بخت تیره عروس خاورمیانه/ اعتراضات مردم لبنان به انقلاب می‌انجامد؟

 

رویداد۲۴ از روز جمعه ۱۸ اکتبر بیروت شاهد اعتراضات سراسری مردم لبنان علیه سیاست‌های ریاضتی دولت حریری است. انگیزه اصلی اعتراضات در لبنان مالیاتی است که دولت بر مکالمات پیام‌رسان واتس‌اپ و برخی دیگر از اپلیکیشن‌های اینترنتی وضع کرد. مخالفت مردم با این تصمیم، بحث فساد مالی و سیاسی در کشور را زنده کرد و اعتراض‌ها دامنه‌دار شد. دولت لبنان از تصمیم خود در وضع مالیات مربوطه صرف‌نظر کرد، اما حالا تظاهرکنندگان خواستار استعفای سردمداران شده‌اند.

 

آن‌ها خواستار اصلاحات جدی در سیستم سیاسی لبنان هستند و به زیرساخت‌های ضعیف کشور اعتراض دارند. بسیاری از راه‌ها توسط تظاهر کنندگان و پلیس در لبنان بسته شده و مردم تهدید کرده‌اند که دولت اتحاد ملی لبنان را سرنگون خواهند کرد.

 

هدف تظاهر کنندگان لبنانی روشن است؛ سیستم سیاسی نخبه محور و فرقه محور لبنان که از زمان جنگ داخلی ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰ باقی مانده است. در لبنان رییس جمهور مسیحی مارونی، رییس مجلس مسلمان شیعه و نخست وزیر مسلمان اهل سنت است. کابینه و پارلمان به طور مساوی بین مسیحیان و مسلمانان تقسیم شده است.

 

به گزارش آژانس خبری ملی لبنان، ۷۰ نفر روز جمعه به جرم دزدی و خسارت به اموال عمومی بازداشت شدند، اما همه آن‌ها روز شنبه آزاد شدند.

 

اولین جرقه‌های تظاهرات با پیشنهاد مالیات ۲۰ سنتی بر تماس‌های واتس آپی زده شد. تماس با شبکه‌های اجتماعی نظیر واتس اپ از جمله راه‌های ارتباطی مرسوم در لبنان است.

 

به گزارش آژانس خبری ملی لبنان، روز یکشنبه سعد حریری نخست وزیر لبنان چندین نشست در ارتباط با وضعیت به وجود آمده داشت. او روز جمعه ددلاین ۷۲ ساعته‌ای را برای شرکایش در دولت تعیین کرده تا با اصلاحاتی که می‌تواند کشور را از بحران اقتصادی نجات دهد موافقت کنند.

 

شب قبل حریری مستقیما مقامات دولت را خطاب قرار داده و آن‌ها را مقصر شکست اصلاحات و اعتراضات مردمی خواند. او گفت: ما دیگر نمی‌توانیم منتظر دولت بمانیم تا روی یک راه حل کار کند.

 

بعد از یکی از جلسه‌ها، وزیر خزانه داری دولت اعلام کرد دولت با بودجه نهایی که شامل درآمد‌های مالیاتی بیشتر نیست موافقت کرده است. میشل عون رییس جمهور لبنان نیز در توییتر خود نوشت: راه حل اطمینان بخشی برای بحران اقتصادی اخیر وجود دارد.

 

میشل عون امروز دوشنبه اعلام کرد: آنچه در خیابان‌ها اتفاق افتاده نشان دهنده دردی است که مردم متحمل شده‌اند، اما بسط فساد بزرگترین بی عدالتی برای همه است و باید دست‌کم با لایحه حذف محرمانه بودن حساب‌های بانکی وزرای کنونی و آتی با آن مقابله کرد.

 

طرح اصلاحات اقتصادی حریری شامل کاهش ۵۰ درصدی حقوق رییس جمهور، نخست وزیر، وزرا و نمایندگان مجلس است.

این کاهش همچنین شامل حقوق روسای جمهوری و دیگر مقام‌های ارشد پیشین هم می‌شود. از دیگر اصلاحات مورد نظر حریری کاهش قابل ملاحظه کسری بودجه از طریق دریافت ۳ میلیارد و سیصد میلیون دلار از بانک مرکزی و دیگر بانک‌های لبنان، خصوصی سازی بخش مخابرات و بازسازی صنعت تولید و توزیع برق است.

 

قیمت برق هزینه‌های تولید برق را پوشش نمی‌دهد، اما مقامات چندین سال است که تمایلی به افزایش قیمت‌ها نداشتند. این وضعیت دست‌کم ۱ میلیارد دلار کسری برای توزیع کنندگان برق دولتی در هر سال ایجاد می‌کرد که دولت مجبور بود این هزینه را بپرداززد.

 

به گزارش آسوشیتدپرس، روز یکشنبه گروهی از مردم و جوانان در خبایان‌های پایتخت لبنان جمع شدند و با آتش زدن لاستیک‌ها خیابان‌ها را بند آوردند. بخش‌های مرکزی بیروت شبیه به میدان جنگ شد. شیشه‌های مغازه‌ها شکسته شد و بقایای لاستیک‌های سوخته در کف خیابان دیده می‌شود. بانک‌ها و رستوران‌ها و مغازه‌ها بسته شدند. تیمی از کارگران با لباس‌های خاکستری برای جمع آوری زباله‌ها و بقایای لاستیک سوخته‌ها در نزدیکی پارلمان دیده می‌شوند، اما همزمان تظاهرکنندگان فریاد انقلاب انقلاب سر می‌دهند.

 

برخلاف روز‌های اولیه اعتراضات که پلیس با باتوم و ماشین‌های آب پاش سعی در متفرق کردن مردم و سرکوب تظاهرات داشت، اعتراضات دو روز قبل به فستیوال شادی شباهت بیشتری داشت. بلندگو‌های عظیم در خیابان‌های بیروت صدای سرود‌های ملی را پخش می‌کند و آتش بازی در کنار دریای مردمی که می‌رقصند و می‌خوانند و بنر‌هایی با شعار «اتحاد علیه سیاستمداران فاسد» جلوه‌هایی از تظاهرات مردم لبنان است که در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود.

 

ویدئو‌هایی از لبنان که مردم را در حال رقص و پایکوبی و شعار دادن نشان می‌دهد در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود.

 

تظاهرات سراسری لبنان یادآور بهار عربی سال ۲۰۱۱ است که به سرنگونی چهار رییس جمهور در سراسر کشور‌های عربی خاورمیانه انجامید.

 

لبنان مدرن از ائتلاف احزاب مختلف تحت سیستم دولت پارلمانی تشکیل شده است. ساختار سنّتی قدرت سیاسی در لبنان بر اساس توازن طایفه‌ای استوار است که مجموعه‌ای از طوایف گوناگون، ساختار سیاسی لبنان را شکل داده‌اند. لبنان دارای تعدد مذاهب و دارای هفده فرقه دینی به رسمیت شناخته شده است: یازده فرقه مسیحی (مارونی، ارتدوکس، کاتولیک، ارمنی‌های ارتدوکس، ارمنی‌های کاتولیک، پروتستان، سریانی‌های ارتدوکس، سریانی‌های کاتولیک، لاتین، کلدانی و نستوری)، پنج فرقه اسلامی (شیعیان، سنّیان، دروزیان، علویان و اسماعیلیان) و یک فرقه یهودی، که جزو کم نفوذترین فرقه‌هاست.

 

بر اساس ساختار سیاسی این کشور، رئیس جمهور باید مسیحی مارونی باشد. نخست وزیر باید مسلمان سنی باشد و رییس پارلمان باید مسلمان شیعه باشد. این ترتیب قسمتی از میثاق ملی است که توافقی غیر کتبی است که در سال ۱۹۴۳ در ملاقاتی بین اولین رئیس جمهور لبنان (یک مارونی) و اولین نخست وزیر لبنان (یک سنی) حاصل شد، اگر چه این توافق در قانون اساسی لبنان تا سال ۱۹۹۰ به دنبال توافق طایف رسمی نشد. این میثاق همچنین تصریح می‌کرد که کرسی‌های پارلمان به تمامی مذاهب تعلق گیرد یعنی با نسبت ۶ مسیحی به ۵مسلمان که بر اساس آمارگیری سال ۱۹۳۲ بود. آن زمان مسیحیان جمعیت بیشتری داشتند.

 

سعد حریری رییس دولتی چند حزبی شامل احزاب «المستقبل»، «حزب الله» و «جنبش آزادی میهنی» و «جنش شیعه امل» است.

 

بسیاری از سیاستمداران لبنانی از جنگ داخلی ۱۵ ساله کشور که در سال ۱۹۹۰ به پایان رسید روی کار آمدند. کشور لبنان تحت فشار بانک جهانی و صندوق بین المللی پول برای اجرای اقدامات فوری برای بازپرداخت حمایت‌های مالی آنهاست. این کشور کوچک خاورمیانه‌ای سومین بدهکار بزرگ در جهان است و تقریبا ۸۶ میلیارد دلار یعنی ۱۵۰ درصد تولید ناخالص ملی‌اش را بدهکار است. سازمان‌های بین المللی از لبنان خواسته‌اند که تغییراتی اقتصادی را برای بازپرداخت بدهی‌هایش اعمال کند.

 

 

به اذعان رسانه‌ها و مقامات لبنان، تظاهرات اخیر هیچ رهبری اعم از مسیحی و مسلمان ندارد و همه کشور یک صدا به دور از فرقه گرایی دست به تظاهرات زده‌اند.

بیشتر سیاستمداران لبنانی از تظاهرکنندگان حمایت کردند و این تظاهرات را خودجوش و نفوذ عوامل خارجی در این تظاهرات را ضعیف می‌دانند.

 

سید حسن نصرالله در سخنرانی‌ خود اعلام کرد که پیام تظاهر کنندگان به خوبی شنیده شده، اما او با درخواست استعفای دولت موافق نیست چرا که تشکیل یک دولت جدید زمان می‌برد و بحران طولانی خواهد شد.

سید حسن نصرالله خطاب به تظاهرکنندگان همزمان با اربعین حسینی در پیامی ویدئویی طبق رسم هر ساله‌اش گفت: اولا ما به انتخاب شما برای اعتراض و تظاهرات احترام می‌گذاریم. تظاهرکنندگان باید اهمیت جنبش مردمی دو روز گذشته‌شان را بدانند. اهمیت آن در این است که خودجوش و خالصانه است. مطمئنم هیچ کس نمیتواند بگوید حزب، نهاد یا حتی دولت خارجی‌ای پشت این اعتراضات است. این اعتراضات مرز‌های دکترین‌ها، بخش‌ها، مذاهب و گرایش‌های سیاسی را در نوردیده. اگر در روز اول یا روز دوم یا همین الان حزب الله با شما به خیابان‌ها می‌آمد؛ نتیجه این بود که جنبش به سمت دیگری منحرف می‌شد. به سادگی جنبش شما به یک درگیری سیاسی و مذهبی تبدیل می‌شد. آن وقت همه می‌خواستند بگویند ایران از میدان «ریاض الصلح» بیروت دارد برای آمریکا پیام می‌فرستد! مصلحت جنبش شما برای ابلاغ قوی پیامتان این است که بدون کمک حزب الله یا هر حزب دیگری باشد. قدرت این جنبش این است که به دور از احزاب سیاسی به کارش ادامه دهد. اینکه آیا باید به جنبشتان ادامه دهید یا نه چیزی نیست که من درباره آن اظهار نظر کنم. من میتوانم بگویم این دو روز دستاورد‌های مهمی در سطح تاثیر گذاری بر خودآگاه و ناخوادآگاه مقامات تصمیم ساز داشتید.»

---

بیشتر بخوانید:

چرا لبنان ناآرام است؟

---

یک شاهد مدعی شده بود نبیه بری رییس مجلس لبنان روز یکشنبه در یک شهر بندری در جنوب لبنان به معترضان حمله‌ور شده است. حزب امل که حزب منبوع نبیه بری است این حمله را تکذیب کرده و خواستار بررسی موضوع شده است.

یکی از احزاب مسیحی لبنان روز یکشنبه بعد از تظاهرات میلیونی مردم لبنان در خیابان‌ها از ائتلاف دولت لبنان خارج شد.

 

بعد از تظاهراتی که روز گذشته در طرابلس، بیروت و چند شهر دیگر لبنان اتفاق افتاد، سمیر جعجع رهبر حزب مارونی نیرو‌های لبنان که یکی از احزاب کلیدی لبنان است اعلام کرد که از دولت استعفا می‌کند.

 

او اعلام کرد: ما به این نتیجه رسیدیم که دولت قادر نیست اقدامات ضروری را برای نجات وضعیت انجام دهد. در نتیجه تصمیم گرفتیم از وزرای خود بخواهیم از دولت استعفا کنند.

سمیر جعجع گفته ما به این نتیجه رسیدیم که بیشتر عناصر دولت فقط به دنبال مسکن هستند و هیچ تمایلی به اجرای اصلاحات رادیکال و جدی ندارند. وضعیت کنونی کشور نیازمند اقدامات فوری و استثنایی نظیر استعفای وزراست.

به گزارش الجزیره حریری شرکای خود را در دولت ائتلافی مقصر شکست‌های دولت در اصلاح وضع اقتصادی کشور می‌داند. این رسانه قطری روز یکشنبه در گزارش خود از تظاهرات میلیونی مردم نوشت: مردم لبنان از سخنرانی نصرالله و اینکه حزب الله از جنبش اعتراضی آن‌ها حمایت نکرده عصبانی هستند.

 

خبرنگار الجزیره در گزارش خود نوشته: نصرالله دولت را تشویق کرده که مالیات نگیرد، اما از دولت نخواسته که استعفا کند. در بسیاری از جهات او یک پوشش مشروع به دولت بخشیده تا از تحریم‌های آمریکا علیه گروه‌هایی که با ایران در ارتباطند خودداری کند. اگر حریری کنار برود و یک نخست وزیر سنی انتخاب شود که با حزب الله متحد است، لبنان ممکن است تحت تحریم‌های آمریکا قرار بگیرد.

 

او در ادامه نوشت: سران سیاسی لبنان با هم متحد مانده‌اند، اما مردم بر خواسته‌های خود اصرار دارند. انتظار می‌رود تظاهرات در روز‌های بعد هم ادامه داشته باشد. وقتی با مردم و جنبش‌های مدنی حرف می‌زنید می‌گویند به اعتراض ادامه خواهند داد.

 

رسانه عربستانی العربیه مدعی شده بعد از اینکه نصرالله در سخنرانی اربعین خود اعلام کرد: «کسانی که مسئولیت وضعیتی که امروز در آن قرار گرفتیم را برعهده نمی‌گیرند باید شرم کنند به ویژه ان‌هایی که در همه دولت‌های قبلی نقش داشتند»، مردم در خیابان فریاد زدند «همه مقصرند، نصرالله هم مثل همه» (All of them, All of them, Nasrallah is one of them)

 

دیلی صباح رسانه ترکیه‌ای حامی اردوغان در گزارشی نوشته اگر حریری که مسلمان اهل سنت است و مورد حمایت غرب و متحدان عربی غرب، استعفا کند، وضعیت برای بسیاری از احزاب عضو ائتلاف برای تشکیل کابینه سخت‌تر خواهد شد. کابینه جدید احتمالا نزدیک به حزب الله خواهد بود که به این ترتیب کار برای تامین کنندگان و خیرین بین المللی و کشور‌های عربی برای حمایت مالی از لبنان در شرایط تحریم‌های آمریکا علیه ایران غیر ممکن خواهد شد.

صندوق بین المللی پول هشدار داده که دولت لبنان باید برای مقابله با مشکلات مالی این کشور باید به سیاست ریاضت اقتصادی متوسل شود و مالیات‌ها را افزایش دهد.

رادیو فردا دلیل مواضع سید حسن نصرالله در قبال دولت و عدم تمکین از درخواست مردم برای استعفای دولت را توضیح داده و مدعی شده دلیل اصلی درخواست حزب الله برای حفظ دولت این است که بعد از دو دهه تلاش‌های حزب الله برای تبدیل شدن به تصمیم گیرنده اصلی لبنان و ایجاد حق وتو در دولت در نهایت با موفقیت همراه بوده است. به همین دلیل حزب الله هیچ علاقه‌ای ندارد ریسک کند به ویژه اینکه ایران نیز نمی‌تواند مانند سابق به حزب الله کمک کند.

 

شیعیان اقلیت جمعیت لبنان را تشکیل می‌دهند و اگر حزب الله همه رای شیعیان را هم داشته باشد باز هم نمی‌تواند اکثریت پارلمان را از آن خود کند. در نتیجه حزب الله باید به ائتلاف با سایر فرقه‌ها و احزاب سیاسی تکیه کند.

 

انور قرقاش وزیر خارجه امارات در توییتر خود نوشته اعتراضاتی که در کشور‌های مختلف عربی رخ می‌دهد در واقع درخواستی برای بازگشت به دولت‌های قوی، ملی و عادل است. این اعتراضات، اعتراضی علیه فرقه گرایی و ارتباطات حزبی است که ریشه در مذهب دارد. این درخواستی برای بازگشت به هویت ملی است.

 

به گزارش اسپوتنیک، سفارت امارات متحده عربی در لبنان مقری را برای کمک به اتباع امارات در این کشور در جریان اعتراضات به راه انداخته است.

 

به گفته حمد سعید سلطان سفیر این کشور در لبنان، مقری در سفارت در ارتباط با وزارت خارجه برای کمک به خروج شهروندان اماراتی از لبنان در وضعیت اضطراری این کشور تشکیل شده است.

 

سفارت عربستان در لبنان نیز اعلام کرد ۱۳۲ شهروند سعودی قرار است از طریق فرودگاه بین المللی رفیق حریری این کشور را ترک کنند.

 

روز جمعه وزارت خارجه کشور‌های عربی توصیه‌های مسافرتی به لبنان منتشر کردند و از شهروندانشان خواستنند تا پایان وضعیت اضطراری به لبنان سفر نکنند.

 

روزنامه الجمهوریه امروز دوشنبه به نقل از منابع دیپلماتیک از مخالفت روسیه با استعفای دولت سعد حریری خبر داد. این روزنامه نوشت سعد حریری یک پیام شفاهی از رهبر روسیه دریافت کرده که در آن ضمن اشاره به اوضاع دشوار لبنان و منطقه، با استعفای حریری مخالفت و اعلام کرده استعفای او را گزینه خوبی نمی‌داند. 

 

موضع دولت ایران در برابر تحولات لبنان تاکنون تلاش برای عدم دخالت در امور داخلی این کشور بوده است. موسوی سخنگوی وزارت خارجه ایران درباره تحولات لبنان با تاکید بر اینکه در مسائل داخلی کشور‌ها دخالت نمی‌کنیم، اظهارداشت: دولت و ملت لبنان، رشید و بالغ هستند. دولت لبنان در حال بررسی خواسته‌های ملت این کشور است. ما با توجه به بلوغی که از ملت لبنان سراغ داریم و مشکلاتی که آن‌ها سپری کردند، امیدواریم از این مسئله عبور کنند. ما مخالف دخالت دولت‌های خارجی هستیم و امیدواریم با همگرایی همه گروه‌ها، احزاب و جریان‌ها آرامش به لبنان برگردد.

 

با این وجود احتمال می‌رود مواضع ایران مشابه مواضع سید حسن نصرالله رهبر حزب الله لبنان باشد. به این معنا که با استعفای سعد حریری مخالف است، اما از اپوزیسیون دولت او نیز حمایت می‌کند.

 

نوامبر ۲۰۱۷ سعد حریری سفری به عربستان داشت که منجر به گروگان گرفته شدن او توسط مقامات سعودی و قرائت بیانیه‌ای ضد ایرانی شد. حریری در حالی که در عربستان روبه روی دوربین نشسته بود بیانیه‌ای قرائت کرد و با انتقاد از ایران و گروه حزب‌الله لبنان، و با اشاره به اینکه جانش در خطر است گفت که از مقام خود استعفا می‌کند.

 

یک روز پس از اعلام استعفای سعد حریری، نخست وزیر لبنان، رسانه‌های محلی گزارش داده‌اند که میشل عون، رئیس جمهور لبنان، تا زمان بازگشت آقای حریری به کشور استعفای او را قبول نخواهد کرد.

 

حسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله لبنان در پی انتشار این بیانیه در یک سخنرانی اعلام کرد سعد حریری «بر خلاف خواسته‌اش، توسط عربستان سعودی مجبور به استعفا شده و استعفای او مورد قبول حزب الله نیست.» مقام‌های جمهوری اسلامی نیز با رد ادعا‌های سعد حریری علیه ایران، استعفای او را «نشانه‌ای از ایجاد تنش جدید» خوانده و آن را به عربستان سعودی نسبت داد.

 

پس از گذشت دو هفته با فشار افکار عمومی، سعد حریری مجبور به بازگشت به لبنان شده و نخست وزیر لبنان را دوباره عهده دار شد. کمی بعد حریری در گفتگو با وال استریت ژورنال آمریکا تاکید کرد که روابط کشورش با ایران باید به بهترین شکل، اما در جهت منافع لبنان باشد.

 

این اظهارات از سوی بسیاری از رسانه‌ها، به منزله شکست سیاست عربستان برای تحت فشار قرار دادن لبنان جهت تن دادن به تغییراتی برای کاهش نفوذ حزب الله و ایران بود.