«آن شب»؛ تلاش ناکام برای باز کردن پای جن‌گیر به سینمای ایران!

رویداد۲۴ مازیار وکیلی: فیلم «آن شب» آخرین ساخته کورش آهاری در چهارمین روز سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد؛ فیلمی در ژانر وحشت که شاید به خودی خود فیلم مهمی نباشد اما چون در ژانر کمتر شناخته شده وحشت ساخته شده است می‌تواند مبنای خوبی برای این تحلیل آسیب شناسانه قرار بگیرد که چرا این ژانر در سینمای ایران پا نمی‌گیرد؟

آن شب، داستان یک زوج جوان ایرانی است که در آمریکا زندگی می‌کنند. آن‌ها یک شب پس از اینکه از مهمانی خانه دوست خود برمی‌گردند جی پی اس ماشین‌شان دچار نقص می‌شود و همین باعث می‌شود تصمیم بگیرند شب را در هتلی بگذارند؛ هتلی که در آن اتفاقات عجیبی انتظارشان را می‌کشد.

ژانر وحشت در سینمای ایران یک ژانر بومی نیست. مبنا و اساس این ژانر در غرب بر پایه‌ی الهیات مسیحی بنا شده که به طور کلی با مبنای الهیاتی دین اسلام که پایه و اساس دینداری ایرانی از دیرباز تا کنون بوده متفاوت است. همین مسئله باعث می‌شود فیلمسازانی که برای ساخت فیلم در سینمای ایران جسارت به خرج می‌دهند و سراغ این ژانر می‌روند نتوانند به خوبی داستان خود را بومی کنند.

ربط مستقیم ژانر وحشت به متافیزیک و اتفاقات ماوراءالطبیعه به خودی خود ساخت فیلم در این ژانر را سخت می‌کند حالا به این سختی اضافه کنید مقدس بودن متافیزیک و ماوراء‌الطبیعه در ذهن ایرانی را که کار را برای فیلم‌سازان سخت‌تر می‌کند. در سینمای غرب (خصوصاً هالیوود) اجازه داده‌اند این متافیزیک و ماوراءالطبیعه به سینما راه پیدا کند و همین موضوع باعث شکل‌گیری تاریخی شده که ژانر وحشت برمبنای آن شکل گرفته است.

در جن‌گیر بعد از این‌که مادر دختر جن‌زده از هرگونه متخصص پزشکی برای بهبودی دخترش ناامید می‌شود سراغ کشیشی می‌رود تا با تکیه بر الهیات مسیحی دختر را درمان کند. این تاریخ در سینمای ایران وجود ندارد و به همین خاطر سینمای ایران تجربه کمی در ژانر وحشت دارد.

به گزارش رویداد۲۴ شاید فقط فیلم شب بیست و نهم تا حدی توانسته بدل به یک فیلم وحشت بومی شود. به نظر می‌رسد آهاری هم متوجه این موضوع بوده که داستان فیلم خودش را به آمریکا منتقل کرده تا هم از معماری و جغرافیا آن‌جا برای روایت داستان خودش استفاده کند و هم بتواند حس و حال یک فیلم وحشت هالیوودی را به مخاطب منتقل کند. مشکل فیلم هم دقیقاً از اینجا آغاز می‌شود. تعلیق‌ها و گره‌های داستانی فیلم چون ربطی به زیست جهان مردم ایران ندارد نمی‌تواند آن ترسی را که در ذهن کارگردان بوده ایجاد کند.

مسئله آن شب این نیست که کارگردان چقدر اجرای خوبی داشته و توانسته داستان خوبی تعریف کند، بلکه مشکل اینجاست که چنین داستانی با چنین خط و ربط و تعلیق‌هایی برای تماشاگر ایرانی نامفهوم است. تماشاگر ایرانی فیلم‌های ژانر وحشت خارجی را نه با ذهنیت یک فیلم ایرانی که از دریچه ذهن کارگردان فیلم می‌بیند و برابر آن گاردی ندارد. اما از کارگردان یک فیلم ترسناک ایرانی توقع دارد برایشان یک فیلم ترسناک بومی بسازد که آن‌ها را برمبنای تاریخ و متافیزیکی که در آن زندگی کرده‌اند بترساند. اما چون ساختن چنین فیلمی در ایران به خاطر قدسی بودن متافیزیک غیرممکن است کارگردان مجبور می‌شود برای روایت داستان به الگوهای خارجی روی بیاورد که فیلم را بدل به کولاژی از از فیلم‌های غربی می‌کند نه یک فیلم ترسناک ایرانی. این مشکلی است که آن شب هم با آن درگیر است.

فیلم بیشتر از آن‌که اثری مستقل باشد به کولاژی از فیلم‌های ترسناک خارجی می‌ماند که گاهی درخشش کوبریک را به ذهن متبادر می‌کند و گاه فیلم حلقه را. همین موضوع سبب می‌شود که شخصیت‌ها و کنش و واکنشی که دارند برای تماشاگر ملموس از کار درنیاید و همین موضوع فاصله تماشاگر را با فیلم حفظ می‌کند و اجازه نمی‌دهد درگیر داستان شوند و خب این فقط یک معنا می‌دهد؛ نترسیدن.

فیلم البته ایرادات فیلمنامه‌ای زیادی هم دارد. مثلاً دلیل مراجعه زوج ایرانی به هتل بسیار مسخره است. آن‌ها مدت زمان کمی با خانه خود فاصله دارند و لازم نیست شب را در هتل بمانند. ماشین آن‌ها حتی خراب هم نمی‌شود که این خرابی بهانه خوبی باشد برای مراجعه به هتل. به این‌ها اضافه کنید خط داستانی فقیر فیلم را که ترس‌هایش از حد غیب و ظاهر کردن فراتر نمی‌رود و آنقدر این شکل از ترساندن را تکرار می‌کند که برای تماشاگر ملال آور می‌شود.

کوروش آهاری جسارت کرده و سراغ این ژانر مهجور در سینمای ایران رفته و احساس کرده با تغییر جغرافیا می‌تواند مشکل عدم ارتباط برقرار کردن تماشاگر ایرانی را حل کند. اما مشکل ریشه‌ای تر از این حرف‌ها است که به تاریخ ذهنی ما از متافیزیک برمی‌گردد که فعلاً اجازه ساخت فیلم در این ژانر را نمی‌دهد.

عوامل فیلم آن شب

کارگردان: کوروش آهاری
بازيگران: شهاب حسینی، امیرعلی حسینی، آرمین مهر، گلبرگ خاوری
تهیه کنندگان:محمد درمنش، الکس بروتو ، جفری الارد
نویسندگان: میلاد جرموز و کوروش آهاری
مدیر فیلم برداری: مازیار مکانی
طراح صحنه: جنیفر دهقان
طراح لباس: مریم راسخ
طراح گریم: بابک اسکندری