چشم‌انداز روابط واشنگتن و تهران چیست؟

رویداد۲۴  آیا تهران و واشنگتن بالاخره دور میز مذاکره می‌نشینند تا بازگشت به برجام را تسهیل کنند؟ پرونده بازگشت ایالات متحده به توافق هسته‌ای در حال پیچیده‌تر شدن است. درحالی که انتظار می‌رفت بایدن اشتباه کشورش را پذیرفته و در صدد جبران اسیب‌هایی که به دلیل تحریم و خروج از برجام به ایران وارد شده بر می‌آید، او تاکنون دست به چنین اقدامی نزده است و شرط ایران را هم که لغو همه تحریم هاست نپذیرفته. واشنگتن می‌گوید تا زمانی که تهران به تعهدات خود به برجام باز نگردد قصد بازگشت به برجام را ندارد.

بلینکن در پی به دست آوردن دل مخالفان

هفته گذشته آنتونی بلینکن وزیر خارجه ایالات متحده گفته بود که ایالات متحده برای بازگشت ایران به میز مذاکره درخصوص توافق هسته‌ای موسوم به برجام به این کشور امتیازی نمی‌دهد. او با حضور درکمیته امور خارجی مجلس مدعی شد که دولت بایدن قبل از لغو تحریم‌های ایران با متحدان و شرکای خود در خاورمیانه و همچنین اعضای کنگره مشورت خواهد کرد. وزیر امور خارجه آمریکا در پاسخ به پرسش برد شرمن، عضو دموکرات این کمیته در خصوص امتیازدهی به تهران برای ملاقات با طرف ایرانی گفت اطمینان می‌دهد که آمریکا امتیازی برای دستیابی به یک دیدار با ایرانی‌ها نخواهد داد.

گفته‌های بلینکن در این جلسه باعث شد تا بسیاری از ناظران رویکرد سیاست خارجی امریکا را وابسته به تصمیمات شرکای منطقه‌ای ایالات متحده بدانند. انتونی بلینکن که خود یهودی است روابط خوبی با لابی‌های رژیم صهیونیستی دارد. از سوی دیگر در خاورمیانه هم بین نتانیاهو و ریاض هماهنگی زیادی در مورد بازداشتن امریکا به بازگشت به توافق هسته‌ای وجود دارد. ناظران معتقدند بلینکن اگر به این نوع از موضع گیری‌ها ادامه دهد او را می‌توان صدای مخالفان برجام در دولت بایدن دانست. اما او به خوبی با مسائل ایران آشناست و نوع دیپلماسی ایران را شناخته و از حامیان برجام به حساب می‌آید.

به نظر می‌رسد که آنچه بلینکن اعلام می‌کند تا اندازه‌ای مصرف داخلی و برای حفظ متحدان امریکا باشد. دولت بایدن مایل به رویارویی با ریاض و تلاویو بر سر ایران نیست و ترجیح می‌دهد برای اینکه گفتگویی را با ایران شکل دهد، متحدان واشنگتن را راضی نگه دارد.

اما این تنها گفته بلینکن نیست که حاشیه ساز شده است. در همان جلسه وزیر امور خارجه آمریکا گفت که کشورش تا زمانی که ایران به پایبندی به تعهداتش به توافق هسته‌ای باز نگردد، با آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی موافقت نخواهد کرد. او گفته بود که آمریکا قصد ندارد با آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران در بانک‌های کره جنوبی که تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارند موافقت کند، مگر اینکه ایران به تعهداتش در توافق هسته‌ای پایبندی کند.

وزیر خارجه کشورمان در صفحه‌ی توییتر خود به این موضع واکنشی سریع نشان داد و نوشت: «ایالات متحده ادعا می‌کند که از دیپلماسی حمایت می‌کند و نه از سیاست شکست خورده “فشار حداکثری”، اما با این وجود، آنتونی بلینکن وزیر خارجه اش مفتخر است که مانع از انتقال پول‌های خودمان از کره (جنوبی) به کانال سوئیس می‌شود؛ کانالی که فقط برای مواد غذایی و دارویی است. تکرار همان سیاست قدیمی (فشار حداکثری) نتایج جدیدی نخواهد داشت. تنها راه این است: تعهد، اقدام، جلسه».

به نظر می‌رسد که تهران نمی‌تواند از گفته‌های بلینکن به سادگی عبور کند. وزیر خارجه آمریکا زبان سختی را در پیش گرفته که در تهران طرفداری ندارد و به عقیده برخی به خاطر راضی کردن مخالفان برجام انتخاب شده است. اما این زبان می‌تواند تهران را عقب براند و همانطور که وزیرخارجه کشورمان بار‌ها تاکید کرده، باعث از دست دادن زمان شود.

ادعای دردسر ساز سالیوان

هفته گذشته جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی جو بایدن مدعی شد کاخ سفید از طریق گفتگو‌های غیرمستقیم موضع خود را برای ایران تبیین کرده و منتظر آن است که ببیند تهران چه خواهد کرد. این ادعا از سوی یک منبع نزدیک به شورای عالی امنیت ملی در ایران رد شد. او گفت که ادعای جیک سالیوان مشاور امنیت ملی جو بایدن رئیس جمهور آمریکا درباره وجود گفتگو‌های غیررسمی بین تهران و واشنگتن صحت ندارد. این منبع افزود: اظهارات مقامات آمریکایی درباره گفتگو‌های غیررسمی بین ایران و آمریکا با هدف کمک به بایدن برای بیرون رفتن از بحران مطرح می‌شوند. تا زمانی که آمریکا تمامی تحریم‌ها را برندارد، هیچ گفت‌وگوی بین ایران و آمریکا وجود نخواهد داشت.

جیک سالیوان هم از دیگر افرادی است که نسبت به مساله ایران به تخصص دارد. او از خانواده‌ای دیپلمات می‌آید که با مسائل ایران از نزدیک اشنا و درگیر بوده اند. سالیوان همچنین گفته بود که «ارتباطاتی از طریق اروپایی‌ها و کانال‌های دیگر وجود دارد تا ما بتوانیم به ایرانیان بگوییم، موضع ما در رابطه با تعهد متقابل چیست و از موضع آن‌ها باخبر شویم. در حال حاضر منتظر پاسخ ایرانیان هستیم که ببینیم چه قصدی دارند.»

به نظر می‌آید که گفته‌های سالیوان را می‌توان پالس‌هایی به ایران دانست. ایالات متحده تلاش دارد تا از اوضاع در داخل کشور سر در بیاورد تا بتواند سیاست خارجی خود راتنظیم کند. آن‌ها با موانع داخلی و خارجی رو به رو هستند که باید بر آن‌ها هم غلبه کنند. لابی‌های صهیونیستی و سعودی چه در داخل امریکا و چه خارج از آن تسلط زیادی بر تصمیمات دولت بایدن دارند.

 بیشتر بخوانید:رقص دیپلماتیک تهران و واشنگتن/ ایران پیشنهاد مذاکره با آمریکا را می‌پذیرد؟

رابرت مالی: مذاکرات با ایران حتی غیرمستقیم باید انجام شود

نماینده ویژه آمریکا در امور ایران نیز اخیرا در گفت و گویی مواضع دولت جو بایدن را درباره مذاکره با ایران بیان و تاکید کرد که این مذاکرات حتی به طور غیرمستقیم لازم هستند. مالی در گفتگو با خبرنگار اکسیوس درباره مذاکرات با ایران گفت: قصد نداریم انتخابات ایران را مبنای سرعت مذاکرات قرار دهیم، سرعت این روند به نسبت این که تا چه حد بتوانیم با دفاع از منافع امنیت ملی آمریکا سازگار شویم، تعیین خواهد شد. به عبارت دیگر، روند هیچ چیزی را به خاطر انتخابات ایران کند نکرده و در هیچ چیزی عجله نخواهیم کرد.

او افزود دولت آمریکا روشن کرده که آمادگی دارد در یک روند جدی دیپلماتیک برای فراهم کردن شرایط بازگشت دو طرف به توافق هسته‌ای و تعهدات برجامی همکاری کند.

اکسیوس درادامه نوشت ایرانی‌ها می‌گویند زمان برای دیدار با آمریکا حتی به طور غیررسمی مناسب نیست و درخواست دارند که آمریکا به طور یک جانبه تحریم‌های هسته‌ای را پیش از این که آن‌ها به پایبندی کامل به توافق هسته‌ای بازگردند، لغو کند و بایدن حاضر به عملی کردن این درخواست نیست. یک مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا نیز در همین راستا اظهار داشت: اقدامات احتمالی آمریکا در زمینه تحریم‌ها می‌تواند روی میز باشد، اما لازم است که ما با ایران یک گفتمان را شروع کنیم، چه مستقیم باشد، چه غیر مستقیم. رئیس جمهور وقتی پای رفع تحریم‌ها در میان باشد، اقدامات یک جانبه انجام نخواهد داد. هرگونه اقدام اساسی از جانب آمریکا باید بخشی از روندی باشد که در آن هر دو طرف اقداماتی انجام می‌دهند.

موضع ج. ا. ایران چیست؟

به گفته سخنگوی وزارت خارجه کشورمان محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه اخیرا به جوزپ بورل هماهنگ کننده کمیسیون‌مشترک برجام نامه‌ای ارسال کرده است. این نامه تبیین نگرش جمهوری اسلامی ایران است و حاوی هیچ طرحی نیست. ظریف در نامه به مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرده که"چنانچه ایالات متحده قصد دارد اقدامات متخلفانه خود در نقض برجام و تحمیل تحریم‌های ظالمانه را اصلاح کند، اولین گام ضروری بازگشت به پایبندی کامل به عنوان طرف متخلف است. "

وزیر امور خارجه کشورمان پیش‌تر نیز تاکید کرد که آمریکا خودش از برجام خارج شده و خودش نیز برای بازگشت به برجام باید پیشقدم شود. وزیر امور خارجه افزود: یک سال دولت ترامپ تایید می‌کرد که ما برجام را اجرا می‌کنیم و آژانس هم در آن مدت در پنج گزارش این مساله تایید کرد. وی با بیان اینکه این‌ها باید اول مشکل را حل کنند، اظهار داشت: مشکل اگر بی‌اعتمادی است، از بی‌اعتمادی ایران به کشور‌های غربی است که هیچ وقت برجام را به درستی اجرا نکردند. این را حل بکنند، بلافاصله همانطور که مقام معظم رهبری گفت ما خواهان اجرای برجام هستیم و آن را اجرا می‌کنیم.

موضوعی که حسن روحانی رئیس جمهوری کشورمان نیز درآخرین جلسه هیات دولت در سال ۹۹ بر آن تاکید کرد و گفت: امروز شرایط برای شکسته شدن تحریم از هر زمان دیگری آماده‌تر است؛ آمریکایی‌ها به صراحت و بار‌ها اعلام کردند که مسیر دولت قبل غلط بوده و فشار حداکثری شکست خورده است و تأکید کردند که می‌خواهند به مسیر تعهد و برجام برگردند، البته صرفاً گفتن کافی نیست و منتظر عمل هستیم.

اما آمریکا چه می‌خواهد؟

به تازگی یک مقام ارشد دولت جو بایدن با تاکید بر اینکه دولت آمریکا «همین فردا» آماده توافق دوجانبه با ایران برای احیای برجام است، گفته است آمریکا دنبال این نیست که «دوباره بر سر برجام مذاکره کند.» این مقام نخواسته نامش منتشر شود. در این خصوص واشنگتن پست با اشاره به مواضع متعدد و گاه متناقض مقام‌های آمریکایی درباره هدف از مذاکره با ایران، از قول یک مقام اروپایی نوشته که تاخیر‌ها و ابهام در مواضع، همه طرفین را خسته و ناامید کرده و زمان در حال از دست رفتن است.

مقام دولت بایدن همچنین به روزنامه واشنگتن‌پست گفته است: «موضع ما روشن است. هر دو طرف (تهران و واشنگتن) به تعهدات برجامی بازگردند و بعد از آن، وارد گفتگو‌هایی برای تقویت این توافق و همچنین رفع دیگر نگرانی‌ها شوند» و در این مذاکرات، ایران نیز می‌تواند «نگرانی‌های خارج از برجام» خود را مطرح کند.

سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز اخیرا گفت: ما اظهارنظر‌های مختلف مختلفی از ایرانی‌ها را مشاهده کرده‌ایم و منتظر یک پیشنهاد سازنده از طرف تهران هستیم.

اما این گفتگو هر چند می‌گوید که آمریکا آنطور که متحدانش می‌خواهند نمی‌خواهد توافق را تغییر دهد، اما هیچ گره‌ای را از مساله برجام باز نمی‌کند. در گفتگو‌های مقامات آمریکایی نمی‌شود برنامه دولت بایدن در قبال ایران را دانست. به نظر می‌آید که تیم سیاست خارجی این کشور هر چند زبده و آشنا به مساله ایران هستند، اما هنوز نتوانسته اند برنامه‌ای برای بازگشت به توافق آماده کنند.

پیچیده‌تر شدن برجام به نفع طرفین نیست/ بایدن می‌تواند عزم و جدی بودن آمریکا را ثابت کند

کارشناسان و ناظران بین المللی پیچیدگی‌های موجود در وضعیت فعلی را به نفع هیچ یک از طرفین نمی‌دانند. علی رغم فاکتور‌های موجود و مشکلاتی که دراحیای برجام وجود دارد هنوز ابتکار عمل‌هایی وجود دارند که می‌تواند در وهله اول اعتماد بین طرفین را بازسازی کنند. دولت بایدن که خود وعده اتکا به دیپلماسی را داده نیازمند به احیای برجام است و از طرفی ایران نیز نیازمند رفع تحریم‌ها در این شرایط سخت همه گیری ویروس کرونا است. در این بین عدم پیشرفت در این روند می‌تواند باعث ایجاد جرقه‌های جدید تنش و انحراف مسیر شود. پایگاه آمریکایی ان پی آر در گزارشی به نقل از دکتر جواد صالحی استاد اقتصاد در دانشگاه ویرجینیا تک و پژوهشگر ارشد در موسسه بروکینگز معتقد است که اقداماتی موجود هستند که بایدن برای نشان دادن جدیت آمریکا می‌تواند آن‌ها را به کار گیرد. صالحی گفت: آمریکا می‌تواند برخی از تحریم‌ها را کاهش دهد و وزارت خزانه داری این کشور اجازه دهد که برخی از شرکت‌ها با ایران فعالیت اقتصادی داشته باشند. ایالات متحده همچنین می‌تواند به ایران اجازه دسترسی به درآمد‌های نفتی که در کشور‌های خارجی مسدود است را بدهد.

اگرچه دولت بایدن نتایج انتخابات ایران را در روند دیپلماسی بی تاثیر دانسته، اما فرصت اندک پیش رو و بازگشت به تعهدات می‌تواند معجزه دیپلماسی را برای گام‌های بعدی نشان دهد. ارنست مونیز وزیر انرژی دولت باراک اوباما در مصاحبه با شبکه اقتصادی سی ان بی سی اخیرا گفت که آمریکا در حال از دست دادن زمان برای انجام دیپلماسی هدفمند با ایران است، چرا که انتخابات آتی ریاست جمهوری ایران مذاکرات هسته‌ای را دچار وقفه خواهد کرد. مونیز اظهار داشت: تنها چند هفته زمان برای دیپلماسی جدی باقی مانده که برای دستیابی به نتیجه‌ای پیش از انتخابات ایران کوتاه است؛ انتظار دارم تا زمان استقرار دولت جدید ایران، وقفه پیش آید. وی گام نخست را در این زمینه برقراری کامل توافق از سوی طرفین دانست و گفت دو طرف می‌توانند پیشاپیش گام‌های مهمی بردارند تا زمینه را برای گام‌های آتی مهیا سازند.