فعالیت رادیو بی بی سی فارسی در ایران

رویداد۲۴ تصویر ثبت شده در کلیسای وست مینستر که پروین صرفیه گزارشگر رادیو بی بی سی فارسی را در حال تهیه گزارش از مراسم ازدواج سلطنتی شاهزاده الکساندر نشان می‌دهد. این گزارش‌ها و سایر موضوعات برای مخاطبان ایرانی پخش می‌شد و سوژه‌های آنها در ایران بسیار تاثیر می‌گذاشت.

بنگاه خبر پراکنی بریتانیا یا بی بی سی (British Broadcasting Corporation) بزرگترین مرکز خبر رسانی و پخش همگانی اطلاعات در جهان است. بی بی سی در ۱۷ اکتبر سال ۱۹۲۲ توسط جان روث تاسیس شد و پنج سال بعد دولت بریتانیا آن رh خریداری کرد و گسترش داد. گسترش بی بی سی مصادف بود با پیشرفت وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو و تلویزیون که همین امر باعث توجه ویژه دولت بریتانیا به آن شد. بر اساس سیاستگذاری هیات امنای بی بی سی، گفت‌وگوی صلح‌آمیز تمام جناح‌های سیاسی در این رسانه ممکن بود و اصل بی طرفی در همه موارد باید رعایت می‌شد اما از دهه ۳۰ به بعد و با جدی شدن خطر جنگ، ژست بیطرفی کنار رفت و بی بی سی تبدیل به رسانه اصلی متفقین در سال‌های جنگ و البته رسانه طرفدار بلوک غرب و لیبرالیسم در سال‌های پس از جنگ شد.

در سال‌های پس از فروپاشی اتحاد شوروی نیز بی بی سی متاثر از سیاست‌های بریتانیا و آمریکا خبر رسانی‌های خود را تنظیم می‌کرد و این ماجرا تا جایی پیش رفت که جرج گالووی نماینده مجلس عوام آن را موسسه بوش و بلر خواند که بازی کلامی با دو حرف نخستین آن بود. از آن تاریخ تا کنون بسیاری همین عبارت را برای توصیف بی بی سی تکرار می‌کنند.

همزمان با کنار رفتن ژست بیطرفی در سال‌های جنگ دوم جهانی، دولت بریتانیا که از نفوذ رادیو برلین در ایران بیمناک بود دستور راه اندازه بی بی سی فارسی را داد تا در مقابل رسانه‌های دیگر مدافع سیاست‌های بریتانیا باشد.

برنامه‌های رادیوی فارسی بی‌بی‌سی در بدو امر فقط چهار روز در هفته پخش می‌شد که هر نوبت نیز از ۱۵ دقیقه تجاوز نمی‌کرد و آن هم فقط اختصاص به پخش اخبار داشت. اما پس از سه ماه، برنامه این رادیو به پنج و سپس به هفت نوبت در هفته افزایش یافت. اما فعالیت بی بی سی در ایران از همان ابتدا مورد سوءظن بود. دولت بریتانیا در ایران معاصر، بخاطر استثمار و سیاست‌های امپریالیستی مورد تنفر ایرانیان بود و این موضوع پس از کودتای ۲۸ مرداد بیشتر هم شد. 

در کودتای ۲۸ مرداد بی بی سی علنا به تخریب دولت قانونی دکتر مصدق پرداخت و از هیچ تلاشی برای ضربه زدن به جبهه ملی فروگذاری نکرد، از تهمت و افترا‌های واهی اخلاقی تا ترساندن مردم از استبداد مصدق! بی بی سی در گزارش‌های خود از کلمه رویداد به جای کودتا استفاده می‌کند و عبارت رویداد ۲۸ مرداد در عمده گزارش‌های آن استفاده می‌شود.

بیشتر بخوانید: خواب دکتر محمد مصدق در جلسه دادگاه

به گزارش رویداد۲۴ یرواند آبراهامیان در کتاب کودتا می‌نویسد: «در بیست و یک ژوئیه ۱۹۵۱ میلادی یکی از مقام‌های وزارت امور خارجه بریتانیا از سفیر کشورش در ایران به خاطر پیشنهاد‌های وی در بهبود برنامه‌های رادیویی علیه مصدق تشکر کرده‌است: «بی‌بی‌سی تا اینجا اغلب نکاتی که شما فهرست کرده‌اید، انجام داده است. اگر اطلاعات بیشتری بدهید که چگونه می‌توان برنامه‌ها را مؤثرتر کرد تا به همان ترتیب اجرا شود. ضمناً باید از حمله به طبقات حاکم اجتناب کنیم؛ چرا که احتمال دارد بخواهیم با حکومتی که از همان طبقات بعد از سقوط مصدق تشکیل می‌شود کار کنیم.»

نماینده دولت بریتانیا حتی برای دادن اطمینان به محمدرضا شاه پهلوی مبنی بر حمایت لندن از کودتا علیه مصدق از رادیو بی بی سی استفاده کرد؛ قرار شد که رادیو بی‌بی‌سی جمله «الان نیمه شب است» را به «الان دقیقاً نیمه شب است» تغییر دهد تا شاه آن را بشنود و مطمئن شود که طرح سرنگونی مصدق را آمریکا و بریتانیا حمایت می‌کنند.

اما رابطه شاه با این بنگاه بی‌تنش هم نبود. در سال ۱۳۵۳ ناصر عامری به صورت مشکوکی درگذشت و نوع گزارش بی بی سی ظن دست داشتن ساواک در قتل وی را مطرح کرد. گزارشی که به کام محمدرضا شاه خوش نیامد و دستور بسته شدن دفتر بی بی سی در تهران را داد.

چند سال پس از تیره شدن روابط شاه و بی بی سی که زمانی علیه جبهه ملی متحد یکدیگر بودند، انقلاب ۱۳۵۷ اتفاق افتاد و بی بی سی به دلیل طرفداری از انقلابیون دوباره حاشیه‌ساز شد. حمایت بی بی سی از انقلابیون باعث شده بود این شایعه توسط مخالفان انقلابیون مذهبی طرح شود که دولت بریتانیا از انقلاب ایران پشتیبانی می‌کند و به همین دلیل لقب جدیدی مذهبی برای رادیو بی بی سی برگزیدند.