دادگاه نظامی سرلشکر احمد مقربی جاسوس مرموز شوروی

رویداد۲۴ علیرضا نجفی: تصویر ثبت شده در سال ۱۳۵۶ در جریان دادگاه سرلشگر احمد مقربی که به جرم جاسوسی برای شوروی محکوم شد. سرلشگر مقربی فرد نشسته در سمت چپ تصویر است.

پرونده جاسوسی سرلشگر احمد مقربی یکی از اسرارآمیز‌ترین پرونده‌های جاسوسی در ایران بود. احمد مقربی در سال ۱۳۰۰ در تهران متولد شد و در نوجوانی وارد مدرسه افسری شد و با درجه ستوان سومی فارغ التحصیل شد. پس از آن به ایالات متحده رفت تا در دوره‌های مهندسی شرکت کند.

مقربی در دورانی که محصل مدرسه افسری بود توسط یکی از جاسوسان کاگ‌ب در ارتش ایران جذب شد و متاثر از این فرد به کمونیسم گرایید. نام سرتیم جاسوسی کاگ‌ب در شوروی را محمود نیو گفته‌اند که پس از افشای جاسوسی‌اش به شوروی گریخت و تعدادی از همپیمانان وی را دستگیر کردند که که مقربی یکی از آن‌ها بود. اما دلایل محکمی برای دستگیری مقربی وجود نداشت و وی به زودی تبرئه شد و به کار خود بازگشت.

مقربی پس از بازگشت به کار تا درجات بالای نظامی پیش رفت و به سمت جانشین رکن دوم ستاد بزرگ ارتشتاران درآمد. وی مسئول خرید تجهیزات نظامی از ایالات متحده بود و اطلاعات وسیعی از جزییات دفاعی در ارتش ایران داشت. همین امر او را به مهره‌ای ارزشمند در مناسبات جاسوسی می‌کرد.

بیشتر بخوانید:جنگ شوروی و مجاهدین افغانستان

به گزارش رویداد۲۴ مقربی بار دیگر در سال ۱۳۵۶ توسط ساواک دستگیر شد. دو دیپلمات روسی نیز به همراه وی دستگیر شدند که به زودی آزاد شدند و به شوروی بازگشتند. در جلسه دادگاه مقربی دستگاه‌های ضبط صوت و جاسوسی بسیاری به نمایش درآمد که مورد استفاده جاسوسان شوروی بود.

با دستگیری مقربی بسیاری از سازمان‌های جاسوسی دنیا از جمله سیا و ام‌آی6 به صرافت افتادند تا از او بازجویی کنند که تنها سیا موفق به انجام این کار شد. ساواک و اداره اطلاعات ارتش بازجویی‌های مفصلی از مقربی کردند و وی در چهارم دی ماه سال ۱۳۵۶ اعدام شد.

ساواک ادعا می‌کرد که یکی از مامورانش به صورت اتفاقی مقربی را در خیابان دیده که با یک ماشین با پلاک سیاسی در حال صحبت است و به همین دلیل به او ظنین می‌شوند و جاسوسی‌اش لو می‌رود. اما فرضیه قوی‌تر این است که ماموران ام‌آی6 و سیا که جاسوسان بسیاری در شوروی داشتند دریافته بودند که در ارتش ایران جاسوس وجود دارد که اطلاعات نظامی را در اختیار کاگ‌ب می‌گذارد و از همین رو به سازمان‌های اطلاعاتی ایران خبر داده بودند و ساواک نیز با ورود به قضیه جاسوس بودن مقربی را کشف کرده بود.

مقربی اعدام شد و راز دستگیری و مرگ او در ابهام ماند، اما با اعدام وی پرونده‌اش بسته نشد. سازمان اطلاعات جماهیر شوروی بسیار کنجکاو بود که بفهمد مقربی چطور لو رفته و دستگیر شده است. از همین رو به یکی از سمپات‌های خود در ایران یعنی محمدرضا سعادتی که از اعضای عالی رتبه سازمان مجاهدین خلق بود دستور داد اطلاعات مربوط به پرونده دستگیری مقربی را در اختیار سفیر شوروی بگذارد. با سقوط رژیم شاه انقلابیون به اداره ساواک نفوذ کرده بودند و بسیاری از پرونده‌ها را در دست داشتند. به همین دلیل هم دسترسی به پرونده مقربی کار چندان دشواری نبود. اما سعادتی زمانی که می‌خواست پرونده را در اختیار نماینده شوروی قرار دهد توسط ماشالله قصاب دستگیر شد و ایتدا به ده سال زندان مجکوم شد و سپس در سال ۱۳۶۰ اعدام شد.