دستکاری در اندازه میوه ها چگونه اتفاق می افتد؟/ آیا تولید محصولات ارگانیک کشاورزی ممکن است؟

رویداد۲۴ دستکاری در اندازه میوه‌ها و استفاده از کود‌ها و سموم باعث شده تا همیشه شکی نسبت به محصولات کشاورزی داشته باشیم که حالا چندین سال است به طور صنعتی تولید می‌شوند. از طرفی هنوز مزه میوه باغ‌های پدران و پدربزرگان‌مان زیر زبان ما جا خوش کرده و میوه‌هایی که از بازار می‌خریم دیگر عطر و طعم آن میوه‌های باغ را ندارند.

همین شده است که بسیاری از ما در هر سفر به هر روستا در هر منطقه از کشور دنبال محصولات ارگانیک بگردیم و از پیرمردان و پیرزنان که کنار جاده یا در خانه‌ها محصولی عرضه می‌کنند، غذا‌های خوشمزه و پرخاصیت و البته مطمئن طلب کنیم، بدون اینکه فکر کنیم که ما شهرنشین شدیم و از چرخه تولید محصولات کشاورزی و جامعه کشاورزان خارج. ما سر به کار‌های دیگری سپردیم که هیچ توانی برای تولید یک محصول کشاورزی برای ما نمی‌گذارند.

عسل طبیعی، سرشیر طبیعی، سیب بدون کود و سم، عطر زیره کوهی، نعنا و ریحانی که با آب جویبار آبیاری شدند و میوه‌های سردرختی هنوز جذابیت‌های خاص خود را دارند و ما را به خود ترغیب می‌کنند.

اما بیایید صادق باشیم محصولات باغ‌ها و زمین‌های پدربزرگان ما دیگر قادر نیستند ما را در تمام طول سال سیر نگه دارند، ولی با تمام این حرف‌ها دلیل نمی‌شود که روی هیچ محصولی نظارتی نباشد و هر آن‌چه که تولید شد چشم‌بسته به مصرف ما برسد.

ترفند‌های بازار باشد یا افزایش تولید همه ما را هر روز با این قبیل سوال‌ها مواجه می‌کند: گوجه‌ای که خوردم زیادی قرمز نبود؟ توت فرنگی‌ها قبلا هم آنقدر بزرگ بودند؟ و …. پس از این جواب‌های درست و غلطی که به این پرسش‌ها می‌دهیم ردیف می‌شوند.

اما به راستی چه بر سر محصولات کشاورزی می‌آید؟ و قرار است بدن‌ها ما چه تغییری بیابد؟ آیا خوردن میوه ارگانیک دیگر به همان میوه سردرختی باغ پدر در سفر روستا محدود خواهد شد؟

وحید اردکانیان، کارشناس تغذیه گیاه معتقد است که با یک نگاه سطحی به میوه‌ها نمی‌توان تشخیص داد که آیا آن‌ها برای سلامتی مفید هستند یا نه چه بسا میوه‌ای که شکلی عادی داشته باشد، اما در دل خود سربی بیش از اندازه جاداده باشد.

بزرگ شدن اندازه میوه‌ها تنها از عهده هورمون‌ها بر نمی‌آید

اردکانیان می‌گوید: اگر بخواهیم قضیه را به طور کلان بررسی کنیم، وضعیتی را می‌بینیم که کشاورزان یکسری مواد را به گیاهان داده‌اند که میوه‌ها را از حالت طبیعی خارج کرده است برای مثال برخی اندازه بزرگ‌تر از حد معمول دارند. برخی شکل متفاوت تری دارند و برخی رنگ تندتری. واقعیت اینجاست که از مسیر‌های مختلفی می‌شود این کار را کرد، اما ما هنوز اسید آمینه یا کود شدیدی نداریم که بتواند اندازه میوه را بزرگ‌تر از حد طبیعی آن کند. ممکن است یک کود شیمیایی بتواند اندازه میوه را بهبود بخشد، اما نه به صورت غیرمنطقی که اندازه آن بسیار بزرگ‌تر از حالت عادی باشد. کود‌هایی که حاوی هورمون هستند اولا آنقدر تاثیر ندارند و دوم اینکه خیلی گران هستند یعنی اینگونه نیست که کشاورز بتواند آن‌ها را به راحتی تهیه و از آن‌ها استفاده کند و نتایج را ببیند چرا که نه ارزان هستند و نه در دسترس همه کشاورزها.

پرسش اینجاست که اگر هورمون‌ها باعث زیاد بزرگ شدن برخی از میوه‌ها به خصوص میوه‌های نوبرانه‌ای مثل گوجه سبز و توت فرنگی نیستند چه چیزی باعث شده است که این میوه‌ها بیش از حد معقول بزرگ شوند؟

اردکانیان در اینباره این طور پاسخ می‌دهد: مسیر دیگری که وجود دارد رسیدگی به گیاه و تنک کردن آن برای بازاریابی بهتر است برای مثال اگر کشاورز محصول درخت آلویی را که ۲۰۰ دانه آلو می‌دهد با روش شیمیایی یا ساده‌ترین روش یعنی تنک کردن که البته بسیار سخت و کند است به ۵۰ دانه تبدیل کند و نتیجه کار او این است که اندازه میوه درخت خیلی بزرگ‌تر می‌شود و و بازار بیش‌تر آن را می‌پسندد. کاری که کشاورز می‌کند این است که اول فصل زمانی که جوانه روی درخت است یکسری محلول می‌زند و بخشی از این جوانه‌ها را از بین می‌برد در نتیجه ۵۰ تا می‌ماند و خیلی درشت می‌شود و در نتیجه مشتری بیشتری هم پیدا می‌کند. کود‌های خاصی هست که ترکیبی از عناصر غذایی و مقداری پیش ماده‌های هورمونی برای گیاهان دارد. اسید‌های آمینه در کود‌های شیمیایی مورد استفاده کشاو. رزان ما که اکثرا خارجی هستند همه مورد تایید سازمان جهانی غذا و دارو است.

ازت بیش‌تر؛ ضرر بیش‌تر.

اما ماجرا به همین سادگی‌ها هم نیست. تغییر در ترکیب غذایی گیاهان در خروج آن‌ها از حالت تعادل تبعات دیگری هم به دنبال دارد. «اینکه این نوع از تغییر در تغذیه گیاهان برای بدن انسان ضرر دارند یا نه مسئله‌ای است که چندین حالت دارد امکان دارد اندازه بزرگ‌تر مربوط به ازت بیشتر در ترکیبات غذایی گیاه باشد و چنین مسئله‌ای در کشور ما درباره تولید سیب زمینی وجود دارد یعنی تغذیه نامتعادل داشتیم و ازت بیشتری دادیم و غلظت محصول بالا رفت و، چون اولین اثر ازت روی اندازه محصول است، اندازه آن را بزرگ کرد. کشاورز‌ها به تجربه یافتند که محصولشان با ازت بیشتر دادن، بیشتر می‌شود برای همین در دادن کود ازت پیش‌روی کردند تا حدی که پس از آزمایش دیدیم ازت سیب‌زمینی بالاتر از حد استاندارد است و برای استفاده مناسب نیست».‌

نمی‌شود خواص و مضرات میوه را از روی قیافه آن حدس زد

اینکه بخواهیم مضرات یا مزایای میوه یا محصولی خاص را از روی شکل ظاهری و اندازه آن حدس بزنیم کاری است ناشدنی که بسیاری از کارشناسان تغذیه گیاه از جمله اردکانیان برآن تاکید دارند. «اینکه بخواهیم از ظاهر میوه حدس بزنیم که چه ترکیباتی دارد یا شکل غیرطبیعی آن چه مضراتی دارد ممکن نیست و برای تشخیص هرچیزی باید به آزمایشگاه مراجعه کنیم چرا که متغیر‌های مختلفی در کیفیت غذایی میوه موثر است. برای مثال یکسری کشاورزان هستند که محصولات غول آسا تولید می‌کنند و اتفاقا همه آن‌ها از کود ارگانیک استفاده می‌کنند و دستورالعمل‌های این کار هم با یک جست‌وجوی اینترنتی پیدا می‌شود که چقدر ماده آلی نیاز است و هواگیری چگونه باید باشد و … و همین محصولات بزرگ‌اندازه کاملا ارگانیک، اما کاملا غیر طبیعی هستند و این غیرطبیعی بودن نسبت ۱۰۰ درصدی با استفاده از کود شیمیایی یا هورمون‌ها ندارد.

اردکانیان می‌گوید که ترکیب بعضی میوه‌ها به هم ریخته ظاهری عادی دارد و هیچ کس تصور نمی‌کند آن‌ها ضرری برای بدن داشته باشند. او از یکی از باغ‌های نزدیک شهر مشهد خبر می‌دهد که سیب‌هایی سربی داشت. «اندازه سیب‌های باغ ملک آباد در مشهد کاملا عادی است و خیلی هم مشتری دارد، اما وقتی آزمایش کردیم دیدیم، چون باغ داخل شهر است میزان سرب سیب‌ها بالااست و سرب را از هوا جذب کرده بنابراین از روی ظاهر نمی‌توانیم قضاوتی کنیم مگر اینکه محصول آزمایش شود.»

بعضی از کود‌ها به کمک خاک فقیر می‌آیند

«خاک ایران دو مشکل اساسی دارد. آهکی است و PH بالایی دارد.» این حرف بسیاری از کارشناسان خاک و تغذیه گیاه است و همین دو مشکل استفاده از بعضی عناصر را ضروری می‌کند. اردکانیان در اینباره می‌گوید: تغذیه گیاهی در کشور ما طوری است که با توجه مجموع شرایط خاکی که داریم باعث می‌شود بعضی مواد به راحتی جذب گیاه نشوند. مثلا در خاک‌های آهکی ما آهن و روی به خوبی جذب نمی‌شوند. در نتیجه گیاهانی که طبیعی پرورش می‌دهیم کمبود آهن و روی دارند و، چون این کمبود را دارند باید آن را طوری تامین کنیم و اگر آن‌ها را به طور خاکی هم بخواهیم بدهیم جذب نمی‌شود. در نتیجه یکسری عناصر را محلول پاشی می‌کنیم که کمبود گیاه تامین شود و البته رشد آن با این محلول‌ها خیلی بیشتر می‌شود، اما این نکته مثبتی است یعنی موقعی که تغذیه گیاهی می‌کنیم داریم موادی را که برای بدن نیاز است، ولی به علت مشکلات خاکی که در ایران داریم یعنی PH بالا و آهکی بودن این عناصر جذب گیاه نمی‌شوند و همین باعث کم‌خونی و کمبود آهن در بدن افراد به ویژه خانم‌ها می‌شود، اما وقتی که مردمان ما میوه‌ای را می‌خورند که آهن را هم جذب کرده میزان آهن در بدن خود را نیز تنظیم می‌کنند و امیدواریم این تغذیه جدید یعنی استفاده از کود‌های آهن بعد از چندسال کمتر با فقر آهن مواجه شویم.

کود خوب یا بد، کشاورزان را ناگزیر به مصرف کرده است. اما آیا به راستی مصرف کود مشکل اصلی محصولات است؟ «کود‌ها برای کشاورزی مشکل چندانی ندارند به غیر از کود‌های نیتراته که استفاده بیش از حد آن روی محصول سیب‌زمینی آثار مخربی داشته است، اما معضل بزرگ در کشور ما استفاده از سموم است که باید بتوانیم آن را حل کنیم یعنی آزمایش سلامت و استاندارد روی محصولات مختلف داشته باشیم که از لحاظ سم موجود در آن قابل استفاده شود.

در رابطه با تزریق غیر ممکن است؛ مگر یکی دو تا است و کاری غیر عملی است، اما اینکه ماده‌ای را داخل آب بریزند که گیاه آن را جذب کند خیلی بعید است. نمی‌گویم غیر ممکن است، براده آهن که جذب نمی‌شود و کود آهن هم این کار را نمی‌کند فرض کنید بعضی گوجه‌ها انتهای فصل است و سرما دارد میزند و می‌خواهیم زودتر برسد کود آهن و پتاسه مصرف می‌کنیم که سرعت رشد گیاه بالا برود و آن را قرمز کند و کلی هزینه می‌کنیم نیمی از مواقع موفق نیستیم، اما از دیدگاه تغذیه بعید به نظر می‌آید.»

تولید محصولات ارگانیکی اگر ممکن هم باشد به صرفه نیست

تولید محصول ارگانیک هرچند خوب و مطلوب، اما نه برای خیلی از محصولات ممکن است و نه برای خیلی از کشاورزان به صرفه. اردکانیان در اینباره که آیا می‌توانیم یک کشاورزی ارگانیک داشته باشیم می‌گوید: کلان قضیه شاید از نظر علمی امکان پذیر باشد، اما توجیه اقتصادی ندارد و البته یه این بستگی دارد از چه محصولی و درباره چقدر از محصول صحبت می‌کنیم یعنی یک وقت می‌خواهیم چغندر ارگانیک تولید کنیم و انتظار داریم ۸۰ تن در هکتار محصول داشته باشیم که این کار بسیار بسیار مشکلی است، چون اگر ۸۰ تن ماده برداریم و کودی هم ندهیم خیلی سخت است که بتوانیم عملکرد قابل قبولی داشته باشیم، اما اگر کشاورزی بخواهد زعفران برداشت کند و کل برداشت او هم ۱۰ کیلو در هکتار است برای این مقدار می‌شود به مواد داخل خاک تکیه کرد و با استفاده از کود دامی فراوان ماده‌ای مثل آهن را هم جذب زعفران کرد، ولی این شرایط برای محصولاتی است که مقدار آن‌ها کم است، ولی وقتی از ذرت حرف می‌زنیم، کشت ارگانیک آن نه به سادگی ممکن است و اگر هم باشد نه منطقی است و نه توجیه اقتصادی دارد.