصی و اصلاح شرایط ندارد به آتش می‌کشد.

این جامعه‌شناس می‌گوید: علل خودسوزی معمولا در زیرمجموعه علل خودکشی شامل عوامل اجتماعی، روانشناختی و بیولوژیکی است، خودسوزی که درمیان زنان ایرانی به ویژه در میان زنان غرب کشور بسیار شایع است، اما در کشور‌های غربی این روش بسیار عجیب و غیر معمول است در این کشور‌ها خودسوزی در آخرین رده روش‌های خودکشی قرار دارد در حالیکه در استان‌های پرخطر ایران به لحاظ خودکشی، خودسوزی به ویژه در میان زنان جزو رده‌های اول انتخابی است.

الیاسی با تاکید براینکه خودکشی مساله‌ای اجتماعی است و آن را به یک مساله روانشناختی و فردی تقلیل نمی‌دهم، تصریح می‌کند: وقتی فردی در یک جامعه بزرگ خود را بی‌پناه یافته و حس می‌کند هیچ قانونی از او حمایت نمی‌کند قابل انتظار است که دست به هر کاری بزند، مثلا یک مرد وقتی مورد تضییع حق قرار می‌گیرد ممکن است دست به دگرکشی بزند، اما زنان بیشتر ترجیح می‌دهند خود را از بین ببرند آنهم به خشمگینانه‌ترین شکل ممکن، زیرا در قوانین ایران برعکس کشور‌های پیشرفته از زنان حمایت چندانی نمی‌شود در نتیجه زنان بدن خود را مثابه نمادی از اعتراض مورد استفاده قرار می‌دهند.

دختر آبی خودسوزی کرد تا اعتراضش منعکس شود

این جامعه‌شناس درباره ماجرای خودسوزی دختر آبی در مقابل دادسرای تهران اظهار می‌کند: خودسوزی دختر آبی یک مساله طبیعی نیست، اما نشاندهنده آن است که فشار‌ها و رفتار‌ها یا احتمالا حکم صادر شده باعث یاس وی شده و او را به جایی رسانده که امید به هیچ تغییر و حمایتی نداشته و دست به خودسوزی زده است.

الیاسی می‌گوید: رفتار دختر آبی حرکتی اعتراضی نسبت به نهاد‌های بالاتر بوده و اینکه دقیقا در مقابل دادسرا خودسوزی می‌کند مشخص می‌کند موضوع برنامه‌ریزی برای فریاد زدن اعتراض خود برای رسیدن به گوش جامعه بوده است، زیرا اگر تنها موضوع یاس و ناامیدی بود در خانه دست به خودکشی می‌زد، اما او می‌خواسته سایر افراد جامعه و اصحاب رسانه او را دیده و بازتاب دهند، لذا عمل او کاملا اعتراضی و نوعی مقاومت در برابر شرایط بوده است.

او با تاکید بر اینکه خودسوزی توسط افراد و به ویژه زنانی صورت می‌گیرد که امید خود را به زندگی از دست داده و امیدی برای رسیدن به یک هدف یا نجات از یک وضعیت آزار دهنده ندارند، تصریح می‌کند: آمار بالای خودسوزی در میان زنان در ایران به دلیل وضعیت خاص جنسی، توقعات جامعه از جنس زن و نبود نظام‌های پشتیبان و حمایتی کارآمد است.

مدیر دفتر انجمن جامعه‌شناسی ایران در کرمانشاه با بیان اینکه ایلام تنها استانی است که در جهان و ایران بیشترین آمار خود کشی را به خود اختصاص داده است وبیشترین آمار خودسوزی زنان را نیز دارد، تصریح می‌کند: مسائل فرهنگی، سنتی و قبیله‌ای حاکم بر این استان‌ها علت این عمل زنان هستند. چنانکه برادر یکی از زنانی که دست به خودسوزی زده بود گفت خواهرم با این عمل می‌خواست بگوید که من هم هستم و وجود دارم، اما کسی به من گوش نمی‌دهد.

به اعتقاد وی زنان خودسوزی را برای بیان اعتراض خود انتخاب می‌کنند، زیرا خشمگینانه‌ترین اعتراضی است که می‌توانند نسبت به موقعیت خود در جامعه داشته باشند و زنان به این صورت می‌خواهند اعتراض و مقاومت خود را به گوش جامعه و افرادی که نسبت به آن‌ها معترض هستند برسانند.