واکاوی چرایی تغییر الگوی مصرف دارو در زمانه کرونا
رویداد۲۴ شیوع کرونا، الگوی مصرف دارو در ایران را تغییر داد. در شرایطی که پیش از این اعلام می‌شد، پرفروش‌ترین داروهای کشور، قرص متفورمین (دیابت)، کپسول آموکسی‌سیلین (ضدعفونت)، قرص آتورواستاتین (قلب) و قرص کوآموکسی کلاو (آنتی‌بیوتیک) است، حالا رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس خبر می‌دهد که سال گذشته داروی رمدسیویر با نزدیک به ۹۸۰ میلیارد تومان فروش، پرمصرف‌ترین داروی سال بوده است. مصرف بالای رمدسیویر در ایران، موضوعی است که پیش از این از سوی سازمان غذا و دارو هم اعلام شده بود. براساس اعلام این سازمان، مصرف این دارو در مهر سال ۹۹ از ۱۶۹ هزار به ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار عدد در تابستان ۱۴۰۰ رسید.
گفته می‌شود گردش مالی فروش رمدسیویر در کشور از ۹۸۰ میلیارد تومان در نیمه دوم سال گذشته به ۱۷۰۰ میلیارد تومان در نیمه اول سال‌جاری رسیده است. مصرف این دارو در پیک پنجم کرونا، به بالاترین میزان آن رسید؛ به‌طوری‌که در مردادماه رکورد زد و تنها در ۷۲ ساعت ۱۰ برابر افزایش مصرف پیدا کرد. رمدسیویر، دارویی است که برای مقابله با ابولا در سال ۲۰۱۶در آمریکا تولید شد و با شیوع کرونا و بررسی اثربخشی آن بر بهبود بیماران کرونایی به‌عنوان دارویی برای درمان کوویدـ ۱۹مورد مطالعه قرار گرفت.
با این که این دارو مورد تأیید است، اما به‌دلیل عوارض کبدی و کلیوی، باز هم در دنیا با احتیاط تجویز می‌شود و حتی درباره اثربخشی آن همچنان تردید وجود دارد. حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس به این نکته اشاره کرده و گفته بود که مصرف بالای این دارو در شرایطی است که تأثیر زیادی روی درمان بیماران مبتلا به کرونا ندارد. با این حال با قوت تجویز و فروخته می‌شود.
تغییر قیمت از ۲۵ میلیون تومان به ۳۶۰ هزار تومان
در اوایل شیوع کرونا، نوع خارجی این دارو، تا ۲۵ میلیون تومان برای هر دوز فروخته می‌شد و با شروع تولید داخلی و قرار گرفتن در فهرست بیمه، قیمت آن از یک‌میلیون تومان شروع شد، در دوران اوج بیماری در پیک پنجم، به ۷۰۰ هزار تومان هم رسید و حالا به‌گفته یکی از داروخانه‌داران، به قیمت حدود ۳۶۰ هزار تومان با دفترچه بیمه فروخته می‌شود.
در پاندمی کرونا ۵ شرکت دارویی، تولید رمدسیویر را برعهده گرفتند. در کنار رمدسیویر، داروی فاویپیراویر هم به‌عنوان یکی دیگر از داروهای مؤثر در درمان بیماران مبتلا به کرونا مورد استفاده قرار می‌گرفت. مصرف این دارو هم از ۱۱ میلیون عدد در نیمه دوم سال ۹۹ به ۱۱ میلیون و ۹۰۰ هزار عدد رسیده بود. ماجرای مصرف دارو در ایران اما تنها به اضافه شدن رمدیسیویر به فهرست بلندبالای دارو در ایران، محدود نمی‌شود. در پاندمی کرونا، مصرف داروهای ضدانعقاد، تقویت سیستم ایمنی و مکمل‌های مرتبط و همچنین داروهای ضدویروس هم افزایش پیدا کرده است.
پیش از این اعلام شده بود که مصرف دارو در ایران از استانداردهای جهانی بسیار فراتر رفته، به‌طوری که جمعیت ۸۴ میلیون نفری، معادل جمعیت یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفری مصرف دارو دارد.
در این میان میانگین مصرف آنتی‌بیوتیک و مسکن‌ها در مقایسه با میانگین آن در کشورهای اروپایی بیش از حد نیاز است. تحقیقات نشان می‌دهد ۱۰ تا ۱۵ درصد داروها در ایران بدون مشورت با پزشک مصرف می‌شوند که عوارض این مصرف، منجر به بستری ۱۰ تا ۲۰ درصد از بیماران در مراکز درمانی می‌شود. همه اینها در شرایطی است که به‌گفته متخصصان، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها منجر به بالا رفتن میزان نارسایی و پیوند کلیه در ایران شده است. پس از آنتی‌بیوتیک‌ها، مولتی ویتامین‌ها و مسکن‌ها در رتبه بعدی مصرف قرار دارند. گفته می‌شود سالانه هر ایرانی حدود ۳۴۰ عدد قرص مصرف می‌کند. با این حال آمار شفافی از آخرین وضعیت مصرف دارو در ایران منتشر نشده است.
بیشتربخوانید: علت طولانی شدن پاندمی کرونا/ قطع کامل زنجیره ویروس بعید است
نقش دست‌های پنهان در مصرف و قیمت‌گذاری دارو
محمود هادی‌پور، پژوهشگر حوزه دارو و داروساز، به همشهری می‌گوید که مصرف دارو در ایران بی‌رویه است و این موضوع در دوران کرونا، برای داروهایی که گفته می‌شد در درمان این بیماری تأثیر دارد هم اتفاق افتاد. با این حال او می‌گوید که رمدسیویر در درمان کرونا تأثیر داشته هرچند که اعلام می‌شود عوارض قابل توجهی برای بیمار خواهد داشت: «میان مرگ و عوارض بیماری، قطعا پزشک عوارض بیماری را انتخاب می‌کند. در بیماران مبتلا به کرونا نمی‌توان ریسک کرد، باید تلاش شود تا بیمار زنده نگه داشته شود. به همین دلیل با اینکه دارو عوارض دارد، اما تجویز می‌شود.
هر چند که با توجه به مشخص شدن نتایج عوارض دارویی در آینده، در سالهای بعد با موجی از بیماران مبتلا به کبد و... مواجه شویم.» براساس اعلام او، این دارو در ابتدای مصرف در سال گذشته با قیمت‌های بسیار بالایی فروخته می‌شد، بعد به ۸۰۰ تا ۹۰۰ هزار تومان رسید و حالا تا ۳۰۰ هزار تومان هم فروخته می‌شود. همین تغییر قیمت، نشان می‌دهد که دست‌های پنهان در قیمت‌گذاری و مصرف دارو دخالت دارند، چرا که می‌شد از همان ابتدا با همین قیمت فروخته شود. این پژوهشگر دارو در ادامه تجویز دارو در ایران را غیرمنطقی می‌داند و درباره تغییر الگوی مصرف دارو با شیوع کرونا می‌گوید: «اساسا در کشور الگوی مصرف منطقی دارو وجود ندارد.»
افزایش سرانه مصرف داروهای ضدانعقاد و تقویت‌کننده سیستم ایمنی
سیاست‌های نادرست در سیستم دارویی کشور، مورد انتقاد مجتبی بوربور، نایب‌رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو هم است. او در پاسخ به این سؤال که آیا کرونا سرانه مصرف دارو در کشور را افزایش داده است، به همشهری می‌گوید: «سرانه مصرف داروهای عادی در کشور ما تغییری نکرده و افزایشی نداشته است، چرا که به‌عنوان مثال بیماران قلبی و عروقی و دیابت تغییری در مصرف داروهایشان نداشتند. اما سرانه مصرف داروهای بیمارستانی و داروهای ضدانعقاد و تقویت سیستم ایمنی و مکمل‌های مرتبط و داروهای ضدویروس و ضدقارچ با افزایش قابل توجهی همراه بود و به نوعی شاهد تغییر الگوی مصرف هستیم. نکته دیگر اینکه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای بیماری‌هایی ازجمله گلودرد و عفونت‌های ساده بسیار کمتر شده است؛ چرا که در پاندمی کرونا و در ماه‌های سرد بیماری‌های عفونی واگیردار کمتر شایع بودند.»
به اعتقاد بوربور، با انتقاد از سیاست درمانی کرونا در کشور، ادامه می‌دهد: «به‌نظر می‌رسد تنها در کشورهای توسعه نیافته مصرف داروهایی ازجمله رمدسیویر عدد بالایی را به‌خود اختصاص داده است. اما در سایر کشورها تمرکز بر تامین و تزریق واکسن بوده و تا این میزان شاهد افزایش مصرف دارو نیستیم. در مواجهه با کرونا تمرکز اصلی پیشگیری است نه دارو و درمان. ما به موضوعات اجتماعی و سطح مراقبت‌های بهداشتی بی‌توجه بودیم به همین دلیل سرانه مصرف داروهای بیمارستانی ما در مقابله با کرونا افزایش پیدا کرد.
در شرایطی که در تمام دنیا بر واکسیناسیون تمرکز داشتند، ما در ایران رمدسیویر مصرف کردیم و در فروش آن رکورد زدیم.» او ادامه می‌دهد: «با تأیید بسیاری از کشورها درباره اثرات مثبت رمدسیویر، پروتکل‌های درمانی کشور ما هم روی این دارو متمرکز شد و در ۲ پیک چهارم و پنجم آنقدر مصرف بالایی داشتیم که با کمبود مواجه شدیم. از سوی دیگر در نیمه دوم سال ۹۹ فروش این دارو بیش از ۹۰۰ میلیارد تومان بود و در نیمه اول سال‌جاری به ۱۷۰۰ میلیارد تومان رسید. این عدد تنها برای برند ایرانی این داروست که از سوی ۵شرکت دارویی تولید می‌شود.»
او با اشاره به کاهش مصرف این دارو هم‌اکنون، ادامه می‌دهد: «پزشکان به اندازه گذشته تمایلی به مصرف این دارو ندارند چرا که اکنون مشخص شده با وجود هزینه‌های گزافی که برای تهیه این دارو پرداخت می‌شود، چندان هم اثربخش نیست. رمدسیویر تا چندماه پیش، بیش از ۷۰۰ هزار تومان فروخته می‌شد و با وجود کاهش قیمت آن به ۳۶۰ هزار تومان است باز هم به صرفه نیست. البته با کاهش پیک هم مواجه هستیم و شدت بیماری کمتر شده است.» بوربور درباره تمرکز ایران بر استفاده از این دارو به همراه فاویپیراویر هم می‌گوید:«این داروهای ضدویروس در ایران از مهر سال گذشته تا مرداد امسال بیشتر از نرم جهانی مصرف شد. به‌ویژه این که واردات چندانی از رمدسیویر نداشتیم و عمده مصرف از تولیدات داخلی تامین می‌شود که عرضه آنها از مهر سال گذشته آغاز شده بود.»
بر اساس آمارنامه دارویی سال ۹۹، ۴ داروی پرمصرف در کشور، رمدسیویر، آموکسی‌سیلین، کلوپیدوگرل و استامینوفن بودند.
۴۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون عدد دارو در کشور مصرف می‌شود که ۴۰ میلیارد عدد آن مربوط به داروهای تولید داخل است
۸۵ درصد بازار دارویی داخلی و ۱۵ درصد وارداتی است.
ایران در آسیا دومین کشور و در جهان بیستمین کشوری است که بالاترین میزان مصرف دارو را دارد.
در سال ۲۰۲۰، میزان فروش دارو در ایران ۲.۷۴۲ میلیون دلار اعلام کرده است.
مصرف دارو در ایران با جمعیت ۸۰ میلیونی به اندازه کشور ۱.۴ میلیارد نفری چین است.
