اکتفا به دوستی با چین یا حرکت به سمت اروپا!/ رقابت بر سر چابهار بین چین و اتحادیه اروپا چه منافعی برای ایران دارد؟

رویداد۲۴ هما حسینی: مگا پروژه ابریشم چین رقابت بزرگی میان چین و اتحادیه اروپا ایجاد کرده و اتحادیه اروپا برای رقابت با این پروژه طرح دروازه جهانی را مطرح کرده؛ برخی احتمال جنگ اقتصادی میان اتحادیه اروپا و چین را پیش بینی می‌کنند. در این میان، اما پای ایران هم وسط است و بندر چابهار به عنوان یک گذرگاه کلیدی خواهان زیادی دارد. آیا ایران می‌تواند در جدال بین اتحادیه و اروپا بیشترین منفعت را نصیب خود کند؟

ایران در اقتصاد سیاسی بین‌الملل موقعیتی دوگانه دارد. از یک سو ارتباطات بین‌المللی این کشور به کمترین میزان در دهه‌های اخیر رسیده و از دیگر سو کشور به‌صورت مضاعف از تحولات در محیط روانی و عملیاتی اقتصاد سیاسی بین‌الملل متأثر می‌شود.

بیشتر بخوانید:جزئیات جدید از سند همکاری‌های ایران و چین

در این میان پروژه‌های اقتصادی میان قدرت‌های برتر اقتصادی جهان در جریان است که پای ایران را هم به میان کشیده. یکی از مهم‌ترین آن‌ها مگاپروژه ابریشم چین است. در مقابل اتحادیه اروپا برای رقابت با چین ابتکار «دروازه جهانی» را مطرح کرده تا بتواند ابریشم چین را دور بزند. در هر دوی این پروژه‌ها بندر چابهار ایران نقش کلیدی و مهمی دارد.

طرح دروازه جهانی اتحادیه اروپا به نفع ایران است؟

رئیس کمیسیون اروپا در نشست اخیر این اتحادیه ابتکار موسوم به "دروازه جهانی" را برای رقابت و مقابله با ابتکار کمربند و راه چین اعلام کرد. مدت‌ها پیش اتحادیه اروپا مخالفت ضمنی خود با ابتکار کمربند و راه چین را اعلام کرده بود و در پی ارائه بدیلی برای رقابت و مقابله با آن بود. اما این فرایند به درازا کشید.

سرانجام ابتکار دروازه جهانی به‌عنوان بخشی از استراتژی اتحادیه اروپا در ایندو پاسفیک به عنوان پاسخی به مگاپروژه ابریشم چین ارائه شد. در قالب این ابتکار اتحادیه اروپا در پی سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و ایجاد زیرساخت‌هایی با استاندارد‌های بالا، اتصال کالاها، مردم و خدمات در سراسر جهان به یکدیگر است.

تلاش اتحادیه اروپا این است که به دروازه اتصال کالاها، افراد و خدمات در سراسر جهان تبدبل شود. در وضعیت کنونی آفریقا و آمریکای لاتین که بیش از سایر مناطق موردتوجه ابتکار کمربند راه چین قرار دارند، در کانون توجه ابتکار دروازه جهانی اتحادیه اروپا نیز قرار گرفته‌اند.

در قالب این طرح، کمیسیون اروپا به نهاد‌های ذیربط در این اتحادیه ۹ ماه فرصت داده تا پروژه‌های دارای تأثیرات کلیدی در نقاط مختلف جهان به ویژه در آفریقا و آمریکای لاتین را مشخص کنند و زمینه را برای سرمایه‌گذاری اتحادیه فراهم آورد. رئیس کمیسیون اروپا تاکید کرده است که سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها هوشمندانه خواهد بود. به بیان او"اتحادیه اروپا بر احداث جاد‌ه‌ای که معدن مس شرکت چینی را به مجتمع فراوری چینی متصل کند سرمایه گذاری نخواهد کرد. "

این سخن رییس کمیسیون اروپا کنایه‌ای از این است که سرمایه‌گذاری‌ها در راستای ایجاد فرصت‌های ناخواسته برای شرکت‌های چینی نخواهند بود. در قالب این طرح اتحادیه اروپا واردات کالا‌هایی که در فرایند تولید آن‌ها از نیروی کار اجباری استفاده می‌شود را ممنوع خواهد کرد. بخشی از اقتصاد چین به ویژه در سین کیانگ متهم به استفاده از نیروی کار اجباری در تولید محصولات به ویژه پنبه است.

وابستگی زنجیره‌های تأمین به چین نگرانی‌های مهمی در غرب ایجاد کرده است. در این میان موقعیت ایران، ولی پیچیده است، از طرفی به دلیل روابط بهتر ایران با چین ممکن است اتحادیه اروپا تمایل زیادی به برقراری رابطه با ایران در این طرح نداشته باشد و از طرفی به دلیل جغرافیایی این دروازه به ایران نیاز دارد.

در سال‌های اخیر رقابت اتحادیه اروپا و چین فزاینده شده است. اخیراً علیرغم فشار‌های چین، پارلمان اتحادیه اروپا موافقتنامه جامع سرمایه گذاری با این کشور را که مدت‌ها بر سر آن مذاکره شده بود رد کرد و چین نیز در واکنش برخی اعضای این پارلمان را تحریم کرد. رقابت اتحادیه اروپا با مگا پروژه ابریشم چین دیر آغاز شده است. ابتکار ابریشم چین در سال ۲۰۰۹ ارائه شد، بخش مهمی از پروژه‌های آن وارد فاز اجرایی شده است و ۱۳۰ کشور و سازمان به آن پیوسته اند. افزون بر این دولت چین در فرایند تصمیم گیری بسیار نسبت به اتحادیه اروپا چابک‌تر است و حمایت قاطعی از شرکت‌های چینی در قالب این ابتکار صورت می‌دهد، حمایتی که برای اتحادیه اروپا ارائه دادن آن آسان نخواهد بود.

ایران به چین اکتفا نکند

در این میان، اما سیاست ایران در این جدال اقتصادی میان چین و اتحادیه اروپا بسیار مهم است. پهنه ایندو - پاسیفیک در طرح دروازه جهانی اتحادیه اروپا از اهمیت ویژ‌ه‌ای برخوردار است. بندر چابهار هاب لجستیک کلیدی در شمال اقیانوس هند محسوب می‌شود. هند به عنوان مهمترین شریک اتحادیه در این بندر حضور دارد؛ بنابراین امکان جلب همکاری شرکت‌ها و اتحادیه اروپا در چابهار را نمی‌توان نادیده گرفت.

اتاق بازرگانی ایران در یک پژوهش با اشاره به جدال میان چین و اروپا بر سر چابهار، نوشته بسیار مهم است که ایران به سمت رایزنی با اتحادیه اروپا حرکت کند و فقط روی روابط خود با چین حساب ویژه باز نکند.

کریدور شمال - جنوب که هند و جنوب شرق آسیا را به شمال اروپا متصل می‌کند می‌تواند در ردیف پروژه‌های اولویت دار اتحادیه اروپا در قالب "دروازه جهانی" قرار گیرد. مهمترین طرح زیرساختی که می‌تواند به بهبود موقعیت ایران در اوراسیا کمک کند کریدور شمال - جنوب است. هند، ایران و اروپا در این کریدور منافع مشترک دارند. ایران نیاز دارد به طور توأمان در مگا پروژه ابریشم و طرح‌های رقیب آن مشارکت داشته باشد.

حالا باید دید آیا دولت ابراهیم رئیسی همراهی و دوستی با چین را به قیمت از دست دادن منافع خود در طرح دروازه جهانی را انتخاب می‌کند یا به سمت رایزنی با اتحادیه اروپا حرکت خواهد کرد. به گفته کارشناسان منافع ایران در این است که در هر دو پروژه ابریشم و دروازه جهانی حضور داشته باشد و منافع اقتصادی خود را به جای دوستی تام با چین در اولویت قرار دهد.