افزایش مهاجرت معکوس در ایران

رویداد۲۴-به دنبال کاهش کیفیت زندگی شهری در ایران مهاجرت از شهر به روستا ۱۵ درصد کل مهاجرت‌های کشور را در بر گرفته و این در حالی است که مهاجرت از روستا به شهر ۱۳ درصد اعلام شده است.

 رشد فزاینده‌ زندگی شهری در ایران طی ۵۵ سال اخیر به گونه‌ای بوده که جمعیت شهری از ۳۴ درصد در سال ۱۹۶۰ به به ۷۳ درصد در حال حاضر رسیده است؛ این در حالی است که آمار جهانی از ۳۴ به ۵۴ درصد تغییر کرده و نشان می‌دهد جمعیت شهرنشین ایران بسیار بیشتر از میانگین جهانی است. 

پیامد این تحول، زیست پذیری پایین و نزول کیفیت زندگی در شهرها است که به دو چالش مهم نظام توسعه شهری ایران تبدیل شده است. بنا به گفته‌ی معاون وزیر راه و شهرسازی، این چالش‌ها در حوزه شهرسازی باعث ایجاد مشکلاتی همچون فقر شهری و قطبی شدن، گسترش آسیب‌های اجتماعی، بحران زیست محیطی، ایمنی و تاب‌آوری پایین شهرها در برابر بلایا، ناکارآمدی نظام جابه‌جایی و حمل‌و نقل و بحران هویت و بی‌توجهی به ارزش‌ها شده و در حوزه معماری نیز تبعاتی مانند کالایی شدن، بحران هویت و ضعف نظام آموزش معماری و  مهندسی ساختمان را همراه خواهد داشت.

یک اقتصاددان با بیان اینکه این ۳.۹ درصد جمعیت شهری در کشور ایران به صورت برابر در تمام شهرها رخ نداده است، عنوان کرد: بیشتر این اعداد و ارقام مرتبط با شهرهای بزرگ و کلانشهرها هستند همچنانکه میانگین رشد جمعیت شهرنشینی شهر تهران در این ۵۵ سال چهار درصد بوده است، اما این آمار نباید ما را فریب دهد چرا که در سال‌های گذشته با تعریف‌های خاص و سرریز کردن جمعیت اضافی در شهرک‌های اقماری این عدد را کوچک کرده‌ایم درحالی‌که بسیاری از شهرهای اطراف تهران تنها خوابگاه هستند و جمعیت روز و شب تهران کاملا متفاوت است. بنابراین نرخ چهار درصد که برای تهران در نظر گرفته‌اند نرخ قابل قبولی نیست و برای رسیدن به عدد واقعی محدوده شهری تهران را باید بازتعریف کرد.

ناصرذاکری به رشد جمعیت و شرایط کنونی شهر کرج اشاره و تصریح کرد: شهر کرج به عنوان شهری که به نوعی بلاگردان تهران بوده و بسیاری از مهاجران تهران را در خود جای داده است شناخته می‌شود. به آمار به دست آمده از این شهر نیز نمی‌توان اطمینان کرد اما همچنان عدد به دست آمده بسیار بالا است از سال ۱۳۳۵ تا به امروز سالانه ۸.۶ درصد رشد جمعیت داشته است. درست است که ما در مسئله مهاجرت به کلانشهر با مشکلات زیادی مواجه هستیم اما قسمتی از رشد شهری می تواند حاصل وقایع سالم باشد. به عنوان مثال؛ در روستا تکنولوژی و ماشین آلات جایگزین نیروی انسانی می شود و گروهی از روستاییان به شهرهای کوچک می آیند چراکه برای آن‌ها موقعیت شغلی مولدی ایجاد شده است. بنابراین درصدی از رشد جمعیت شهری را میتوان مثبت تلقی کرد و رشد جمعیت سالم دانست، کما اینکه در کشور آمریکا که کشوری مرفه است نیز شاهد وجود رشد جمعیت شهرنشین هستیم. اما در آمریکا این رشد همراه با افزایش رفاه و موقعیت شغلی بوده بنابراین در این کشور بحرانی ایجاد نشده است، اما بخش دیگری این افزایش نرخ مرتبط با مخرب است.

وی در ادامه افزود: از کل جمعیت آمریکا ۷.۵ درصد، در آلمان ۱۲.۵ درصد، در ایتالیا ۱۳ درصد، در لهستان ۱۴.۵ درصد و در ایران ۲۵ درصد مردم ساکن هشت شهربزرگ کشور هستند، بنابراین از هر چهار ایرانی یک نفر در این هشت کلانشهر زندگی می‌کنند. به این ترتیب در طول همه این سال‌ها با یک نوع محدودیت در عرضه زمین شهری مواجه بوده‌ایم و قرار بود پایه‌ای برای سکونت و ارائه خدمات باشد چراکه وضعیت زمین شهری می‌تواند شاخصی برای مدیریت شهری و وضعیت رفاه را باشد. حقیقت این است که خاک‌های حاصل‌خیز ما محدود هستند شهرهای ما از ابتدا برای روی بهترین و حاصل خیزترین خاک‌ها بنا شده‌اند، چون روستاها در ابتدا به دلیل حاصل خیزی زمین اطراف خاک حاصل خیز جمع شده‌اند و بعدها همان روستاها تبدیل به شهرهای امروزی شده‌اند.

هم‌چنین معاون وزیر راه و شهرسازی درباره پیامدهای رشد جمعیت شهرنشین در ایران گفته است: امروزه شهرهای ما با پایین‌ترین ضریب تاب‌آوری روبه‌رو بوده و ایمنی بسیار کمی دارند. این درحالی است که با وقوع یک بارندگی، طوفان و یا زلزله آسیب‌های بسیار جدی و مشکلات فراوانی در حوزه شهری ما به وجود خواهد امد.

محمدسعید ایزدی در تأکید کرد: با کاهش شاخص‌های زیست‌پذیری در کشور امنیت برای زندگی در فضاهای شهری کاهش یافته و در مقابل آسیب‌های اجتماعی به شدت افزایش می‌یابد. درحال حاضر بیش از ۲۰ آسیب اجتماعی در کشور وجود دارد که زندگی شهروندان را تهدید می‌کند.

وی افزود: در حال حاضر نزدیک به ۱۳۰ هکتار از شهرهای کشور با جمعیتی بالغ بر ۱۹ میلیون نفر تحت تأثیر این مشکلات بوده و از مناطق حاشیه‌نشین به شمار می‌روند. در بیش از ۹۱ شهر ایران بیش از ۱۱ میلیون حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند که بدون شک برای ما یک فاجعه محسوب می‌شود تا یک مشکل.

مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران بابیان این مطلب که بحران هویت یکی دیگر از آثار چالش‌های نظام توسعه شهری به شمار می‌رود گفت: ما امروز در حال از دست دادن میراث خود در شهرهای کشور هستیم. نه تنها میراث خود را نابود کرده‌ایم بلکه در آنچه جدید می‌سازیم نیز ارتباطی با گذشته و میراث خود نمی‌بینیم. باید در حفظ میراث طبیعی خود اعم از باغات، رودخانه‌ها و ... و همچنین میراث معنوی خود تلاش کرده و جلوی گسترش این بحران هویتی را بگیریم.

ایزدی درخصوص بروز بحران زیست‌محیطی و پایین آمدن تاب‌آوری شهرها نیز بیان کرد: بحران زیست محیطی و تخریب زیست‌بوم‌ها از دیگر چالش‌های موجود در نظام توسعه شهری به شمار می‌رود. براساس تحقیقات انجام شده در هر ثانیه ۳۶۰ متر مربع از سطح جنگل‌ها و مراتع کشور تخریب شده و در هر پنج سال یک میلیون هکتار از جنگل‌های ایران نابود می‌شود (یا سالانه یک و نیم درصد از جنگل‌های ایران از دست می‌رود).

به گفته وی اگر این روند ادامه یابد در ۶۰ سال آینده اثری از جنگل‌های امروزی ایران باقی نخواهد ماند.

ایزدی افزود: ایران یکی از ۱۰ کشور بلاخیز دنیا بوده و از ۴۱ نوع بلای طبیعی شناخته شده در جهان، ۳۱ نوع آن در ایران مشاهده شده است.

به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی۹۰ درصد جمعیت کشور در معرض خطرات ناشی از حوادث طبیعی است و ایران از نظر آمار وقوع حوادث طبیعی در مقام ششم جهان قرار دارد.

مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران با اشاره به این مطلب که طبق آسیب‌شناسی‌های انجام شده، ناکارآمدی طرح‌های توسعه شهری یکی از مشکلات بسیار با اهمیت در این حوزه به شمار می‌رود گفت: تا کنون نظام برنامه‌ریزی ما کمی، اقتدارگرا و تمرکزگرا بوده و شدیدا به تغییر و تحول نیاز دارد چراکه در غیر این صورت در سال‌های آتی شاهد بروز بحران‌ها و مشکلات بیشتر د رکشور خواهیم بود.

این مقام مسئول خاطرنشان کرد: طبق تحلیل‌های صورت‌گرفته در رابطه با طرح‌های جامع و تفصیلی، وجود نظام کمی در بحث برنامه‌ریزی باعث شده تا به کیفیت‌های مورد نیاز در زندگی شهری اعم از ایمنی، امنیت، هویت، مبادی ورودی شهرها، رودخانه‌ها، باغات، زیست‌بوم‌ها و ... توجهی نشود.

وی در ادامه سخنان خود با تأکید براینکه ما سعی کردیم برای رفع این مشکل تغییر رویکردی اساسی در دستور کار شهری داشته باشیم گفت: این دستورکار شهری جدید باید شهرنگر، همه‌جانبه و محلهمحور بوده و علاوه بر مسائل کالبدی باید به کیفیت زندگی شهرها، ارزش‌های ملموس و طبیعی توجه کند.

ایزدی همچنین اضافه کرد: براساس آنچه بیش از ۲۰ سال در دنیا تجربه شده است، سیاست بازآفرینی شهری می‌تواند راهکار بسیار خوبی برای رویارویی با این مشکلات به شمار رود. در حقیقت بازآفرینی شهری دربرگیرنده نگرش و اقداماتی جامع و یکپارچه برای هدایت روند رشد شهرها در جهت پاسخگویی به چالش‌های برآمده از تغییرات و نیازهای نسل جدید است، به‌گونه‌ای که در نهایت ضمن پیشگیری و حل مشکلات شهری به یک پیشرفت و بهبود پایدار اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و محیطی منجر شود.

معاون وزیر راه و شهرسازی درباره چگونگی حضور نهادهای مردمی در برنامه‌های توسعه شهری نیز بیان کرد: آن‌چه در رویکرد نوین توسعه شهری مورد توجه قرار گرفته است اهمیت به نقش همین نهادهای مردم نهاد است. ما در این راه ضمن توجه به ارتباط دولت و بخش خصوصی ایجاد سه نهاد توسعه‌گر، تسهیل‌گر و مردم‌نهاد را در برنامه‌های خود قرار دادیم تا در فرایند بازآفرینی، شکوفایی شهرها و ارتقای کیفیت زندگی به ما کمک کنند.

وی در این‌باره افزود: در این طرح توسعه‌گر به عنوان بخش خصوصی، تسهیل‌گر به عنوان رابط مردم و دولت و سمن‌ها (نهادهای مردمی) به عنوان بخش قابل اعتماد مردم نقش کلیدی در این عرصه را ایفا خواهند کرد.