رضاشاه و دستور کشف حجاب در سال ۱۳۱۴

رویداد۲۴ علیرضا نجفی: قانون کشف حجاب در ایران ۱۷ دی ماه سال ۱۳۱۴ تصویب شد. یک سال پیش از آن تاریخ، رضا شاه به ترکیه سفر کرده بود و تحت تاثیر اصلاحات «مصطفی کمال آتاتورک» تصمیم به اجرای قانون کشف حجاب در ایران گرفت.

آتاتورک به شدت متاثر از لائیسیته در جمهوری سوم فرانسه بود و دین و مذهب را موجب بدبختی و عقب ماندگی بشر می‌دانست. رضاشاه که سابقا عقاید مذهبی داشت متاثر از آتاتورک به این نتیجه رسید که مذهب چیزی جز عقب ماندگی نیست. این اقدام رضا شاه مخالفان بسیاری داشت که حتی نزدیکان وی را نیز شامل می‌شدند.

مهدی قلی خان هدایت که دو سال پیش از آن تاریخ نخست وزیر کشور بود درباره قانون کشف حجاب چنین نوشت:" «رفع حُجب یا حجاب؟ سوغات آنکارا! مجالس نشاط لولیدن مرد و زن... انبساط می‌آورد... لیکن شب شراب نیرزد به بامداد خمار! معروف است جوجه را آخر پاییز می‌شمرند. فکر تشبه از آنجا [= ترکیه]به سر پهلوی آمد. صورت بلی آراسته است و بیشتر معایب که امروز گریبانگیر ملل است از طرز زندگی برخاسته! کلاه اجنبی ملیت را از بین می‌برد و برداشتن چادر عفت را. پیدا بودن صورت را به زیر پستان و روی ناف رساندند، دو کف دست را به بالای بازو و زیر بغل، و ساق پا را تا کفل! جای شکرش باقی است که سرتاپا برهنه در کوچه آمدن را در پاریس و برلن پلیس منع کرده، و الا در حرارت تقلید بانوان ما مستعد تقلید بودند و آنچه در پرده داشتند می‌نمودند، اگرچه به رنگ لباس‌های تنگ اینک هم پیداست!» مهدی قلی خان از معدود تحصیل کردگان و فرنگ دیدگان آن زمان بود و زمانی که او چنین نگاهی به کشف حجاب داشت حدس زدن واکنش عامه مردم سخت نیست.

بیشتر بخوانید:وزیر مالیه رضا شاه سوار بر خر قبرسی

قانون کشف حجاب در آذر سال ۱۳۱۴ به «محمود جم» رئیس الوزرا ابلاغ شد و بنا شد از آذر ماه همان سال اجرا شود. رضا شاه خود در ۱۷ دی ماه در دانشسرای مقدماتی زنان حاضر شد و یک سخنرانی تاریخی کرد و در واقع ۱۷ دی ۱۳۱۴ را می‌توان روز رسمی کشف حجاب در ایران دانست.

رضاشاه در سخنرانی معروف خود درباره کشف حجاب چنین گفت: «بی‌نهایت مسرورم که می‌بینم خانم‌ها در نتیجه دانایی و معرفت به وضعیت خود آشنا و به حقوق و مزایای خود پی برده‌­اند. همانطور که خانم تربیت اشاره نمودند، زن‌ های این کشور به واسطه خارج بودن از اجتماع نمی‌توانستند استعداد و لیاقت ذاتی خود را بروز دهند بلکه باید بگویم که نمی‌توانستند حق خود را نسبت به کشور و میهن عزیز خود ادا نمایند و بالاخره خدمات و فداکاری خود را آنطور که شایسته است انجام دهند و حالا می‌روند علاوه بر امتیاز برجستۀ مادری که دارا می‌باشند از مزایای دیگر اجتماع نیز بهره‌مند گردند. ما نباید از نظر دور بداریم که نصف جمعیت کشور ما به حساب نمی‌­آمد یعنی نصف قوای عاملۀ مملکت بیکار بود. هیچوقت احصائیه [آمار و سرشماری] از زن‌ها برداشته نمی‌شد، مثل اینکه زن‌ها یک افراد دیگری بودند و جزء جمعیت ایران به شمار نمی‌آمدند، خیلی جای تاسف است که فقط یک مورد ممکن بود احصائیه زن‌ها برداشته شود و آن موقعی بود که وضعیت ارزاق در مضیقه می‌افتاد و در آن موقع سرشماری می‌کردند و می‌خواستند تامین آذوقه نمایند.»

رضا شاه برای تاثیر بیشتر حتی به خانواده و دختران خود حکم کرد که با لباس فرنگی و بدون حجاب در مناظر عمومی ظاهر شوند. اما تقلید رضا شاه از آتاتورک تقلیدی ناشیانه بود. در ترکیه کشف حجاب اجباری نبود، ولی رضاشاه بنابر روحیات مستبدانه‌اش آن را تبدیل به یک اجبار کرد و طبیعی بود که چنین چیزی واکنش منفی در پی خواهد داشت. همچنین در ایران مانند ترکیه فعالیت‌های تبلیغاتی و فرهنگی انجام نشده بود و زنان به صورت آنی و با اجبار مجبور به کشف حجاب شده بودند. به همین دلایل بود که این قانون دوام چندانی نداشت و پس از تبعید رضاشاه حجاب دوباره در ایران رایج شد.