پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در ایران ریشه در چه مسائلی دارد؟

رویداد۲۴ پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در ایران از چالش‌هایی است که سال‌ها صنعت بیمه را درگیر خود کرده و هر بار هم طرح و برنامه‌ای در این زمینه ارائه می‌شود بر آن اثرگذار نیست. این پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در ایران عوامل مختلفی دارد که بسیاری آن را ریشه در مسائل اقتصادی و برخی نیز آن را ریشه در مسائل فرهنگی جامعه می‌دانند.

ضریب نفوذ بیمه که یکی از شاخص‌های مهم عملکرد صنعت بیمه است از تقسیم حق بیمه تولیدی بر تولید ناخالص داخلی کشور به دست می‌آید. این شاخص نشان می‌دهد که چند درصد از کل تولید سالانه کشور مربوط به صنعت بیمه است.

بر اساس آخرین اطلاعات و آماری صنعت بیمه که در سالنامه آماری بیمه مرکزی در سال ۹۷ منتشر شده، ضریب نفوذ بیمه در سال ۱۳۹۷ تغییر محسوسی نداشته و سهمی که از تولید ناخالص داخلی داشته از ۲.۳ درصد به ۲.۳۸ درصد رسیده که نشان می‌دهد صنعت بیمه در مقایسه با دیگر مجموعه اقتصاد کشور حرکت سریع‌تری نداشته است.

در همین رابطه امیر صفری مدیرکل نظارت بر بیمه‌های زندگی بیمه مرکزی و رئیس سابق پژوهشکده بیمه در خصوص ضریب نفوذ بیمه گفت: نحوه تعریف صنعت بیمه و تولیدات آن در تعیین این درصد مهمتر است یعنی اگر به عنوان مثال، بیمه‌های بازنشستگی و صندوق‌های بازنشستگی را نیز جزئی از صنعت بیمه تعریف کنیم یا تعریف نکنیم مقدار ضریب نفوذ بیمه متفاوت خواهد بود. در اکثر کشورها، بیمه‌ها و صندوق‌های بازنشستگی، جزئی از صنعت بیمه‌های بازرگانی قلمداد می‌شوند و لذا ضریب نفوذ بیمه‌ای را که اعلان می‌کنند خود به خود بیش از این مقدار در کشور‌هایی است که بیمه‌ها و صندوق‌های بازنشستگی، جزئی از صنعت بیمه‌های بازرگانی محسوب نمی‌شوند.

علت پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در ایران

وی در پاسخ به سوال آیا پایین بودن ضریب نفوذ بیمه در ایران متاثر از شرایط اقتصادی کشور است یا عوامل دیگری در آن نقش دارند؟ عنوان کرد:ضریب نفوذ صرفاً تحت تاثیر عوامل اقتصادی قرار ندارد؛ عوامل بسیاری از جمله عوامل اجتماعی، حقوقی و قانونی، فرهنگی، ایدئولوژیک، روانشناختی، و حتی سیاسی در آن نقش دارند. عوامل ایدئولوژیک نیز نقش دارند. افرادی که در رفتار خود از مراجع تقلید پیروی می‌کنند، به فتاوای ایشان مراجعه می‌کنند. برخی از مراجع تقلید در مشروعیت بیمه تردید دارند. همینطور اهل تسنن ما بیمه بازرگانی به شکلی که توسط شرکت‌های بیمه عرضه می‌شود را مشروع نمی‌دانند. در کشور‌های مسلمان سنی مذهب نیز با بیمه مخالفت وجود دارد و در برخی از این کشور‌ها از بیمه‌های تکافل استفاده می‌کنند. در ایران بیمه تکافل رایج نیست، اما اهل تسنن رغبتی به بیمه‌های رایج و متداول ندارند.

صفری ادامه داد: عوامل فرهنگی شامل مثلاً میزان اعتماد به صنعت بیمه کشور بسیار موثر است. اگر مردم شرکت‌های بیمه را قابل اعتماد ندانند مسلماً محصولی از این صنعت نخواهند خرید. عوامل روانشناختی و رفتاری شامل میزان ریسک پذیری یا ریسک گریزی افراد بسیار تعیین کننده است. افرادی که در مقابل ریسک حساسیت کمتری دارند با ریسک کنار می‌آیند و حاضر به هزینه کردن برای دور کردن ریسک از خود نیستند، لذا بسته به اینکه مردم عمدتاً ریسک گریز یا ریسک پذیرند، بیمه می‌خرند یا نمی‌خرند.

این کارشناس صنعت بیمه اظهار کرد: عوامل قانونی و حقوقی شامل اجبار قانونی و مواردی از این قبیل بر خرید بیمه بسیار موثر است. اگر بیمه‌ها را به بیمه‌های اجباری و اختیاری تفکیک کنیم در کشور‌هایی که بیمه زلزله قانوناً اجباری است مثل ترکیه و ژاپن، مسلماً این اجبار به افزایش ضریب نفوذ کمک می‌کند. اگر بیمه ثالث در ایران اجباری نبود همین مقدار ضریب نفوذ نیز کاهش قابل توجی پیدا می‌کرد.

وی تصریح کرد: از طرف دیگر، بیمه یک محصول مدرن در یک اقتصاد مدرن است. هرچه یک جامعه مدرن‌تر باشد بیشتر به بیمه رو می‌آورد. به عنوان مثال عملیات ساخت یک ساختمان تا بهره برداری و حتی تخریب همراه با مسئولیت‌های بسیاری است. از جمله پیمانکار، مهندس ناظر، مالک و ... در این فرایند دخیل هستند. مسئولیت‌های زیادی از طرف هرکدام از پیمانکار، مهندس ناظر، مالک در قبال یکدیگر و در قبال شخص ثالث در اینجا وجود دارد. حالا تا چه حد قانون این مسئولیت‌ها را شناسایی کرده و به رسمیت می‌شناسد میزان مدرن بودن جامعه را تعیین می‌کند. هنگامی که پیمانکار به موجب قانون، مسئولیتی در قبال ساختمانی که ساخته و تحویل داده است در مقابل مالک نداشته باشد، ساختمان را برای مدتی تضمین نکرده باشد، به این معنی است که ریسکی وجود ندارد و لذا بیمه مسئولیتی در این مورد نیز طراحی نخواهد شد، اما اگر این مسئولیت به موجب قانون به رسمیت شناخته شده باشد، لذا پیمانکار یا خود این ریسک را پذیرفته و خسارات احتمالی را شخصاً جبران می‌کند و یا مسئولیت خود را بیمه می‌کند و یک بیمه نامه مسئولیت حرفه‌ای می‌خرد. پزشکان، به خصوص جراحان با این موضوع بسیار سروکار دارند. بیمه مسئولیت را به عنوان مثال در بسیاری از مشاغل می‌توان تعریف کرد به شرطی که ظرفیت و بستر‌های قانونی آن فراهم شده باشد. نتیجه این بحث این است که جامعه مدرن، جامعه‌ای است که ریسک‌ها را شناسایی کرده و اهمیت آن را نشان می‌دهد. جوامع غیرمدرن ریسک و خسارات ناشی از آن را سرنوشتی از قبل تعیین شده تلقی می‌کند.

رئیس سابق پژوهشکده بیمه در ادامه بیان کرد: شرایط اقتصادی از جمله وضعیت درآمدها، نرخ تورم، رکود یا رونق اقتصادی بر بیمه بسیار موثر است. با نگاهی دقیق‌تر می‌توان به عوامل سمت عرضه و سمت تقاضا اشاره کرد. شبکه فروش، تبلیغات درست، بازاریابی صحیح و حرفه‌ای عوامل اثرگذار مهمی هستند. قانوناً شرکت‌های بیمه باید سرمایه کافی برای پوشش ریسک داشته باشند در غیر این صورت مقررات اجازه صدور بیش از پیش بیمه نامه را نخواهد داد، لذا وجود سرمایه کافی برای پوشش ریسک ضروری است، اما عملاً صنعت بیمه سرمایه زیادی برای فعالیت در این بخش جذب نکرده است و لذا ظرفیت عرضه محدود است. با این وصف، ظرفیت محدود عرضه یکی از موانع مهم رشد ضریب نفوذ است. از طرف تقاضا نیز عواملی نظیر رشد درآمد‌ها و دستمزدها، رشد سرمایه گذاری‌ها و سایر عوامل اثرگذارند.
راهکار‌های افزایش ضریب نفوذ بیمه در ایران

صفری در پاسخ به این سوال که راهکار‌های افزایش ضریب نفوذ بیمه در ایران چیست؟ بیان کرد: راهکار‌های افزایش ضریب نفوذ به نوعی اثرگذاری بر همان عوامل موثر بر ضریب نفوذ و رشد حق بیمه‌های هستند. اما در این بین یکی از راهکار‌های مهم افزایش ضریب نفوذ بیمه، پیدا کردن بازاری جدید برای ارائه محصولات موجود یا محصولات جدید است. نوآوری در خلق محصولات جدید و ایجاد بازار برای آن‌ها در افزایش ضریب نفوذ بیمه بسیار موثر است، اما نوآوری کار ساده‌ای نیست و به نظر قدری با مدیریت سنتی در تناقض است. واقعیت این است که نوآوری و پیداکردن بازار جدید زحمت دارد. سال‌هاست که صنعت نفت ما بزرگترین صنعت است، اما بیمه نفت و انرژی در پرتفوی بیمه صنعت بسیار ناچیز است درحالی که بیمه ثالث بیشترین سهم را در پرتفوی بیمه دارد؛ لذا بخش‌های وسیعی از ریسک‌های صنعت نفت یا تحت پوشش نیستند یا به شرکت‌های خارجی که ظرفیت و سرمایه بالایی دارند واگذار می‌شود.

وی در پایان اظهار داشت: بخش‌های زیادی از حوزه کشاورزی و دامپروری تحت پوشش نیست و به اصطلاح بکر است. بازار بکر بزرگی وجود دارد، اما شرکت‌های بیمه توانایی کارشناسی تعریف و طراحی محصولات جدید برای بازار‌های بکر را ندارند. متخصص ارزیابی ریسک فجایع طبیعی نظیر زلزله، سیل، طوفان، خشکسالی و… نداریم و یا داده و آمار کافی برای آن‌ها وجود ندارد. فقر ثبت منظم آمار برای ارزیابی ریسک از موانع اصلی طراحی محصولات جدید است. راهکار، تولید و ثبت آمار و طراحی محصولات بیمه‌ای جدید است.